|
Mundarija:
Kirish
1. Bob. Geografik o’rni va tabiiy sharoiti
O’rganilish tarixi
Dengizlari va okean qismlari
2. Bob. Okean tagi relyefi va geologik tuzilishi
2.1. Iqlim mintaqalari va tabiat zonalari
2.2. O’simlik va hayvonot dunyosi
Xulosa……………………………….
Kirish
Tinch okeani tabiatning kattaligi va xususiyatlari bo'yicha sayyoramizning noyob tabiiy ob'ektidir. Okean Yerning barcha yarim sharlarida, gʻarbda Yevrosiyo va Avstraliya qitʼalari, sharqda Shimoliy va Janubiy Amerika, janubda Antarktida oʻrtasida joylashgan.
Tinch okeani sayyora yuzasining 1/3 qismidan ko'prog'ini va Jahon okeanining deyarli yarmini egallaydi. U oval konturga ega, shimoli-g'arbdan janubi-sharqqa bir oz cho'zilgan va tropiklar orasida eng kengdir.
Sohil chizig'i Shimoliy va Janubiy Amerika qirg'oqlaridan nisbatan to'g'ridan-to'g'ri va Evroosiyo qirg'oqlaridan juda chuqurlashgan. Tinch okeani Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyoning bir qator chekka dengizlarini o'z ichiga oladi. Okeaniyada Okeaniyaning bir qismi sifatida oʻrganiladigan koʻp sonli arxipelaglar va alohida orollar mavjud.
I.Bob. GEOGRAFIK O’RNI VA TABIIY SHAROITI
1.1. O’RGANILISH TARIXI
Dunyo okeanini regaonal differensiatsiyalanishida Tinch okeani aloxida o‘rin tutadi. U maydoni va vujudga kelishi jihatdan okeanlar; o‘rtasida eng kattasi va eng kadimiysi hisoblanadi. Tinch okeani maydoni 178,7 mln km2 bo‘lib, Dunyo okeanining 50% va Yer yuzining 29% maydonini egallab olgan. Umumiy suv hajmi 710 mln km3 ga teng.
Bu okean kattaligi nuqtay nazardan Buyuk yoki Ulug‘ okean deb ataladi. Buyuk okean degan nomni 1752 yilda fransuz geografi J.N.Byuash bergan. Tinch okean g‘arbdan Yevrosiyo va Avstarliya materiklari bilan, sharqdan Shimoliy va Janubiy Amerika materiklari bilan o‘ralgan. Janubda Antarktida bilan chegaralangan. Shimolda Chukotka va Alyaska yarim orollarini bir-biridan ajratib turgan Bering bo‘g‘ozi orqali Shimoliy Muz okean bilan tutashib turadi. Okean shimoldan janubga qarab qariyb 16 ming km va g‘arbdan sharqka karab 20 ming km masofaga cho‘zilgan. Eng keng joyi ekvator kengligiga to‘g‘ri kelad shu sababli u eng issik okean ham hisoblanadi.
Okeanning qirg‘oq chiziklarini tuzilishi hamma tomonida bir xil emas. Ular o‘zining tuzilishiga kura asimmetrik harakterga ega. Shimoliy va Janubiy Amerika materiklarining g‘arbiy sohillari ko‘p parchalanmaganligi tufayli okeanning sharqiy qirg‘ok chiziqlari ancha tekis. Faqatgina Alyaska va Kaliforniya yarim orollari atrofida hamda Janubiy Amerikaning eng janubiy sohillarida qirg‘oq chiziqlari birmuncha murakkablashgan. G‘arbiy qirg‘oq chiziklari aksincha juda murakkab tuzilgan.
Chunki Yevrosiyo materigining sharqiy sohillari kuchli parchalanib ketgan. Aksariyat hollarda f’ordli va abrazion, qisman-akkumulyativ qirg‘oqlar uchraydi, tropik mintaqada esa marjonli qirg‘oqlar ham bor. Okeanning janubiy qirg‘oq chiziqlari shelf muzliklari bilan qoplangan.
Tinch okean sohillarida va orollarida yashagan xalqlar okeanda qadim zamonlardan boshlab suzganlar, uning qirg‘oqlarini o‘rganganlar va tabiat resurslaridan foydalanganlar. Okean haqidagi dastlabki ta’limotlar F.Magellan (1520 y.) va J.Kuk (1773-1778 yy.) sayohatlari natijasida to‘plandi. V.I. Bering va A.I.Chirikovlar 1741 yilda okeanning shimoliy akvatoriyasida kuzatish ishlarini olib bordilar.
Bu Tinch okeanini tadqiq qilish tarixining birinchi davri bo‘lib, o‘sha vaqtda sayohatchilar okeanning chegaralarini, boshqa okeanlar bilan aloqadorligini, suv va quruqlikning taqsimlanishini o‘rganganlar. Tinch okeanni tadqiq qilishning ikkinchi davri XIX asrning boshlarida I.F.Kruzenshtern va Yu.V.Lisyanskiylarning dunyo bo‘ylab aylana sayohatidan boshlanadi.
Rus sayyohlari 1804-1806 yillarda "Nadejda" va "Neva" kemalarida dunyo aylana birinchi sayohatida okean suvining fizik xossalari, haroratini, chuqur botiqlarini, dengiz oqimlarini batafsil o‘rgangan, astronomik va gidrologik kuzatishlar olib borgan, zoologik va botanik kolleksiyalar to‘plagan, bir necha orollarning geografik tafsilotini yozgan, okeanning shimoli-g‘arbiy qirg‘oqlarini haritasini tuzgan. Tinch okeanda 1886-1889 yillarda S.O.Makarov boshliq "Vityaz" kemasidagi ekspeditsiya ishtirokchilari kompleks tadqiqot ishlarini amalga oshirdilar. S.O.Makarov okean suvining sho‘rligi, termik xususiyatlari, iqlimi, dengiz oqimlari to‘g‘risida qimmatbahr ma’lumotlar to‘pladi hamda ularni rus va fransuz tillarida chop etilgan "Vityaz" va "Tinch okean" ilmiy asarida yoritdi.
Sovet davrida ham Tinch okeanni kompleks tadqiq, qilish muntazam ravishda davom etdi. 1959 yildan «A.I.Voyeykov», 1960 yildan «YU.M.Shokalskiy», 1970 yildan boshlab "Akademik Sergey Korolyov" kemalaridagi ekspeditsiyalar uzoq yillar davomida keng ko‘lamda ilmiy tadqiqot ishlarini olib bordilar. Okeanni tabiiy xususiyatlarini va xilma-xil resurslarini o‘rganishda AQSH, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Meksika, Peru, Chili va boshqa davlatlarning xizmati katta. Ayniqsa Xalqaro geofizika yili (1959) va Xalqaro geofizika hamkorligi dasturlari asosida olib borilgan tadqiqotlar va qo‘lga kiritilgan yutuqlar alohida ahamiyatga ega.
Keyingi yillarda Tinch okeanni kompleks o‘rganish borasida ko‘p ishlar qilindi. Okean tabiatining xususiyatlari to‘g‘risida yangi ma’lumotlar to‘plandi, dengiz oqimlari dinamikasi, suv tagi relefi va geologik tuzilishi muhammal o‘rganildi, ko‘plab chuqur joylar aniqlandi, chuqur botiqlardagi organik hayot tadqiq qilinib, tirik organizmlarning bir necha yangi turlari kashf etildi. Tinch okeanni tadqiq qilishning uchinchi bosqichida to‘plangan materiallar uning yangi materiklar va dengiz navigatsiyasi haritalarini tuzishga asos bo‘lib xizmat qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
