Mundarija kirish bob. Adabiyotlar taxlili

Bitiruv ishining strukturasi. Ishning hajmi 87 betdan iborat bo’lib, kirish qismi, xulosa qismidan tashqari 3-bobda bayon qilingan: adabiyot ma’lumotlarning taxlili 1-bobida bosma manbalardan, o’quv qo’llanmalardan olingan ma’lumotlar muxokama etilgan. Ikkinchi taxliliy qismida organik kislotalarni TIF TN bo’yicha sinflash muammolari muxokama etilib, 3-bobda tavsiyalar keltirilgan. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 19 tani tashkil qiladi.

I BOB. ADABIYOTLAR TAXLILI

1. 
   Organik kislotalar haqida ma’lumot
   

Molekulasida karboksil guruhi -COOH tutgan uglevodorodlarning hosilalariga karbon kislotalar deyiladi. Karbon kislotalar karboksil guruhining soniga va uglevodorod qoldig’ining tabiatiga qarab, monokarbon, dikarbon va polikarbon kislotalarga, karbon kislotalarning funksional hosilalariga, uglevodorodning radikalida har xil funksional guruhlar tutgan kislotalarga va ko’mir kislota hosilalariga bo’linadi.

Karbon kislotalarning quyidagi asosiy sinflari mavjud :

• 
  to’yingan monokarbon kislotalar
  
• 
  to’yinmagan monokarbon kislotalar
  
• 
  to’yingan dikarbon kislotalar
  
• 
  to’yinmagan dikarbon kislotalar
  
• 
  yuqori molekulyar to’yingan karbon kislotalar
  
• 
  yuqori molekulyar to’yinmagan karbon kislotalar
  
• 
  aromatik kislotalar
  
• 
  galogenalmashgan karbon kislotalar
  
• 
  oksokislotalar
  
• 
  oksikislotalarga bo’linadi.
  

Barcha karbon kislotalar suvda eriydi va kuchsiz dissotsilanadi. Karbon kislotalaridan chumoli kislotaning karboksi) guruhi alkil o’rinbosari bilan bog’lanmagani uchun kuchliroq kislota xossasiga ega. Ularning dastlabki to’rtta vakili suv bilan istalgan nisbatda aralashuvchi o’tkir hidli suyuqliklar, C₅ – C₉ tarkibli va izomoy kislotasi moysimon yoqimsiz hidli suyuqlik bo’lsa ham, ular suvda oz eriydi. Yuqori karbon kislotalar (C₁₀ dan keyingilari) qattiq moddalar, suvda erimaydi va haydalganda oson parchalanadi.

Karbon kislotalarining fizikaviy xossalarini ichki molekulyar vodorod bog’larining borligi belgilaydi va pirovard natijada assotsiatlarning hosil bo’lishiga katta ta’sir ko’rsatadi. Quyida ayrim kislotalarning suyuqlanish, qaynash t emperaturalari va zichliklari keltirilgan.

Karbon kislota kimyoviy xossalari karboksil guruhi - COOH tabiati bilan belgilanadi. Karbonil guruh (C = O) ta’sirida OH - gidroksil guruhi faollashgan; H⁺ ionini almashtirish yoki OH - guruhi hisobidan o’rin olish reaksiyalariga kirishadi. Karboksil guruh bilan bog’langan radikalning tuzilishiga ko’ra ular turli – tuman kimyoviy xossalarni namoyon qiladi. Tirik organizmlarda bir asosli kislotalar oksidlanganda oksidlovchi kislorod atomi doimo β – holatga yo’naladi. Masalan, qandli diabet bilan og’rigan bemorlarning organizmida moy kislota oksidlanib, β – oksimoy kislota hosil qiladi.

Kislotalikka COOH – guruh bilan bog’langan radikalning tabiati va tuzilishi muhim o’rin tutadi. Alifatik kislotalarni solishtirganimizda alkil guruhning elektrondonorligi tufayli kislotalardagi karboksil guruh qutblanishini pasaytiradi. Masalan, sirka kislotasi CH₃COOH chumoli kislotasiga HCOOH nisbatan 10 marta kuchsizroq. Karboksil guruhi bilan bog’langan alkil radikali vodorod atomlarini elektronakseptor atomlarga almashtirsak, karbon kislotalarining kislotaligi ortadi. Masalan, CH₂(Cl)COOH xlorsirka kislotasi CH₃COOH sirka kislotasiga nisbatan 100 martadan oshiqroq kislotali xususiyatga ega, trixlorsirka kislotasi C(C1₃)COOH esa 10000 marta kuchli.

Sabzavot mahsulotlari tarkibida limon kislota, olma kislota, oksalat (shavel) kislota va ba’zi boshqa xil kislotalar bo’ladi. Kislotalar sabzavot mahsulotlarining ta’m sifatlarini yaxshilaydi va ovqatning yaxshi o’zlashtirilishiga yordam beradi. Biroq, otquloq, rovoch o’simligi va ba’zi boshqa sabzavotlar tarkibida uchraydigan oksalat kislotani ortiqcha iste’mol qilish zararlidir. 

Bitiruv malakaviy ishida tabiatdagi o’simlik va hayvonlar organizmida uchraydigan ayrim kislotalarning ( jami 173 ta ) nomi, tuzilishi, tabiatda sof holda tarqalganligi yoki sun’iy sintez qilinganligi va muhim ishlatilish sohalari haqida ma’lumotlar berilgan.