Mundarija: Kirish Bob. Xotira va tajribaning psixologik asoslari

Kurs ishining dolzarbligi:Xotira va tajriba mavzusi shaxsga oid xotira, tajriba, yodgorlik va o'zini tanishlikning muhim jihatlarini o'rganish, tahlil qilish va o'zini rivojlantirishni maqsad qiladi.
Kurs ishining o'rganilganlik darajasi :Muammoning o'rganilganlik darajasi bu mavzuga oid bo'lgan tadqiqotlar, ilmiy maqolalar, adabiyotlar va o'rgangan ma'lumotlarni qamrab o'rganish darajasini ifodalaydi.
Kurs ishining maqsadi:Tadqiqotning maqsadi xotira va tajriba mavzusini o'rganish, tahlil qilish, shaxsga oid muammolarni tahlil qilish va o'zini rivojlantirishga yordam berishni maqsad qiladi.
Kurs ishining vazifalari:

1. 
   Xotira va tajriba mavzusida mavzuga oid ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilish.
   
2. 
   Xotira va tajriba jarayonini o'rganish va shaxsning xotira va tajribasini rivojlantirishning usullarini va xususiyatlarini tahlil qilish.
   
3. 
   Muammolar, kamchiliklar va muammoning yuzaga kelgan holatlari bilan bog'liq xotira va tajriba masalalarini tahlil qilish.
   
4. 
   Xotira va tajriba mavzusida o'zini rivojlantirishga oid usullarni topish va tahlil qilish.
   

Kurs ishining ob'ekti:Tadqiqotning ob'ekti xotira va tajriba mavzusiga oid bo'lgan barcha masalalar, muammolar, tajribalar va xususiyatlar o'z ichiga oladi. Bu shaxsning o'zini tanishlik darajasini, xotira va tajribasini o'rganishga yo'naltirilgan.
Kurs ishining usullari:Tadqiqotning usullari shaxsning xotira va tajribasini o'rganishda foydalaniladigan ilmiy, psixologik va amaliy usullarni ifodalaydi. Bu usullar orasida xotirani tiklash, yodlarni yaxshilash, tajriba analizi, murojaat va boshqalar kiritilishi mumkin.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi: Kurs ishi ikki bob 6 bo’limdan bo’limdan va kirish xulosa va Foydalanilgan adabiyotlardan iborat.Hajmi 40 sahifa.

I Bob. Xotira va tajribaning psixologik asoslari

1. 
   Xotira va tajribaning ma’nosi va ahamiyati
   

Xotira - idrok etilgan narsa va hodisalarni yoki o’tmish tajribalarni esda qoldirish va zarur bo’lganda tiklashdan iborat psixik jarayon. Xotira shaxs psixik hayotini belgilab beruvchi xususiyatdir. Uning ahamiyati o’tmish voqealarini qayd etish bilan cheklanmaydi. Xotira orqali inson o’zining shaxsiyatini, o’zining ijtimoiy muhitini, o’zining bilimlarini va ko’nikmalarini shakllantiradi.
Xotiraning nerv fiziologik asoslari - xotira jarayonlarining bosh miya va nerv sistemasi bilan bog’liq bo’lgan asoslari. Xotiraning fiziologik asosi bosh miya yarim sharlari po’stlog’i muvaqqat bog’lanishi (assotsiatsiya) va ularning keyingi faoliyatidan iborat. Xotira jarayonlarining boshlanishi, davomiyligi va yakunlanishi bosh miya qismlarining faoliyati bilan bog’liqdir. Xotiraning fiziologik asoslari xotiraning turlarini, shakllarini va mexanizmlarini belgilaydi.
Xotiraning psixologik nazariyalari - xotira jarayonlarini tushuntirish uchun ishlab chiqilgan nazariyalar. Xotiraning psixologik nazariyalari turli yo’nalishlarga bo’linadi. Masalan, assotsiativ nazariya, struktural nazariya, funktsional nazariya, genetik nazariya, kognitiv nazariya va boshqalar. Har bir nazariya xotiraning o’ziga xos xususiyatlarini va omillarini ta’kidlaydi.
