Mundarija: Kirish Asosiy qism I bob. Poya o’simlik tayanch organi



Download 1,66 Mb.
bet3/22
Sana07.09.2021
Hajmi1,66 Mb.
#167932
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22
Bog'liq
poyaa

15-rasm. Poyaning o`sish xillari: a – tik o`suvchi poya, b – ilashib o`suvchi poya, v – chirma-shib o`suvchi poya, g – yer baG’irlab o`suvchi poya, d – ko`tarilib o`suvchi poya

L


16-расм. Поянинг кўндаланг кесимига кўра хиллари:

А – тўрт qиррали поя, Б – уч qиррали поя, В – кўп qиррали поя,

Д – юмалоq поя.
ianalar asosan tropik o`rmonlarda o`sadigan o`simliklar hisoblanadi. Hindiston palmasi, «Ratanga» ana shunday o`simliklardan bo`lib, poyasining yo`G’onligi 2-4 sm, bo`yi 300 metrgacha boradi. Markaziy Osiyoda uchraydigan pechakdoshlar, xmellar tipik o`tsimon lianalar bo`lsa, tok, ilon o`tlar esa daraxtsimon lianalardir.

Poyalarning ko`ndalang kesimiga ko`ra shakli o`simliklar turiga qarab har xil: ularning yumaloq, tsilindrsimon (arpa, buG’doy, qamish), uch qirrali (hiloldoshlar oilasiga mansub qiyoq, salomalaykum), to`rt qirrali (yalpizdoshlar oilasiga kiruvchi yalpiz, rayhon) shuningdek, qoqidoshlar oilasidan sil’fiya o`simligida va ko`p qirrali poya qovoq, tarvuz, sachratqi, kaktus kabi o`simlik turlarida uchraydi (26-rasm).

Tabiatning tashqi muhitlariga moslashgan gulli o`simliklarning poyasi uzun-qisqa bo`ladi. Bahorda o`sadigan ayrim o`tlar poyasining uzunligi atigi bir necha sm ga boradi. Tabiatda bahaybat daraxtlar ham uchraydi. Dunyoda eng baland daraxt Avstraliya evkalipti, uning balandligi 155 metrgacha boradi.

Poyalarining yo`G’onligi ham xilma-xil bazi bir o`simliklarning poyasi yo`G’on bo`lib, diametri bir necha metrga etsa, bazilariniki bir necha millimetrni tashkil qiladi. Masalan, pechak poyasining yo`G’oningi 1-3 millimetr, Afrika baobob daraxti tanasining diametri esa 10-12 metrga teng keladi.

O`simliklarning yashovchanligiga ekologik sharoitning ta`siri juda katta. Olimlarning tajribasiga ko`ra, Meksika agava o`simligini Qrimga yoki Qora dengiz bo`yiga ekilgandan so`ng 100 yil o`rniga 23-26 yil yashagan. Apshyeron yarim orolida esa undan ham oz 12-15 yil turgan.

Adabiyotlarda keltirilgan ma`lumotlarga ko`ra, drakon va Afrika baobob daraxti eng ko`p yasharkan. Afrika baobob daraxti 5150 yil, drakon esa 6000 yil yashaganligi aniqlangan.

Poyalarining shakli va yashovchanligiga qarab, barcha gulli o`simliklar: daraxt, buta, chala buta, o`t o`simliklariga bo`linadi.

Daraxt o`simliklar - asosan ko`p yillik, yirik, yaxshi rivojlangan poyaga ega bo`lgan va kuchli ravishda ikkilamchi tartibda yo`G’onlashgan tanali o`simlikdir.

Buta o`simliklar asosan ko`p yillik bo`lib, bir necha poyasi bo`lishi bilan farq qiladi. O`simlikning yer ustki qismi ildiz bo`G’zidan boshlab shoxlaydi. Poyasi ikkilamchi tartibda yo`G’onlashib, bo`yi 4-5 metrdan oshmaydi. Markaziy Osiyoda o`sadigan zirk, jinG’il, jiyda, bodom, anor kabi o`simliklar shular jumlasidandir.

CHala buta o`simliklari poyalarining pastki qismi yoG’ochlanib, usti po`kak bilan qoplanadi. Poyaning shu qismini qishda sovuq urmaydi, qolgan uchki, ya`ni novdalari yoG’ochlanmay tashqi tomondan epidyermis bilan o`ralgan qismini esa sovuq urib ketadi. yerta ko`klamdan boshlab poyaning sovuq urmagan qismidan yangi kurtak ko`kara boshlaydi. Bunga cho`l shuvoG’i, izen’, astragal, shuningdek, sho`raklar misol bo`ladi.

O`t o`simliklar yashovchanligiga qarab uch guruhga bo`linadi: bir yillik, ikki yillik, ko`p yillik o`t o`simliklar. Bir yillik o`t o`simliklar (arpa, buG’doy, kungaboqar, ziG’ir) yil davomida uruG’dan unib vegetativ organlarini rivojlantirib, gullab meva hosil qiladi va nobud bo`ladi.

Ikki yillik o`t o`simliklar ikki yil yashaydi. Ular birinchi yili yer usti ham yer osti vegetativ organlarini hosil qiladi. Bu organlarda yil bo`yi organik moddalar to`planadi. Ana shundan o`simliklar birinchi yili ildizmeva, piyozbosh, bo`G’im oraliG’i qisqargan novda chiqaradi. Ikkinchi yili esa normal rivojlangan novdani hosil qilib gullaydi, uruG’ hosil qiladi va nobud bo`ladi. Bunday o`simliklarga sholG’om, turp, lavlagi, sabzi, piyoz va karam misol bo`la oladi. Bu o`simliklar madaniy holda ikki yillik bo`lib, yovvoyilashgan turlari ko`p yil yashaydi.

Ko`p yillik o`tlarning hayoti bir necha o`n yillar davom etadi, lekin yer usti organlarida gul hosil qilib, uruG’ etishtirgandan so`ng nobud bo`ladi, yer ostida esa uzoq yashovchan vegetativ organlari qoladi. Bu organlaridan har yili qaytadan ko`karib chiqavyeradi. Ana shunday o`simliklarga qoqi, yo`nG’ichqa, yalpiz, qulupnay, binafsha, G’umay, lola kabi o`simliklar kiradi. ToG’li zonalarda o`sadigan taG’saG’iz yuz yilgacha umr ko`rishi aniqlangan. Ko`p yillik o`tlar ichida qisqa muddatli vegetatsion davrga ega bo`lgan o`simliklar ham uchraydi. Ularning yer ostida ildizpoyasi, tuganagi, piyozboshchasi bo`lib, bunday o`simliklarni efimiroid deb ataladi. efimiroidlarga lola (tulipa), boychechak (gagia), za`far (crocus), rang (carex), savrinjon (colchicum) kabi o`simliklar kiradi.

Vegetativ davri qisqa bo`lgan bir yillik o`t o`simliklar efimyerlar deb ataladi. Ularning o`sishiga qulay sharoit bo`lganda o`sib, gullab, uruG’ etishtirib, nobud bo`ladi. Bunga uchma o`t (cyeratocephalus), chitir (euclidium), malkolmiya (malcolmia), shotara (Fumaria) va boshqalar kiradi. O`simliklarning uruG’ holatda tinch saqlanishiga anabioz deyiladi.




Download 1,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish