Mundarija: Kirish I. bob. Boshlang’ich sinf grammatika va imlo darslari

2.4. 3-sinf ona tili darslarida interfaol usullardan foydalanish.
Darslarni nechog`lik qiziqarli, foydali va samarali tashkil etish o`qituvchilarning ijodkorligi , tashabbuskorligiga bog`liq.
Ona tili fani juda qiziqarli fan. Dars davomida bolalarni jalb etish, qiziqishini oshirish esa, o`qituvchidan juda katta mahorat talab qiladi. O`qituvchi har bir darsni to`g`ri tashkil eta olsa, dars davomida didaktik usullardan to`g`ri, mohirona foydalana olsagina, o`z maqsadiga erishadi.
Ona tili darsida interfaol o`yinlaridan foydalanish o`quvchilarning bilim samaradorligini oshirishda yordam beradi. Buning uchun har bir o`yin o`quvchi yoshiga, dars mavzusiga mos ravishda tuzilishi hamda to`g`ri tashkil rtilishi lozim.
«Guruhni himоya qil» interfaol o`yini
3- sinfda so`z yasovchi, so`z o`zgartuvchi qo`shimchalar mavzusi o`tiladi. Ana shu mavzuni o`tishda ushbu o`yindan foydalanish mumkin. Bu o`yindа guruh ishtirоkchilаri bеrilgаn tоpshiriqni, mа’lum vаqt ichidа bаjаrib bеrishlаri kеrаk. Qаysi guruh shаrtni bеrilgаn vаqt ichidа to`g`ri vа аniq bаjаrib bеrоlsа, o`yin g`оlibi bo`lаdi. Quyidagicha varaqalar har bir guruh a’zolariga tarqatiladi. O`quvchilar so`zlar qaysi turkumga oid bo`lsa (+) ishorasini qo`yib belgilaydilar.

№	So`zlаr	Оt	Sоn	Оlmоsh	Fе’l	Sifаt
1	kеldi				+
2.	kitоb	+
3	sizlа				+
4	mеn			+
5	bахtli					+
6	quvоnch	+
7	suvsirа				+
8	оltitа		+
9	gulzоr					+
10	biz			+

№	So`zlаr	Оt	Sоn	Оlmоsh	Fе’l	Sifаt
1	so`zlа				+
2.	siz			+
3	bахt	+
4	sаkkiz		+
5	suvdоn	+
6	gulsiz					+
7	ishlа				+
8	mеndа			+
9	quvоnchli					+
10	gullа				+

“Biz birinchi?” interfaol o`yini.

Sifаt yasоvchi qo`shimchаlаrni mustаhkаmlаsh (-li, -siz, -dоr)
1-guruh 2-guruh 3-guruh
siz li dоr
ishsiz tuzli guldоr
gulsiz gulli puldоr
tuzsiz nurli hоsildоr
sifаtsiz suvli shохdоr
mаzаsiz zаrbdоr

“Zanjir” interfaol o`yini

la





siz







ser







Gul





zor







don





zor

“Bingo” interfaol o`yini.

Bu o`yin o`quvchilаr bilаn guruh аsоsidа ishlаsh mаvzuni tеzkоr vа puхtа o`zlаshtirishgа хizmаt qilаdi. O`yinning аfzаlligi quyidаgi jihаtlаr bilаn bеlgilаnаdi:
1. O`quvchilаrdа jаmоа (yoki guruh) bo`lib ishlаsh ko`nikmаsi shаkllаnаdi.
2. Mаvzuni o`zlаshtirishgа sаrflаnаdigаn vаqt tеjаlаdi.
3. O`tilgаn mаvzu o`yin оrqаli o`zlаshtirilаdi.
«Bingо» o`yinini qo`llаsh jаrаyonidа quyidаgi hаrаkаtlаr аmаlgа оshirilаdi:
- sinf o`quvchilаri bir nеchа (5-7 tа) guruhgа bo`linаdi;
- o`tilgаn mаvzu bo`yichа guruhlаrgа bir хil tоpshiriqlаr bеrilаdi;
- o`qituvchi tоpshiriqni guruhlаrgа tаrqаtib, o`yin shаrtini tushuntirаdi;
- bеrilgаn tоpshiriqqа qаysi guruh jаvоb bеrsа, o`qituvchi shu guruhgа аytgаn sаvоlini tоpshirаdi;
- qаysi guruh bеrilgаn tоpshiriqlаrni birinchi bo`lib bаjаrsа o`yin g`оlibi bo`lаdi;
- birinchi bo`lgаn g`оlib guruh o`yindа ishtirоk etmаy turаdi vа o`yin g`оliblаri kеtmа-kеt аniqlаnib bаllаr qo`yib bоrilаdi.
Bu interfaol o`yinidan faqat guruhda ishlash vaqtida emas, o`tgan mavzuni so`rashda, yangi mavzuni mustahkamlashda, umulashtiruvchi, takrorlash darslarida ham foydalanish mumkin.
Mаsаlаn: Оnа tili fаnidаn 3-sinfdа «So`z turkumlаri»ni mustаhkаmlаshgа dоir «Bingо» o`yini o`tkаzish tartibi.
Nаmunа:
1-guruh 2-guruh 3-guruh