Xotira jarayonlari va turlari - xotira jarayonlarining turli bosqichlari va xilma-xilligi. Xotira jarayonlari quyidagicha farqlanadi: esda olib qolish, esda saqlash, esga tushirish va unitish. Bu jarayonlar biri-biridan ajralgan holda yuzaga chiqmaydi. Ular bir umumiy bir jarayonning turli tomonlarini tashkil qiladi. Xotira turlari esa quyidagicha bo’linadi: sensorli xotira, qisqa muddatli xotira, uzun muddatli xotira, episodik xotira, semantik xotira, protsedural xotira va boshqalar. Har bir tur xotiraning davomiyligi, hajmi, shakli va mazmuni bo’yicha farqlanadi.
Xotirani o’rganish metodlari va amaliy tavsiyalar - xotirani rivojlantirish uchun ishlatiladigan usullar va maslahatlar. Xotirani o’rganish metodlari quyidagicha bo’ladi: takrorlash usuli, assotsiatsiya usuli, kodlash usuli, kategoriyalash usuli, mnemonika usuli, imkoniyatli joyda o’rganish usuli va boshqalar. Amaliy tavsiyalar esa quyidagicha: salomat hayot tarzi yuritish, diqqatni jamlash, maroqli narsalarni tanlash, ma’lumotni tahlil qilish, ma’lum bir tartibda eslash, ma’lum bir muddatdan keyin takrorlash va boshqalar.
Sensitivlik: Xotira va tajriba psixologiyasida, shaxsga xotira va tajribalarini sezib olish, ularga e'tibor qaratish va ularni his qilishga qobiliyatni ifodalayadi. Sensitivlik shaxsga o'z xotira va tajribalariga e'tibor berish, ularni tanishlash va tahlil qilishga asoslanadi.
Tasavvur qobiliyati: Shaxsning xotira va tajribalarini tasavvur qilish, ularga o'ziga xos rasm, imkoniyatlarga ega bo'lish, o'zini o'rganish va o'zini tasavvur qilish qobiliyatini ifodalayadi. Bu asosiy asos, shaxsning xotira va tajribalarini ko'zlash, ularga ma'noli manzillar berish va ularni o'ziga mos tasavvur qilishga asoslanadi.
Tahlil qilish va murojaat: Xotira va tajriba psixologiyasida, shaxsga o'z xotira va tajribalarini tahlil qilish, ulardan o'z fikrlarini olish, o'zini baholash va murojaat qilish imkonini beruvchi asoslarga e'tibor qaratiladi. Bu asoslar shaxsning o'zini tanish va o'zini rivojlantirish uchun muhimdir.
O'z-o'zini tahlil qilish: Xotira va tajriba psixologiyasida, shaxsning o'z xotira va tajribalarini tahlil qilish, ularga ma'nolik berish, o'zini tahlil qilish va o'zining o'ziga xos xususiyatlarni aniqlash asosiga e'tibor qaratiladi. Bu asos, shaxsning o'zini o'rganish va rivojlantirishning muhim qismidir.
Xotira va tajriba tahlili: Xotira va tajriba psixologiyasida, shaxsga oid xotira va tajribalarining tahlilini o'tkazish, ulardan o'zining tarkibi, manosi, ta'siri va ta'sirchanliklarini tahlil qilish asosiga e'tibor qaratiladi. Bu asos shaxsga xotira va tajriba analizi yordamida o'zini tahlil qilish va o'zining o'ziga xos xususiyatlarni aniqlashni o'rgatadi.
Xotira va tajriba o’rtasidagi munosabat - xotira va tajribaning bir-birini qanday ta’sir qilishlari. Xotira va tajriba o’rtasida aloqador munosabat mavjud. Xotira orqali inson o’zining o’tmish tajribalarini eslay oladi va ularni yangi voqealarga tatbiq etadi. Tajriba orqali inson yangi bilimlar va ko’nikmalar o’rganadi va ularni xotirasiga saqlaydi. Xotira va tajriba bir-birini to’ldiradi va rivojlantiradi.
