Mundarija kirish 4 akt bilan taraqqiyot o'rtasidagi o'zaro aloqa

Texnik ta’minot 
Texnik ta’minot — axborot tizimi ishlashi uchun kerak bo’lgan texnik 
vositalar to’plamidir. 

---

 90 
Texnik vositalar to’plamiga quyidagilar kiradi: 

kompyuterlar; 

axborotni to’plash, saqlash, qayta ishlash, uzatish va 
chiqarish vositalari; 

ma’lumotlarni uzatish va aloqa vositalari; 

axborot olishni avtomatlashgan vositalari va orgtexnika; 

ishlatiladigan materiallar va boshqalar. 
Matematik va dasturiy ta’minot 
Matematik va dasturiy ta’minot — axborot tizimining maqsadini va 
vazifalarini bajaruvchi matematik usul, model, algoritm va dasturlar to’plamidir. 
Matematik ta’minotga quyidagilar kiradi: 

boshqaruv jarayonini modellashtirish qurilmalari; 

boshqaruvning na’munaviy vazifalari; 

matematik dasturlash, matematik statistika va boshqa usullari. 
Dasturiy ta’minot umumtizim va maxsus dastur mahsulotlari hamda 
ularning texnik hujjatlaridan tashkil topgan. 
Umumtizimli dastur ta’minotiga operatsion tizimlar, namunaviy vazifalarni 
yechish uchun foydalaniladigan dasturlar kiradi. Maxsus dastur ta’minotiga esa 
axborot tizimi uchun alohida yaratilgan dasturlar to’plami kiradi. 
Texnik hujjatlarga dasturlarni yaratish uchun tuzilgan hujjatlar, 
topshiriqni qo’yish, algoritm tuzish topshiriqlari, vazifaning iqtisodiy - matematik 
modeli, nazorat misollari kiradi. 
Tashkiliy ta’minot 
Tashkiliy ta’minot - axborot tizimini yaratish va undan foydalanish 
jarayonida xodimlar va texnik vositalar hamda xodimlar o’rtasidagi o’zaro 
munosabatni muvofiqlashtiruvchi usullar va vositalar to’plamidir. 
Tashkiliy ta’minot quyidagi vazifalarni bajaradi: 

muassasa boshqaruv joriy tizimini tahlil etadi va shu asosda 
avtomatlashtirish vazifalarini belgilaydi; 

kompyuterda 
bajarish 
uchun 
vazifani 
tayyorlash 
hamda 
axborot 
tizimini 
loyihalash, 
texnik 
topshiriqni 
va 
texnik-iqtisodiy 
asoslashning samaradorligini hisoblaydi; 

muassasa tuzilmasi va tarkibi bo’yicha boshqaruv qarorlarini 
va 
boshqaruv 
tizimining 
samaradorligini 
oshirish 
bo’yicha 
vazifalarni yechish uslubiyotini tuzadi. 
Huquqiy ta’minot 

---

 91 
Huquqiy 
ta’minot 
- 
axborot 
tizimining 
tuzilishi, 
ishlashi 
hamda 
axborotni 
olish, 
o’zgartirish 
va 
foydalanish 
tartibini 
muvofiqlashtiruvchi huquqiy qoidalar to’plamidir. 
Huquqiy ta’minotning asosiy maqsadi qonunchilikni mustahkamlashdir. 
Huquqiy ta’minot tarkibiga davlat tashkilotlarining qonunlari, farmonlari, 
qarorlari hamda vazirlik, tashkilot, hokimiyatlarning buyruqlari, me’yoriy va 
boshqa hujjatlar kiradi. 
Axborot tizimini yaratish uchun huquqiy ta’minot buyurtmachi va 
bajaruvchi munosabatlari bitilgan shartnoma asosida ta’minlanadi. 
Axborot tizimidan foydalanish huquqiy ta’minoti quyidagilarni o’z ichiga 
oladi: 

axborot tizimi statusi; 

xodimlarning huquqlari, majburiyatlari va mas’uliyatlari; 

boshqarav jarayonining huquqiy ta’minlanishi; 

axborotni yaratish va undan foydalanish tartibi. 
Axborot tizimlarini yaratish uslubiyati axborot tizimini qurish jarayoni va 
bu jarayonni boshqarishidan iborat bo’lib, bu uslubiyat ham tizimga qo’yilgan 
talablarni bajarilishiga ham ishlab chiqarish jarayoni xarakteristika(tavsif)larini 
bajarilishiga kafolat berilishi uchun.
Korporativ axborat tizimlarini yaratish uslubiyati taminlashi kerak 
bo’ladigan yechim asosiy masalalariga (mos qurollar vositasi ning korxona 
maqsad va masalalariga mosligi hamda bu tizimga biznes-jarayonlarini 
avtomatlyordamida) quydagilar kiradi:
1) Yaratilayotgan axborot tizimiashtirish talablarini qo’yilishi mosligi 
2) Kelishilgan byudjet chegarasida va berilgan vaqt oralig’ida va berilgan 
parametrlari ososida yaralilayotgan tizimning kafolatlanishi 
3) Tizimni korxona shart-sharoitlarining o’zgarishiga mosligini taminlash 
maqsadida, bu tizimni kuzatib borish, o’zgartirish (modifikasiya) va 
kengaytirishni soddaligi
4)Yaratilayotgan korxona axborat tizimini ochiqlik, ko’chiruvchanlik va 
mashtablanuvchanlik talablarga mosligi
5) Yaratilayotgan tizimda oldingi ishlab chiqilgan va axborot 
texnologiyalari (dasturiy ta’minot,ma’lumotlar bazasi, hisoblash texnikasi 
vositalari, 
telekommunikasiya) 
vositalarini 
korxonada 
qo’llanilganlarini 
ishlatishning imkoni. 
Har qanday axborot tizim loyiha asosini loyihalashning CASE vositalari 
uslubiyat, texnologiya va instrumental (asbob) vositalari tashkil etadi.