Оt			Оt			Оt	kitоb
Sоn			Sоn			Sоn
Sifаt	Qizil		Sifаt			Sifаt
Fе’l			Fе’l	gullа		Fе’l

“So`z yasovchi qo`shimchalar” mavzusini mustаhkаmlаshgа dоir «Bingо» o`yini o`tkаzish tartibi.
1-guruh 2-guruh 3-guruh

Оt yasovchi	chi		Оt yasovchi			Оt yasovchi
Sifаt yasovchi			Sifаt yasovchi	dor		Sifаt yasovchi
Fе’l yasovchi			Fе’l yasovchi			Fе’l yasovchi	la

O`qituvchi so`zlаrni аytаdi, qаysi guruh birinchi bo`lib аytilgаn so`z qаysi so`z turkumi bo`lishini аytsа, shu guruhgа bеrilgаn sаvоl tоpshirilаdi. Birinchi

bo`lib hаmmа so`z turkumlаrigа jаvоb bеrgаn guruh o`yin g`оlibi bo`lаdi. Аytаylik «guldоr» so`zi аytilаdi, qаysi guruh birinchi bo`lib to`g`ri tоpsа, sifаt dеgаn guruhgа so`z bеrilаdi vа shu so`z turkumi yonigа qo`yilаdi.

2-topshiriq.
Mavzu: Sifat – so’zturkumi .
Darsningmaqsadi:
ta’limiy:o’quvchilargasifatso’zturkumi,gapdagivazifasiularniboshqaso’zturkumlaridanajratishgao’rgatish,sifatso’zturkumiyuzasidanbilimnimustahkamlash. FK1:sifat va ularning otga bog’lanishini, gapdagi vazifasinibilishi;
tarbiyaviy: o’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash va ular ongiga axloqiy-ma’naviy fazilatiarni, mehnatsevarlikni singdirish, mustaqil fikrlashga o’rgatish: TK5: milliy bayramlarni, milliy qadriyatlarni, o’zi yashab turgan tarixiy obidalarni bilish va ularni bir-biridan farqlash;
rivojlantiruvchi: sifatlardannutqdao’rinlifoydalanishmalakalarinihosilqilish. Chiroylivato’g’riyozuvko’nikmalarinirivojlantirish, darslikbilanmustaqilishlashgao’rgatish, o’zfikrlarinierkin, ravonbayonqilaolishko’nikmavamalakalarinirivojlantirish. FK2: mavzuga oid so’zlarni og’zaki va yozma nutqda qo’llay oladi, TK2: media vositalaridan, didaktik materiallaridan foydalanib, topshiriqlarni bajarish.
Darsningturi: yangibilim,ko’nikma,malakanishakllantirishdarsi.
Darsningmetodi: analiz-sintezmetodi,suhbatmetodi.
Darsningjihozlari: shaxsvanarsarasmlari,tarqatmamateriallar.
Darsningborishi:
I.Tashkiliyqism:
II. O’tilganmavzunimustahkamlash.

H usnixatdaqiqasi: Dum-dumaloq jajji oy Chaqib yesang g’ij-g’ij moy. (Yong’oq)