Xotira va tajribaning ijtimoiy-psixologik omillari - xotira va tajribaning shakllanishi va rivojlanishiga ta’sir etuvchi ijtimoiy-psixologik faktorlar. Xotira va tajribaning ijtimoiy-psixologik omillari quyidagicha bo’ladi: insonning ijtimoiy muhiti, madaniyati, tarixi, millati, dini, jinsiyati, yoshi, kasbi, maqomi, manfaati, motivatsiyasi, qiziqishi, his-tuyg’ulari, xulqi-xatti harakati va boshqalar. Bu omillar xotira va tajribaning hajmi, mazmuni, sifati va samaradorligini belgilaydi.
Xotira va tajribaning pedagogik ahamiyati - xotira va tajribaning ta’lim-tarbiya jarayonida o’ynaydigan roli. Xotira va tajriba pedagogik ahamiyatga ega bo’ladi. Xotira orqali inson o’zining oldingi bilimlarini eslay oladi va ularni yangi bilimlar bilan bog’laydi. Tajriba orqali inson yangi bilimlarni amaliy faoliyatda sinab ko’radi va ularni mustahkamlashga erishadi. Xotira va tajriba ta’lim-tarbiya jarayonining asosiy komponentlaridir.
Xotira va tajriba, psixologiyada muhim konseptlardir. Ular shaxsning o'ziga xos tajribalar va ulardan olingan ma'lumotlar asosida rivojlanadi. Xotira va tajriba psixologik asoslari, shaxsning ma'naviyatini, o'zini tahlil qilishini, rivojlantirishini va dunyoni tushunishini ta'minlaydi. Bu asoslarning tushunchalari va o'zgaruvchanligi psixologlar tomonidan o'rganilgan va tahlil qilingan.
Sensitivlik: Sensitivlik, shaxsga o'z tajribalariga va xotiralariga e'tibor berish va ularni his qilish qobiliyati demakdir. Sensitivlik, shaxsning o'ziga xos tajribalarini sezib olish, ularga ma'no va manfaat berish, ulardan o'rgangan narsalarni qayta his qilishga qobiliyatni bildiradi.Tasavvur qobiliyati: Tasavvur qobiliyati, shaxsning o'zini tasavvur qilish, xotira va tajribalarini rasmga olish, ularga ma'noli manzillar berish, o'zini o'rganish va tasavvur qilish qobiliyatini ifodalaydi. Tasavvur qobiliyati shaxsning o'zining o'ziga xos xususiyatlarni aniqlash va o'zini rivojlantirishga yo'l qo'yadi.
Tahlil qilish va murojaat: Shaxsning o'z xotira va tajribalarini tahlil qilish, ulardan o'z fikrlarini olish, o'zini baholash va murojaat qilish imkoniyatini ta'minlaydi. Bu asosiy asos, shaxsning o'zini tahlil qilish va o'zini rivojlantirish uchun muhimdir.
O'z-o'zini tahlil qilish: Xotira va tajriba psixologiyasida o'z-o'zini tahlil qilish muhimdir. Shaxsning o'z xotira va tajribalarini tahlil qilish, ularga ma'no berish, o'zini tahlil qilish va o'zining o'ziga xos xususiyatlarni aniqlash asosiga e'tibor qaratiladi.Xotira va tajriba tahlili: Xotira va tajriba psixologiyasida, shaxsga tegishli xotira va tajribalar tahlil qilinadi. Ularning tarkibi, manosi, ta'siri va ta'sirchanliklari tahlil qilinadi. Bu asos, shaxsga xotira va tajriba analizi yordamida o'zini rivojlantirish uchun muhimdir.
Xotira va tajriba, shaxsning ma'naviyatini va o'zini tushunishini rivojlantiruvchi muhim asoslar hisoblanadi. Ular shaxsning o'zini tahlil qilish, o'ziga xos xususiyatlarni aniqlash va o'zini rivojlantirishga qiziqishni oshirishga yordam beradi.
