Mundarija: Kirish I. Byudjet daromadlarining zarurligi va ularni shakllantirish

Davlat byudjeti daromadlari tarkibida egri soliqlarning ahamiyati

Va tahlili
Iqtisodiyotni liberallashtirish va mamlakatni modernizatsiyalash sharoitida egri soliqlarni milliy iqtisodiyot tarmoqlarida faoliyat yuritayotgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatiga ta’siri, ular faoliyatini rag’batlantirishdagi o’rni va pirovard natijada xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning ishlab chiqarish samaradorligiga ta’sir darajalarini baholash soliq tizimi oldida turgan dolzarb masalalaridan biridir. Demak, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov ta’kidlaganidek, «...soliq yukini engillashtirish, soliqqa tortish tizimini

soddalashtirish va unifikatsiya qilish bo’yicha xo’jalik tuzilmalarini qo’llab - quvvatlash»⁴⁹ muhim masalalardan sanaladi.

Har qanday soliq tizimining ajralmas qismi, qolaversa, eng murakkab jihatlarini namoyon etuvchi holat, bu soliq yukki hisoblanadi. Soliq turlari bo’yicha soliq yukini muntazam ravishda o’rganib borish muhim ahamiyat kasb etadi. Chunonchi:

• 
  soliq yukini tahlil etish va uni to’g’ri aniqlash soliqqa tortishning adolatlilik tamoyili yuzaga chiqishini ta’minlaydi;
  
• 
  soliq yuki soliq to’lovchilarning soliqlarga bo’lgan munosabatlarini aniqlashga imkon yaratadi;
  
• 
  soliq yukini tahlil etish iqtisodiyot tarmoqlarida o’zaro mutanosiblik holatini o’rnatishga yo’nalish beradi;
  
• 
  davlat iqtisodiy (soliq) siyosatining samarasini aniqlovchi omil bo’lishi bilan birga, uni to’g’ri belgilab borish davlatning iqtisodiyotga oqilona ta’sir etishini ta’minlashga xizmat qiladi.
  

1. 
   tovarlarni O’zbekiston Respublikasi hududiga import qiluvchi yuridik va jismoniy shaxslar, o’z ehtiyojlari uchun bojsiz olib kirish normalari doirasida tovarlar olib kiruvchi jismoniy shaxslar bundan mustasno;
   
2. 
   oddiy shirkat soliq solinadigan oborotlarni amalga oshirayotganda zimmasiga uning ishlarini yuritish yuklatilgan (ishonchli shaxs) sherik (ishtirokchi)
   

• 
  yuridik shaxs;
  

Jamiyat a’zolarining ijtimoiy ehtiyojlarini mablag’ bilan ta’minlash uchun mustahkam moddiy asosni yaratish zarur, lekin davlat byudjeti daromadlarisiz bunga erishib bo’lmaydi. Shuning uchun ham davlat byudjetining daromadlari tushumini barqarorligi mamlakat iqtisodiyotini xarakterlaydigan eng muhim ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi.

2014 yil davlat byudjeti daromadlari to’g’ri rejalashtirilmaganligi oqibatida ba’zi Evropa mamlakatlarida (Gretsiya, Gollandiya, Bolgariya, Ruminiya) tasdiqlangan byudjet parametrlari qayta ko’rib chiqilishiga va bir qator muammolarni yuzaga kelishiga sabab bo’lmoqda. Shuning uchun ham davlat byudjeti daromadlari to’g’ri rejalashtirish, ijrosini belgilangan tartibda va miqdorlarda ta’minlash muhim ahamiyat kasb etadi.

Soliqlarni rejalashtirish joriy soliq majburiyatlarini bajarishdan, shuningdek, ilmiy izlanishlar hisoboti va analitik ma’lumotlaridan olingan natijalarga asoslanadi. Ushbu ma’lumotlar tahlili va qayta ishlanishi joriy yildagi soliqqa tortishning ijobiy va salbiy jihatlari mohiyatini, uning investitsiyaga ta’siri, tarmoqlardagi tarkibiy siljishlar, hudud korxonalari va aholisining daromadlaridagi o’zaro munosabatlarini izohlaydi. Joriy moliya yilida soliq majburiyatlarini bajarilishi soliqlarni rejalashtirishning muvaffaqiyatli shart-sharoitlariga xizmat qiladi.