|
O‘ ам - o’z aylanma mablag’lari;
O‘ к - o’z kapitali.
Bu koeffitsient o’z kapitalining qancha qismi joriy faoliyatni moliyalashtirishda foydalanilayotganligi va qancha qismi kapitallashtirilganligini ko’rsatadi. Uning 0,5ga teng bo’lgan darajasi optimal hisoblanadi
Zarur bo’lgan hollarda XYuSning moliyaviy barqaror-ligini xarakterlaydigan boshqa ko’rsatkichlardan ham foydalanish mumkin.
XYuS moliyaviy barqarorligini oshirishning omillari quyidagilardan iborat:
BOB. DAVLAT MOLIYAVIY SALOHIYATI ASOSI.
Davlat moliyaviy salohiyati va uning xo’jalik yurutuvchi subyektlari moliyasi bilan o’zaro bog’liqligi .
Davlatning moliyaviy salohiyati bozor iqtisodiyoti subekt-lari va aholining pul daromadlari va jamg‘armalari asosida shakllanib, o‘zaro bog‘langan quyidagi bo‘g‘inlardan tashkil topadi:
respublika va mahalliy byudjetlar, davlat nobyudjet fondlari byudjetlari; davlat kreditlashtirish resurslari; dav-lat (unitar) XYUSlari va davlatning ishtirokidagi XYUSlar mo-liyasi. Davlatning moliyaviy salohiyati tarkibiga asosiy fondlar, tugallanmagan ishlab chiqarish, moddiy aylanma mablag‘lar, uy-ro‘zg‘or mulklari, nomoddiy aktivlar qiymati – inson kapitali kiradigan moddiy kapital ko‘rinishidagi milliy boylik hajmi (o‘lchami)ni kiritish mumkin;
xususiy XYUSlar moliyaviy salohiyati. U aylanmadan tash-qari aktivlar va aylanma aktivlarining yig‘indisidan tashkil topa-di. Bu yerda aylanmadan tashqari aktivlar nomoddiy aktivlar, asosiy vositalar, tugallanmagan ishlab chiqarish, moddiy boyliklarga daro-madli qo‘yilmalar, uzoq muddatli moliyaviy qo‘yilmalar, aylanmadan tashqaridagi boshqa aktivlardan iborat. Shuningdek, bu yerda aylanma aktivlarning tarkibiga zaxiralar, debitorlik qarzlari, qisqa mud-datli moliyaviy qo‘yilmalar, pul mablag‘lari va boshqa aylanma aktiv-lar kiradi. Xo‘jalik yurituvchi subekt (XYUS)larning moliyaviy salohiyati ularning yangi qiymat yaratishdagi qobiliyatiga bog‘liq. Bir xil moliyaviy-iqtisodiy qudratga yega bo‘lgan XYUSlar bir-biridan tubdan farq qiluvchi moliyaviy natijalarga yerishishi mumkin. Bu mol-mulkdan, ishlab chiqarish-texnologik jarayonlar va kadrlarni boshqarish samaradorligiga, menejment malakasiga, tadbirkorlik-ning natijaliligiga, moliyaviy resurslar va tashqi qarzlardan oqilona foydalanishga bog‘liq bo‘ladi;
bank-kredit tizimining moliyaviy salohiyati – kredit re-surslariga bo‘lgan iqtisodiyotning yehtiyojlarini qondirish bo‘yicha kredit tashkilotlari aktivlari va real imkoniyatlarining yig‘indisi. Juda ko‘pchilik mamlakatlarning bank-kredit tizimi hozirgi paytda kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonini kredit resurslari bilan ta’minlash imkoniyatiga yega yemas. XYUS-larga taqdim yetilayotgan kredit resurslari, asosan, qisqa muddatli xarakterga yega. Asosiy kapitalni shakllantirishdagi kreditlar-ning salmog‘i iqtisodiyot samaradorligining o‘sishi uchun yetarli yemas;
sug‘urta fondlarining moliyaviy salohiyati. Bu salohiyat tadbirkorlik risklarini pasaytiradigan va jamg‘armalar hamda investitsiyalar o‘sishini ta’minlaydigan pul sug‘urta resurslarini shakllantirish bo‘yicha sug‘urtaviy moliyaviy-iqtisodiy imkoniyat-lar yig‘indisining amalga oshirilishi orqali namoyon bo‘ladi;
uy xo‘jaliklarining moliyaviy salohiyati. Bu salohiyat ular-ning jami daromadlari, soliq, renta va foiz to‘lovlari, inves-titsion talabning o‘sishiga iste’mol va jamg‘arishning ta’siri orqa-li ifodalanadi.