Xotira va tajribaning psixologik testlari - xotira va tajribaning o’lchov birligi va sinov vositalari. Xotira va tajribaning psixologik testlari quyidagicha bo’ladi: xotirani sinash testlari, tajribani sinash testlari, xotira va tajriba o’rtasidagi munosabatni sinash testlari. Har bir test xotira va tajribaning boshqa bir jihatini o’lchaydi. Masalan, xotirani sinash testlari quyidagicha bo’ladi: qayta takrorlash testi, tanlash testi, ergashish testi, qayta yaratish testi va boshqalar. Tajribani sinash testlari quyidagicha bo’ladi: bilimlar testi, ko’nikmalar testi, yechim topish testi, ijodiylik testi va boshqalar. Xotira va tajriba o’rtasidagi munosabatni sinash testlari quyidagicha bo’ladi: transfer testi, interferentsiya testi, metakognitsiya testi va boshqalar.
Xotira va tajribaning psixologik xarakteristikasi - xotira va tajribaning psixologik jihatlaridan iborat toifalar. Xotira va tajribaning psixologik xarakteristikasi quyidagicha bo’ladi: xotiraning sifati, hajmi, davomiyligi, shakli, mazmuni; tajribaning sifati, hajmi, davomiyligi, shakli, mazmuni. Har bir xarakteristika xotira va tajribaning o’ziga xos xususiyatlarini ifodalaydi. Masalan, xotiraning sifati - eslangan ma’lumotning aniq va to’g’ri bo’lish darajasini anglatadi. Tajribaning sifati - o’rganilgan bilim va ko’nikmalarning amaliy faoliyatda qo’llanilishi darajasini anglatadi.
Xotira va tajribaning psixologik rivojlanishi - xotira va tajribaning hayot davomida qanday o’zgarishlarga uchraydiganini ko’rsatuvchi jarayon. Xotira va tajribaning psixologik rivojlanishi quyidagicha bo’ladi: bolalik davrida xotira va tajriba rivojlanishi, yoshlik davrida xotira va tajriba rivojlanishi, yetuklik davrida xotira va tajriba rivojlanishi. Har bir davrda xotira va tajribaning turli omillar ta’siri ostida o’sishi yoki pasayishi kuzatiladi. Masalan, bolalik davrida xotira sensorli-motorik jarayonlar asosida shakllanadi va episodik xilma-xillikka ega bo’ladi. Tajriba esa bolaning o’zaro aloqalarda o’rganib olgan bilimlar va ko’nikmalaridan iborat bo’ladi.
Xotira va tajriba, psixologiya sohasida muhim konseptlardir va shaxsning shaxsiy rivojlanishining muhim asoslarini tashkil etadi. Bu asoslarning tushunchalari va o'zgaruvchanligi, psixologlar va o'rganuvchilar tomonidan keng qo'llanilgan va o'rganilgan.Xotira va tajriba psixologik asoslari, shaxsga xos mavzular, tajribalar, xususiyatlarga e'tibor berish, o'zining tushunish, o'zini tahlil qilish va rivojlantirish qobiliyatini ta'minlayadi. Ularning amaliy ta'lim, o'z-o'zini tahlil qilish, o'zini qayta his qilish va rivojlantirishning asosiy qismlari hisoblanadi.
Xotira va tajribaning psixologik asoslari haqida yozish uchun essa quyidagi muhim mavzularni o'z ichiga oladi:
Xotira va tajribaning muhimligi: Bu qismda xotira va tajribaning shaxsning o'zini tushunish, o'z hayotidan olingan darslarni o'rganish, o'z fikr va mulohazalarini oshirish, ma'naviyat va o'z-o'zini tanishishning muhim asoslari sifatida qanday muhimligi haqida yozish mumkin.Xotira va tajribaning o'rganilganlik darajasi: Bu qismda, shaxsning xotira va tajribasini o'rganish, tahlil qilish va qayta his qilishning muhimligi, o'rganuvchanlar tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlar va testlar yordamida aniqlangan o'rganilganlik darajasi haqida yozish mumkin.
Xotira va tajribaning rivojlanishga ta'siri: Bu qismda, xotira va tajribaning shaxsning ma'naviyatini va rivojlanishini ta'sir qilishga qobiliyati haqida yozish mumkin. Shaxsning o'zini tahlil qilish, o'zini qayta his qilish va o'z-o'zini rivojlantirishning xotira va tajribaning rivojlanishiga ta'siri va ularga o'ziga xos qo'llanishning qobiliyati haqida izohlar keltirish mumkin.
