Mundarija. Kirish. I-bob. O’zbekiston Respublikasida ta’lim tizimining ustuvor negizlari

Integrallashuv – bola rivojlanishining har bir sohasi, uning boshqa sohalari bilan uzviy bog‘liqligi va ularning bir-biri bilan o‘zaro uyg‘unlashib ketgan jarayonidir. Masalan,matematika, qurish-yasash, aplikatsiya yoki nutq o‘stirish, badiiy adabiyot, rasm mashg‘ulotlarini bir-biriga uzviy bog‘lab, o‘zaro uyg‘unlashtirib olib borishni misol tariqasida keltirishimiz mumkin.
Buning uchun pedagoglar Davlat talablarining yo‘nalishlari asosida berilgan indikatorlarni mashg‘ulot maqsadiga kiritgan holda mashg‘ulot ishlanmalarini tuza olishlari va mashg‘ulotga olingan maqsadniamalga oshira olish malakalariga ega bo‘lishlari kerak. Pedagoglar Davlat talablarini bajarish uchun mashg‘ulotdan tashqari bolalarning qiziqishlariga ko‘ra ularning ijodiy imkoniyatlarini rivojlantirishga qaratilgan to‘garaklar ochishlari, bolalar o‘rtasida qobiliyatli, iqtidorlilarini aniqlab, shaxsni rivojlantirishga qaratilgan festival, tanlovlar va boshqa tadbirlarni o‘tkazishlari kerak.
Maktabgacha ta'limga qo‘yilgan davlat talablarining 8-ilovasida maktabgacha ta'lim muassasalarida o‘tkaziladiganmashg‘ulotlar davriyligi berilgan. Pedagoglar Davlat talablariga rioya qilingan holda muassasaning ta'lim-tarbiya faoliyati rejalashtirishga qaratilgan mashg‘ulotlar jadvalini ijodiy yondoshgan holda tuzadilar.
Mazkur malaka ishda namunaviy haftalik mashg‘ulotlar bir-biri bilan uyg‘unlashtirilib – integrallashgan tarzda ilova qilindi. Tarbiyachilar mashg‘ulotlar jadvaliga ijodiy yondashgan holda foydalanishlari mumkin.

