Mundarija kirish 3 I bob. Adabiyotlar sharhi

Exophiala pisciphila va Aspergillus bridgeri tomonidan ishlab chiqilgan melaninlar sintetik melanin bilan taqqoslanadigan DPPH (2,2-difenil-1-pikrilhidrazil) radikalini tozalash faolligini namoyon etgan, bu uning antioksidant faolligini koʻrsatadi [92].
Schizophyllum commune zamburugʻidan ajratib olingan melanin dozaga bogʻliq holda yuqori erkin radikallarni tozalash faolligini koʻrsatdi, melanin kontsentratsiyasi 10 dan 50 mkg gacha oshirilganda, askorbin kislotasi kabi tozalash faolligi 87% dan 96% gacha koʻtarildi. (askorbin kislotasi erkin radikallarni tozalash faolligini oʻlchash uchun ishlatiladigan standart birikma) [93].
Melanin melanositlar va keratinositlarni vodorod peroksid bilan buzilgan DNK zanjirining induksiyasidan himoya qiladi, bu esa bu pigmentning terida ham muhim antioksidant rolga ega ekanligini koʻrsatadi [94].
Adabiyot ma’lumotlariga koʻra, qoʻziqorin melanini erkin radikallar hosil boʻlishini kamaytirish, ortiqcha ishlab chiqarilgan erkin radikallarni tozalash va antioksidant fermentlarning faolligini oshirishdagi ta’siri tufayli qarishga qarshi dori sifatida ham qoʻllanilishi mumkin. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, qarishning asosiy sabablaridan biri inson organizmida oksidlanish metabolizmi jarayonida hosil boʻlgan ortiqcha erkin radikallardir [95].
Lachnum singerianum zamburugʻi tomonidan ishlab chiqarilgan melanin lipidli peroksidlanish mahsulotlarining shakllanishini sezilarli darajada ingibirlashi va qarish jarayonini sekinlashtirishi, superoksid dismutaza, glutat peroksidaza va katalaza darajasini oshirishi, sichqonlar jigari va miyasida malondialdegid darajasini pasaytirishi kuzatildi [96].
Ba’zi zamburugʻ melaninlari T-limfositlar va monositlarda, shuningdek, fibroblastlar va endotelial hujayralarda yalligʻlanishga qarshi sitokin ishlab chiqarishni ingibirlash orqali immunomodullovchi faollik namoyon etadi [97].
Yalligʻlanish reaktsiyasi paytida tugʻma va orttirilgan immunitet tizimining hujayralari azot oksidi (NO), oʻsimta nekroz omil-a (TNF-a), interleykinlar (IL), reaktiv azot va kislorod turlari kabi turli xil vositachilarni ishlab chiqadi va bu bir qator yalligʻlanish kasalliklarining patogenezida ishtirok etadi [98].
Zamburugʻlar melaninning ifloslangan joylarda ogʻir metallar va radionuklidlar bilan bogʻlanish qobiliyati tufayli ifloslangan joylarni bioremediasiya qilish uchun yaxshi nomzodlar ekanligini koʻrsatdi. Melanin tarkibli (A. Alternata) va melaninsiz (Aspergillus pulverulent) zamburugʻlarda radiotseziy (137Cs) va radiokobalt (60Co) ni oʻzlashtirish samaradorligi boʻyicha oʻtkazilgan tadqiqotda ikkala radionuklidning 60% oʻzlashtirilganligi kuzatildi. Ushbu natijalarni melanin yoki bu qoʻziqorinlarning hujayra devorida mavjud boʻlgan boshqa tabiiy pigmentlar bilan izohlash mumkin, ular radiatsiya retseptorlari va yoki metabolizm uchun energiya tashuvchisi sifatida ishlaydi [99].
Boshqa tadqiqotlar melanin saqlovchi zamburugʻlarning suvli eritmalardan radionuklidlar va ogʻir metallarni olib tashlash uchun potentsial qoʻllanilishini koʻrsatdi, bu sanoat oqava suvlarini tozalashga taʻsir qilish uchun muqobil vositalarni taqdim etadi [100].