Xotira va tajribaning tahlil usullari: Bu qismda, xotira va tajribaning tahlil usullari, psixologik testlar, murojaatlar, tajribaviy o'rganish va yozma yoki verbal ma'lumotlarni tahlil etish usullari haqida.
Xotira va tajribaning psixologik muammolari - xotira va tajribaning shakllanishi va rivojlanishi bilan bog’liq bo’lgan psixologik qiyinchiliklar va savollar. Xotira va tajribaning psixologik muammolari quyidagicha bo’ladi: xotirani buzilishi muammolari, xotirani yaxshilash muammolari, xotirani manipulyatsiya qilish muammolari; tajribani o’rganish muammolari, tajribani tatbiq etish muammolari, tajribani yangilash muammolari. Har bir muammo xotira va tajribaning psixologik jarayonlarini buzish yoki to’g’rilash uchun zarur usullar va vositalarni talab qiladi. Masalan, xotirani buzilishi muammolari - eslangan ma’lumotlarning yo’qolishi, o’zgarishi yoki noqis bo’lishi kabi holatlarni anglatadi. Xotirani yaxshilash muammolari - eslangan ma’lumotlarning aniqroq, to’liqroq va samarador bo’lishi uchun qo’llaniladigan metodlar va texnikalarni anglatadi.
Xotira va tajribaning psixologik mahsuloti - xotira va tajribaning ijtimoiy hayotda o’ynaydigan roli va natijasi. Xotira va tajribaning psixologik mahsuloti quyidagicha bo’ladi: shaxsiyatning shakllanishi, bilimning o’sishi, faoliyatning rivojlanishi, ijodiylikning namoyon bo’lishi. Har bir mahsulot xotira va tajribaning insonning hayoti va faoliyati uchun ahamiyatini ifodalaydi. Masalan, shaxsiyatning shakllanishi - insonning o’z-o’zini bilishi, o’zining o’tmishini, hozirini va kelajagini tasavvur qilishi, o’zining kuchlari va zaiflari bilan tanish bo’lishi kabi jarayonlarni anglatadi. Bilimning o’sishi - insonning yangi ma’lumotlar, qonunlar, nazariyalar, aniqroq tasavvurlar o’rganishi kabi jarayonlarni anglatadi.
Xotira va tajriba shaxsning o'zini tushunish, o'zini ma'rifat bilan o'rganish, o'z hayotidan olingan darslardan oqilona foydalanish va o'z fikrlarini oshirish bilan bog'liq muhim muhitlardir. Ular shaxsning o'zini tahlil qilish, o'ziga xos xususiyatlarni aniqlash, o'z hayotidan olingan ma'lumotlardan foydalanib ma'naviyatini rivojlantirishga yordam beradi.
Xotira shaxsning o'zining kelajakdagi amaliyoti va xayoti bilan bog'liq bo'lgan kelgusi vaqtlardan olingan ma'lumotlarni saqlash, eslab qolish, takrorlash va eslatma qilish qobiliyatidir. Xotira shaxsning o'z tarixiy tajribalarini saqlash, xayotidagi muhim voqealarni yodda tutish va ulardan o'rganish bilan bog'liq bo'lgan muhim psixologik jarayondir.
Tajriba esa shaxsga o'z hayoti davomida o'tkazilgan amaliyotlar, mashg'ulotlar, o'rganish va yosh kelgan ma'lumotlar asosida rivojlanadi. Tajriba shaxsning o'zini tahlil qilish, o'zining qobiliyatlarini oshirish va o'z-o'zini rivojlantirishga yordam beradi. Shaxs o'z hayotida yuzaga kelgan muhim tajribalardan o'rganish, ulardan ma'lumotlar olish va o'zining rivojlanishida foydalanish bilan bog'liq muhim psixologik jarayondir.
Xotira va tajriba shaxsning ma'naviyatini rivojlantirish, o'zini tushunish, o'zining maqsadlarini aniqlash, muammolarini hal qilish, o'z hayotida muvaffaqiyatga erishish uchun muhim unsurlardir. Ular shaxsning o'zini tahlil qilish, o'z hayotidan olingan darslardan oqilona foydalanish va o'z fikrlarini oshirish bilan bog'liq muhim muhitlardir. Xotira va tajriba psixologik rivojlanishning muhim qismlarini tashkil etadi va shaxsning o'zini rivojlantirishida katta ahamiyatga ega.