2.1. Mashg’ulot jarayonida yangi pedagogik texnologiyalar samaradorligini oshirish yo’llari.

Hozirda ta’lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo’nalishlardan biri interfaol ta’lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Barcha fan o’qituvchilari dars mashg’ulotlari jarayonida interfaol usullardan borgan sari kengroq foydalanmoqdalar.
Interfaol usullarni qo’llash natijasida o’quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o’z fikrini bayon qilish, uni asoslagan holda himoya qila bilish, sog’lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko’nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi.
Bu masalada amerikalik psixolog va pedagog B.Blum bilish va emotsional sohalardagi pedagogik maqsadlarning taksonomiyasini yaratgan. Uni Blum taksonomiyasi deb nomlanadi. (Taksonomiya-borliqning murakkab tuzilgan sohalarini tasniflash va sistemalashtirish nazariyasi). U tafakkurni bilish qobiliyatlari rivojlanishiga muvofiq ravishdagi oltita darajaga ajratdi.
Unga ko’ra tafakkurning rivojlanishi bilish, tushunish, qo’llash, tahlil, umumlashtirish, baholash darajalarida bo’ladi. Shu har bir daraja quyidagi belgilar hamda har bir darajaga muvofiq fe’llar namunalari bilan ham ifodalanadi, jumladan:
Bilish-dastlabki tafakkur darajasi bo’lib, bunda o’quvchi atamalarni ayta oladi, aniq qoidalar, tushunchalar, faktlar va shu kabilarni biladi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: qaytara bilish, mustahkamlay olish, axborotni etkaza olish, aytib bera olish, yozish, ifodalay olish, farqlash, taniy olish, gapirib berish, takrorlash.
Tushunish darajasidagi tafakkurga ega bo’lganda esa, o’quvchi faktlar, qoidalar, sxema, jadvallarni tushunadi. Mavjud ma’lumotlar asosida kelgusi oqibatlarni taxminiy tafsiflay oladi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: asoslash, almashtirish, yaqqollashtirish, belgilash, tushuntirish, tarjima qilish, qayta tuzish, yoritib berish, sharhlash, oydinlashtirish.
Qo’llash darajasidagi tafakkurda o’quvchi olgan bilimlaridan faqat an’anaviy emas, noa’nanaviy holatlarda ham foydalana oladi va ularni to’g’ri qo’llaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: joriy qilish, hisoblab chiqish, namoyish qilish, foydalanish, o’rgatish, aniqlash, amalga oshirish, hisob-kitob qilish, tatbiq qilish, hal etish.
Tahlil darajasidagi tafakkurda o’quvchi yaxlitning qismlarini va ular o’rtasidagi o’zaro bog’liqliklarni ajrata oladi, fikrlash mantiqidagi xatolarni ko’radi, faktlar va oqibatlar orasidagi farqlarni ajratadi, ma’lumotlarning ahamiyatini baholaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: keltirib chiqarish, ajratish, tabaqalashtirish, tasniflash, taxmin qilish, bashorat qilish, yoyish, taqsimlash, tekshirish, guruhlash.
Umumlashtirish darajasidagi tafakkurda o’quvchi ijodiy ish bajaradi, biror tajriba o’tkazish rejasini tuzadi, birnechta sohalardagi bilimlardan foydalanadi. Ma’lumotni yangilik yaratish uchun ijodiy qayta ishlaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: yangilik yaratish, umumlashtirish, birlashtirish, rejalashtirish, ishlab chiqish, tizimlashtirish, kombinastiyalashtirish, yaratish, tuzish, loyihalash.
Baholash darajasidagi tafakkurda o’quvchi mezonlarni ajrata oladi, ularga rioya qila oladi, mezonlarning xilma-xilligini ko’radi, xulosalarning mavjud ma’lumotlarga mosligini baholaydi, faktlar va baholovchi fikrlar orasidagi farqlarni ajratadi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: tashxislash, isbotlash, o’lchash, nazorat qilish, asoslash, ma’qullash, baholash, tekshirish, solishtirish, qiyoslash.
Interfaol usullar ko’p turli bo’lib, ularning hammasi ham har qanday progressiv usullar kabi eng avvalo, o’qituvchidan mashg’ulot oldidan katta tayyorgarlik ko’rishni talab qiladi.

Xulosa
Davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqida “Farzandlarimiz bizdan ko‘ra kuchli, bilimli, dono va albatta, baxtli bo‘lishlari shart!” degan hayotiy da'vat har birimizning, ota-onalar va keng jamoatchilikning ongi hamda qalbidan mustahkam o‘rin egallaganini, bu sohada olib borilayotgan keng miqyosli ishlar, xususan, ta'lim-tarbiya bo‘yicha qabul qilingan umummilliy dasturlarni mantiqiy yakuniga yetkazish, yosh avlodga puxta ta'lim berish, ularni jismoniy va ma'naviy yetuk insonlar etib tarbiyalash eng muhim vazifa ekanini alohida ta'kidladi.
Zero, har tomonlama sog‘lom avlodni voyaga yetkazish davlatimiz siyosatining ustuvor yo‘nalishi bo‘lib, bu borada shakllantirilgan mustahkam tashkiliy-huquqiy asos bolalarning zamon talablariga mos ravishda ta'lim olishi, munosib sharoitda kamolga yetishi, iqtidor va salohiyatini namoyon etib, rivojlantirishi uchun zamin yaratmoqda.

Prezidentimizning 2016-yil 30-dekabrda qabul qilingan “2017 — 2021-yillarda maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori, ta'bir joiz bo‘lsa, ana shu ezgulik yo‘lidagi yana bir dadil qadam sanaladi.