Hozirgi paytda juda ko‘p mamlakatlarda aholining jamg‘ar-malari, XYUS va tashkilotlarning jamg‘armalari singari kengay-tirilgan takror ishlab chiqarish maqsadlari uchun to‘liq foydala-nilmayapti.
Gо‘yo tо‘liq tugallangandek bо‘lishiga qaramasdan XYUSda ri-vojlanishning qо‘shimcha resurslarini qidirib topishda doimiy ravishda imkoniyat paydo bо‘ladi. XYUSlarning taraqqiyotini bel-gilaydigan omillarning о‘zaro ta’siri natijasida vujudga kela-digan foydalanilmagan potensial imkoniyatlarular ishlab chiqa-rish-iqtisodiy va moliyaviy faoliyatining rezervlari sifatida maydonga chiqadi.
Moliyaviy rezervlarni qidirib topishning asosiy metodi moliyaviy tahlil hisoblanadi. Aynan moliyaviy tahlil asosida mo-liyaviy rezervlarni qidirib topish bо‘yicha XYUSning siyosati ish-lab chiqiladi. Faoliyat kо‘rsatish sharoitlaridan qat’iy nazar rezervlarni qidirib topish va ularni amalga oshirish XYUS xo-dimlari uchun doimiy faoliyatga aylanmog‘i lozim. Xorijiy (Yapo-niyadagi sifat tо‘garaklari, AQSH va Germaniyadagi yangiliklar tо‘g‘-risidagi takliflarni rag‘batlantirish va boshqalar) va mamlaka-timizdagi ilg‘or kompaniyalarning tajribasi shuni kо‘rsatadiki, qayerda rezervlarni izlash va ulardan foydalanish uzluksiz davom yetayotgan, yangiliklar keng joriy yetilayotgan bо‘lsa, о‘sha yerda investitsiyalar о‘sadi, XYUSning moliyaviy ahvoli mustahkamla-nadi, iqtisodiy taraqqiyot sur’atlari oshadi.
Moliyaviy rezervlarni shakllantirish omillari tizimi juda kengdir. Muhimligiga kо‘ra ularning darajalarini quyidagilarga ajratish mumkin (chizmaga qarang):
Moliyaviy, ishlab chiqarish va boshqaruv sohalaridagi yeng muhim rezerv bu xodimlarning malakasini oshirishdir. Rivojla-nayotgan intellektual inqilob, “bilimlar iqtisodiyoti”ga о‘tish va xodimlarning intellektini shakllantirish sharoitida qabul qilinayotgan boshqaruv qarorlarida ularning moddiylashuvi iqti-sodiy о‘sishning strategik omiliga aylanadi.
О‘z navbatida, Moliyaviy siyosat davlatning iqtisodiy va sosial siyosatini amalga oshirishning vositasi bо‘lib hisoblanadi va Shu ma’noda yordamchi rolni о‘ynaydi. Bir vaqtning о‘zida davlat siyosatining boshqa – milliy, gyeosiyosat, harbiy – yо‘nalishlari ham mavjudligini esdan chiqarmaslik kerak. Ana Shu barcha byesh yо‘nalishning (iqtisodiy, sosial, milliy, gyeosiyosat, harbiy) yig’indisi (majmui) davlat siyosatini amalga oshirishning asosiy instrumyenti sifatida xizmat qiladigan Moliyaviy siyosatni aniqlab beradi.
Moliyaviy siyosat Moliyaviy boshqaruvning tarkibiy qismi sifatida boshqaruvning Yuqori (oliy) organlariga tyegishlidir. Mamlakatning sub’yektlari darajasida Moliyaviy siyosat borasida qarorlarning qabul qilinish imkoniyatlari cheklangan va mahalliy hokimiyat organlarining funksiyalari unchalik katta emas. Ularning bu funksiyalari byudjet va mahalliy soliqlar bilan chyegaralanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