Xotira va tajriba shaxsning ma'naviyatini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega bo'lgan asosiy faktorlardir. Ular shaxsning o'zini tushunish, o'z hayotidan olingan darslarni o'rganish, o'z fikr va mulohazalarini oshirish, ma'naviyat va o'z-o'zini tanishishning muhim asoslari sifatida qamrab olinadi.
Xotira, shaxsning o'tgan vaqtlardan olingan ma'lumotlarni saqlash, eslab qolish, takrorlash va eslatma qilish qobiliyatini ifodalaydi. U shaxsning o'z tarixiy tajribalarini saqlash, xayotidagi muhim voqealarni yodda tutish va ulardan o'rganish bilan bog'liqdir. Xotira shaxsga o'z o'zini tahlil qilish, o'z xatolaridan o'rganish, o'zining o'tgan yollarini bilish, ma'lumotlarini boshqalar bilan ulashish va o'zining rivojlanishida foydalanish imkonini beradi.
Tajriba esa shaxsning o'z hayoti davomida o'tkazilgan amaliyotlar, mashg'ulotlar, o'rganish va yosh kelgan ma'lumotlar asosida rivojlanadi. U shaxsning o'zini tahlil qilish, o'zining qobiliyatlarini oshirish, yangi bilim va ko'nikmalarni o'rganish, o'z-o'zini rivojlantirishga yordam beradi. Tajriba shaxsga o'z hayotidagi muhim voqealar va qiyinchiliklardan o'rganish imkonini beradi va shaxsning o'zini rivojlantirishida muhim bir vosita bo'ladi.
Xotira va tajriba shaxsning ma'naviyatini va o'z-o'zini tushunishini oshirish, o'z hayotidagi maqsadlarga yaqinlashish, o'zini rivojlantirishga yo'l qo'ymoqda muhim unsurlardir. Ularni rivojlantirish uchun shaxsning o'zini tahlil qilishi, o'z qat'iyatlari bilan yuzlashish, maqsadlarini qayta ko'zden kechirish va o'z xususiyatlarini oshirish uchun qobiliyatini rivojlantirishi muhimdir.
Xotira va tajriba psixologik rivojlanishning muhim qismlarini tashkil etadi va shaxsning o'zini rivojlantirishida katta ahamiyatga ega. Ular shaxsning o'zini tushunishini, o'z hayotidan olingan darslardan oqilona foydalanishini va o'z fikr va mulohazalarini oshirishini ta'minlaydi. Xotira va tajriba shaxsga o'z ma'naviyatini rivojlantirish, o'zini yaxshilash va maqsadlariga erishishda muhim qo'llab-quvvatlaydigan asoslardir.Shaxs taraqiyotini davrlarga bo'lishda xotira va tajriba psixologik asoslardir, chunki ulardan foydalanish shaxsning o'zini tushunish, o'z hayotidan olingan darslardan foydalanish va o'z fikr va mulohazalarini oshirishga yordam beradi. Xotira va tajriba rivojlanishning muhim jarayonlari bo'lib, shaxsning o'zini rivojlantirish va maqsadlariga erishishda katta ahamiyatga ega.
Xotira va tajriba insoniyatning ma'naviyat va shaxsiy rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo'lgan asosiy aspektlardir. Xotira va tajriba shaxsning o'zini tushunish, o'z hayotidagi muhim voqealar va o'rganishlardan olgandagi ma'lumotlarni saqlash va qayta ishlashning muhim vositalaridir.Xotira shaxsning o'tgan voqealardan olingan ma'lumotlarni saqlab olish, o'sha voqealarni eslab qolish, ulardan o'rgangan darslarni yodda tutish va ulardan o'rganishga yordam beradi. U shaxsga o'zini tahlil qilish, o'z xatolaridan o'rganish, o'z o'zini o'rganish va rivojlantirishda muhim bo'lgan bir vositadir.