Mazkur hujjat maktabgacha ta'lim tizimining moddiy-texnika bazasini kuchaytirish, malakali pedagog kadrlar bilan ta'minlash, ta'lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni tatbiq etish, pirovardida bolalarni maktabga tayyorlashni sifat jihatidan yanada yaxshilashga qaratilganligi bilan g‘oyatda ahamiyatlidir. Unda respublika bo‘yicha bolalarni maktabga tayyorlashning muqobil shakli bo‘lgan 6100 ta qisqa muddatli guruhni tashkil etish, 3 — 6 yoshdagi maktabgacha ta'lim muassasalariga qamrab olinmagan bolalarni ularning ota-onalarini metodik qo‘llanmalar bilan ta'minlash orqali maktab ta'limiga tayyorlashni samarali yo‘lga qo‘yish, maktabgacha ta'lim muassasalari davlat tarmog‘i bilan bir qatorda, nodavlat maktabgacha ta'lim muassasalarini kengaytirish bo‘yicha puxta chora-tadbirlar o‘z ifodasini topgan.
Chindan ham, bolaning ongu tafakkurini rivojlantirish va umumta'lim maktabiga tayyorlashda maktabgacha ta'lim muassasalarining roli hamda ahamiyati beqiyosdir. Shu ma'noda, mazkur qarorga muvofiq, Maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish bo‘yicha 2017 — 2021 yillarga mo‘ljallangan dasturning ijroga yo‘naltirilishi ilg‘or xorijiy tajribani hisobga olgan holda, bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish sharoitlarini yaratish, maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarni maktabga sifatli tayyorlashni tubdan yaxshilash, buning uchun, avvalo, ushbu muassasalarga pedagog kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirishning o‘quv reja hamda dasturlarini takomillashtirish, tizimda innovatsion yondashuvlarni rag‘batlantirish singari ustuvor maqsadlarni ro‘yobga chiqaradi.
Uzluksiz ta'lim tizimining boshlang‘ich va muhim bo‘g‘ini hisoblangan maktabgacha ta'lim muassasalari faoliyatini yangi bosqichga olib chiquvchi Dasturning to‘liq hamda sifatli bajarilishida parlament nazoratining ta'sirchan mexanizmlarini amalga oshirish Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlari oldida turgan asosiy vazifalardan biriga aylandi. Umuman, bu yo‘nalishdagi me'yoriy-huquqiy hujjatlar, davlat va hududiy dasturlar ijrosini nazorat-tahlil tartibida o‘rganib, mavjud kamchiliklarni bartaraf etishda mahalliy hokimiyat organlari, fuqarolik institutlari bilan hamkorlikni kengaytirish, yosh avlod manfaatlarini har taraflama kafolatlashga qaratilgan sa'y-harakatlar qamrovini va sur'atini yanada jadallashtirish zarur.
Unutmaylikki, bugun kamolga yetayotgan farzandlarimiz — ertamiz egalari davlat va jamiyat salohiyatini, taraqqiyotini belgilab beruvchi kuchdir.
Mamlakatimiz Prezidentining tashabbusi bilan hozirda uzluksiz ta'lim tizimining muhim bo‘g‘ini bo‘lgan maktabgacha ta'lim sohasini rivojlantirish va faoliyatini takomillashtirish, tarbiyalanuvchilar uchun qulay shart-sharoitlar yaratish yuzasidan keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Ushbu islohotlarning mantiqiy davomi sifatida “Davlat maktabgacha ta'lim muassasalari xodimlarining ayrim toifalari mehnatiga haq to‘lashni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorini e'tirof etishimiz mumkin.
Ta'kidlash joizki, o‘tgan yillar mobaynida maktabgacha ta'lim tizimida faoliyat olib borayotgan rahbar va pedagog xodimlarning, maktabgacha ta'lim muassasasidagi ta'lim-tarbiyaga mas'ul xodimlarning mehnatini rag‘batlantirishga yetarli darajada e'tibor qaratilmagan.