---

 92 
Uslubiyat aniq texnologiyalar orqali va axborot tizimlari yashash davri 
jarayonlarning bajarilishini ta’minlaydigan texnologiya standartlari, usullari va 
instrumental (asbob) vositalarni qo’llashni joriy-amalga oshiriladi. 
Loyihalash texnologiyasining asosiy mazmuni (ichki tuzilishi) texnologik 
instruksiyalar (qo’llama) tashkil etadi. Bu texnologik qo’llamalar u yoki bu 
operasiyalar bajarilishi va shu operasiyalarning tariflariga bog’liq ravishda 
texnologik 
operasiyalar, 
shartlar 
ketma-ketligining 
ta’riflaridan 
iborat. 
(opisaniya)
Loyihalash texnologiyasi uchta tashkil etuvchilar to’plami kabi taqdim 
etilishi mumkin. 
1) Loyihalash texnologik operasiyalar bajaruvining berilgan ketma-ketligi. 
2) Texnologik operasiyalar bajaruvining natijalari baholash uchun 
ishlatilishdagi mezon va qoidalar
3) Loyixalashtirilayotgan tizim tasvir-ta’riflari uchun ishlatilayotgan grafik 
va matnli vositalar (natasiyalar). 
Har bir texnologik operasiya quyidagi material, axborot va odam resurslari 
bilan ta’minlanishi kerak: 
1) standart ko’rishda oldingi operasiyalar (yoki boshlang’ich)dan olingan 
ma’lumotlardan; 
2) uslubiy material, qo’llanma, narmativ (meyor) va standartlardan; 
3) dasturiy va texnik vositalardan; 
4) ijro (bajaruvchi) etuvchilardan; 
Operasiyalarining bajaruvi natijalari standart ko’rinishda taqdim etilishi 
kerak. Bu standart bajaruv natijalarini keyingi texnologik operasiyalarini 
bajarishda adekvat qabul qilishni ta’minlaydi (ular boshlang’ich ma’lumotlar 
asosida qo’llaniladi). 
Axborot tizimlarini loyixalash ishlab chiqish va kuzatib borish 
texnologiyasi qanoatlantirishi kerak bo’ladigan qator umumiy talablarini 
ifodalash mumkin: 
1) Axborot tizimining to’la yashash davrini qo’llab-quvvatlash; 
2) Tizimni berilgan sifat va o’rnatilgan vaqtda ishlab chiqishdagi 
maqsadlariga erishish kafolatlanishini ta’minlash. 
3) Yirik loyixalarni odam soniga nisbatan cheklangan guruxlar tomonida 
ishlab chiqilayotgan paytda qator tizim ostilarga (tarkibiy qisimlariga) ajratish 
(dekompazisiya) imkonini ta’minlash. Keyinchalik esa bu tarkibiy qisimlarini 
integrasiya qilinadi. 
Loyixa dekompazisiyasi ish samaradorligini oshrishga yordam beradi. 
Loyixa bo’lingan tizim ostilar ma’dumot va funksiyalarga sezilarli bog’liq 
bo’lishi kerak emas. Har bir tizim osti laxida gurux tomonidan ishlab chiqiladi. 

---

 93 
Lekin bu hamda ish yo’naltiruvini ta’minlash zarur va har bir loyixa guruxi 
tomonidan olingan natijalar qaytalanishi inkor etilishi zarur. 
4) Tizim ostilarini loyixalash bo’yicha kichik guruxlar (3-7kishi) ish olib 
berish imkonini ta’minlash. Bu kolektiv tomonida boshqarish prinsiplari va ish 
unumdorligini tashqi aloqalar sonini minimallashtirish hisobiga shartlashtirilgan. 
5) Qaysi vaqt oralig’ida ish qobiliyatiga ega tizimni olishni ta’minlash. 
Bu yerda axborot tizimni to’laligicha amalga oshirish (joriy etish) nazarda 
tutilmay, balki tizim ostilar ishlab chiqilishi ko’riladi. Qoidaga muvofiq xatto 
ishlab chiqilgan tizimga loyixa joriy etish (to’laligicha)aloxida tizim ostilariga 
bog’liq. Butun tizimni yakunlash tizim ostilar ketma-ketligidan iborat 
bo’ladi.Butun tizimni amalga oshirish ko’pchilikdan iborat ishlab chiquvchilarni 
taklif etilganida qisqa vaqt oralig’ida bajalirilishiga talab etiladi. Bunda samara 
aniq-muhimi ko’zga tashlanadi, chunki kichik sonli guruxlar bilan tizim ostilarni 
ishlab chiqish amaliy qisqa vaqtda bajariladi. 
6) Loyixa konfigurasiyasini boshqaoish imkonini etuvchilarini olib borish, 
loyixaviy xujjatlarni avtomatik chiqarish va loyixa versiyalari bilan bu xujjatlarni 
versiyalarin sinxronizasiyasini ko’zda tutish. 
7) Loyixa yechimlarini tizimni amalga oshirish vositalriga ma’lumotlar 
bazasini boshqarish tizimi, operasion tizim, til va dasturlash tizimlariga bog’liq 
emasligini ta’minlash.