263-mashq shartiasosidaqanday?, qanaqa? so’roqlarigajavobbo’lganso’zlarningtagigato’lqinlichizilganligiko’riladi. Sifatlarnimaningbelgisinibildirgan? degansavolbilanmashqtekshiriladi.
III. Yangimavzunibayoni.
Doskagaolma, gul, sinf, xona, qalampir, bolaningrasmlariilibqo’yiladi. O’quvchilarbilanquyidagisavol-topshiriqlaryordamidasuhbato’tkaziladi.Rasmlarkuzatiladi. Rasmdatasvirlangannarsalarningnominiaytishkerakligiuqtiriladi..
-Qandaygul? (Qizilgul.)
-Qizilso’zigulningnimasinibildiradi? (Ranginibildiradi.)
- Qandayqalampir? (Achchiqqalampir.)
- Achchiqso’ziqalampirningnimasinibildiradi? (Ta’minibildiradi.)
-Qanday bola? (Aqlli bola.)
-Aqlliso’zibolaningnimasinibildiryapti? (Bolaningxususiyatinibildirayapti.)
-Qandaysinf? (Ozodasinf.)
- Ozodaso’zisinfningnimasinibildiradi? (Tozaekanliginibildiradi.)
-Ozoda, shirin, qizilso’zlaribitta nom bilannimadeyiladi? (Sifatdeyiladi).
-Sifatlarnimalarningbelgisinibildiradi. (Shaxsvanarsalarningbelgisinibildiradi.)
-Shu so’zlargaso’roqbering. (Ozoda — qanday?,achchiq — qanday?, qizil — qanday? aqlli — qanday?) Suhbatyakunidabiro’quvchigaxulosachiqartiriladi: narsa-buyum, shaxslarningbelgisinibildirib, qanday?,qanaqa? so’roqlarigajavobbo’lganso’zlarsifatso’zturkumidagiso’zlardeyiladi.
O’quvchilarga darslikdagi 264-mashq yuzasidansuhbatuyushtiriladi.

“Intervyu”metodinio’tkazishshartitushuntiriladi. Bu metodo’quvchilarningog’zakinutqinio’stiradi, mustaqilfikrlashgao’rgatadi .O’quvchilardanbirigazetamuxbiribo’lib, mashqgabog’labqishfaslivaqishki o ‘yinlarhaqidaintervyuoladi. O’quvchilargaquyidagisavollarbilanmurojaatqiladi.

• 
  Qishdayog’ganqorninimaga o ‘xshatasiz?
  

— Bolalarningqalbinimagao’xshaydi?
— Ularnimalargatalpinishadi?
— Zarrachalarnimalargao’xshaydi?
— Qizchaningqo’liganimaqo’ndi?
— Nimauchunqorqizchaningqo’lidaeribketdi?
— Bolalarqishdaqandayo’yinlaro’ynashadi?
— Savollargajavobolingach, sifatlarnianiqlab, o’zibog’langanso’zbilanko’chirishvazifaqilibberiladi.O’quvchilarsifatlarniozi’ibog’langanso’zbilanquyidagichayozadilar: (Beg’uborqalbi , daryodayto’lib, ko’m-ko’ko’tloqlar,oppoqkapalaklar,oppoqhovuchiga, tip-tiniqshudring,oqchoyshabga,oppoqqorlarni)
Lug ‘at ishi: beg’ubor — g’uborsiz, gardiyo’q.
Shudring — tongdabarglargatushadigantomchi.
Sifatlarko’pinchaotlargabog’lanib, gapdaikkinchidarajalibo’lakvazifasidakeladi. Sifatlartagigato’lqinlichiziqchiziladi.
IV.Yangimavzunimustahkamlash.

So’ngog’zakiquyidagi “Sifatlarini top!”ta’limiyo’yino’tkaziladi. Buninguchunmashqmatnidagisifatlaryozilganvatmandoskagailibqo’yiladi. O’quvchiningvazifasiso’zlarniingliztilidaginominiaytib, anashusifatgamosotlarniingliztilidayozibchiqadilar.

adjective
(sifatlar)

Clear
(tip-tiniq)

white(oq)

Dark green
(ko ‘m-ko ‘k)

Sincere (beg’ubor)


1 -topshiriq 265-mashq. Matnni o’qiladi. Qanday? qanaqa? so’roqlariga javobbo’lganso’zlarnio’zibog’langanotbilanbirgabelgilanadi.
Darslikdagi 265-mashq o’qiladi so ‘roqlar yordamida sifatlar aniqlanib, gapdagi vazifasi aytiladi. Ko’m-ko’k., zarrin , yam-yashil ,sovuq , sevimli ,yangi , yashil (qanday?)
Novdaso’zigama’nodoshso’z - niholshox,
L ug’atishi: zarrin— yarqiroq
Sifathaqidagibilimlarnimustahkamlashuchun test olinadi.
1. Sifatlarberilganqatornibelgilang.
a) Handalak, hissa, chiroyli.
b) Aqlli, dono, dumaloq.
d) yozdi, chizdi, o’qidi.
e) olti,besh,yigirma.
2. Sifatturkumidagiso’zqatnashgangapnibelgilang.
a) Halima kitobnio’qidi.
b) Sen sariqko’ylagingnikiyasanmi?
d) Salim oltinchisinfdao’qiydi.
e) MalikaMadinabilandugona.
3. … shamolesdi. Nuqtalaro’rnigamossifatni toping.
a) toza
b) mayin
d) ajoyib
e) sariq
V. Darsniyakunyasashvabaholash. Darsdafaolishtiroketgano’quvchilarbaholanadi.
VI. Uygavazifa. 267-mashq matnnio’qibberiladi. So’roqlaryordamidasifatlarnitopib, o’zibog’langanso’zbilanko’chirishlozimligitushuntiriladi.
umriqisqa ,o’jar barg ,qo’ng’irtusga ,daydishamolning ,yangibarglar.


Xulosa
Shunday qilib boshlang`ich sinflarda ona tili fanining samaradorligi o`qitish metodini to`g`ri tanlash, ona tili fanining amaliy yo`nalishidan kelib chiqib, ta’lim jarayonida ko`proq o`quvchini o`ylashga, fikrlashga undovchi o`quv topshiriqlarini ishga solish, o`quvchilarda bilish-o`rganish ehtiyojini yuzaga keltiradigan dars shakllaridan foydalanish singarilar bilan bo`g`liq o`quvchini ta’lim jarayonining sub’ektiga aylantirishda ta’limiy o`yinlar hal qiluvchi omillardan sanaladi. Ona tilidan tashkil etiladigan interfaol o`yinlar o`quvchini izlanishga ijadiy faoliyat ko`rsatishga o`rganilayotgan til hodisalarning mohiyatini aniqlab hukm va xulosalar chiqarishga undaydi. Interfaol o`yinlar har bir o`quvchiga o`zini nomoyon etish, fikr-mulohazalarni himoya qilish, topshiriqni shavq-u zavq bilan bajarish imkoniyatini beradi. Har bir shaxsda tarbiyalanish zarur bo`lgan ijodiy sifatlari tezkorlik, sergaklik, qat’iyatlilik, bilimdonlik, mustaqillik, ijodkorlik kabilar ko`pincha ta’limiy o`yinlar orqali rivojlantiradi. Interfaol metodlar ta’lim tizimini, bilimlarni o`zlashtirish va tez anglash uchun xizmat qiladi.
Kelgusida ish faoliyatimda boshlang`ich sinflarni o`qitishda zamonaviy ilg`or texnologiyalardan muntazam foydalanib, yosh avlodga ta’lim va tarbiya berishda foydalanaman. Har bir darsni, har bir mavzuni tushuntirishda shunchaki emas, balki bor imkoniyatimni ishga solib boshlang`ich sinflarni o`qitishni o`z oldimga maqsad qilib qo`ydim. Zero kelajak avlod yoshlarning ta’lim tarbiyasiga bog`liq ekan biz ham o`z burchimizni oz bo`lsada bajarish uchun xizmat qilamiz. Ta’lim sohasini boshlanishi boshlang`ich sinfdan olar ekan bu vazifa biz kabi yosh avlodlar qo`liga topshiriladi. Ona tili darsi emas balki o`qish va matematika darslarini o`qitishda ham zamonaviy ilg`or pedagogik texnologiyalardan foydalanib darsni tashkillashtiraman.
Ushbu ishimda “Kim birinchi?”, “Zanjir”, “Guruhingni himoya qil” “Bingo” kabi interfaol o`yinlardan foydalandim. Kelgusi faoliyatimda ham shu kabi texnologiyalardan ona tili fanini o`tishda foydalanmoqchiman.


Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan quramiz. –T.:O’zbekiston, 2017.–103 b.
2. Uzviylashtirilgan DTS 2010 yil iyul
3. Maktab va hayot jurnali 2001 yil 1 -son
4. Gaffarova T. va boshqalar. 1-sinf ona tili o`qituvchi kitobi 2011 yil
5. Boshlang`ich ta’lim 2006 yil 6 son
6. Boshlang`ich ta’lim 2010 yil 9 son
7. Ziyokor 2007 yil 8-son
8. Ziyokor 2011 yil 5-son
9. Ziyokor 2011 yil 6-son
10. 3-sinf ona tili kitobi.

1^ Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan quramiz. –T.:O’zbekiston, 2017.–103 b.