Nanozarrachalarda joylashgan qoʻziqorin melanini juda yuqori darajadagi ionlashtiruvchi nurlanishdan himoya qiladi va bu pigmentning himoya samaradorligi uning kimyoviy tuzilishi, barqaror erkin radikal mavjudligi va fazoviy joylashuviga bogʻliqligini koʻrsatadi [101]. Mualliflarning fikriga koʻra, bu nanoqobiqlar atrof-muhitni bioremediasiya qilish uchun, masalan, er osti suvlariga radioaktiv ifloslanish tarqalishining oldini olish uchun potentsial foydalanish imkoniyatiga ega, chunki melanin radioaktiv zarralarni qamrab olishi va shu bilan ularning tarqalishini kamaytirishi kutilmoqda. Demak, melanin nanoqobiqlari radioaktiv chiqindilar va biotibbiy radioaktiv materiallardan radiatsiyani saqlash uchun ishlatilishi mumkin.
Tadqiqotlar melanin bilan qoplangan nanozarrachalarni tibbiyotda, asosan, radioimmunoterapiya paytida bemorlarni gamma nurlarining zararli ta’siridan himoya qilish uchun foydalanish mumkinligini taklif qiladi [102].
Saraton kasalliklari uchun tashqi nurli radiatsiya terapiyasi kabi radiatsiyadan foydalanadigan tibbiy muolajalar suyak iligiga zarar etkazishi mumkin, bu esa zaiflashtiruvchi yon ta’sirga olib keladi. Eksperimental modellarda melanin suyak iligini bunday nojoʻya ta’sirlardan muvaffaqiyatli himoya qilishi mumkin. Melanin bilan qoplangan nanozarrachalar bilan ishlov berilgan sichqonlar radiatsiya bilan davolashdan soʻng nazorat sichqonlariga qaraganda oq qon hujayralari va trombotsitlar soni koʻproq boʻlishi bilan farqlangan [103].
Yaxshi biomoslashuv va biologik parchalanish qobiliyatiga ega, oʻziga xos fotoakustik xususiyatlarga ega, dorilar bilan bogʻlanish qobiliyati va radioaktiv metal ionlari bilan xelatlash xususiyatiga ega boʻlgan biopolimer melanindan tasvirga asoslangan kimyoterapiya uchun samarali endogen nanosistema sifatida foydalanish haqida malumotlar mavjud [104]. Mualliflarning fikriga koʻra, melanin nanozarralari oʻsimta ichiga muvaffaqiyatli kirib, samarali dori-darmonlarni etkazib berish tizimi sifatida harakat qilishi mumkin, bu esa oʻsmalarni davolash uchun dori vositalarining xavfsiz foydasini sezilarli darajada oshiradi va qoʻllaniladigan dozani va uning yon taʻsirini sezilarli darajada kamaytiradi.
Soʻnggi yillarda ushbu pigmentdan toʻqimalarni tiklash muhandisligida faol material sifatida foydalanish imkoniyatlarini tugʻimoqda. Bettinger va boshqalar [105], melaninning yupqa plyonkalari in vitro kollagen plyonkalari bilan solishtirganda kalamush feokromositoma hujayralarida (PC12 hujayralari) Schwann hujayralari oʻsishi va neyrit kengayishini kuchaytirishi aniqlangan. Melanin plyonkalari, shuningdek, in vivo silikon implantlari bilan solishtirish mumkin boʻlgan yalligʻlanish reaktsiyasini keltirib chiqardi va implantlar 8 haftadan soʻng sezilarli darajada soʻriladi. Ushbu natijalar shuni koʻrsatdiki, melanin yupqa plyonkalari toʻqimalarni qayta tiklashda katta imkoniyatlarga ega, biologik parchalanadi va silikon bilan taqqoslanadigan yalligʻlanish reaktsiyasiga ega. Yupqa melanin plyonkalarining biomosligi boʻyicha yana bir tadqiqot shuni koʻrsatdiki, melanin plyonkasi differentsiatsiyalanmagan ildiz hujayralarining oʻsishini va ularning neyron prekursorlari va neyronlarga differensiallanishini samarali qoʻllab-quvvatlaydi [106]. Ularning ta’kidlashicha, yuqori sifatli melaninli yupqa plyonkalar, masalan, organik elektrokimyoviy tranzistorlarda bioelektronik ilovalar uchun boshqariladigan gidratsiya - suvsizlanish bosqichlari ildiz hujayralari bilan mukammal bio-moslashuv va suvga chidamli yopishish orqali qaytariladigan oʻtkazuvchanlik kabi xususiyatlarni namoyish etadi. hujayra faoliyatini elektr signallariga aylantira oladi [107]. Bundan tashqari, melanin yupqa plyonkalari organik bioelektron qurilmalar uchun ideal boʻlgan juda kerakli jismoniy va biologik xususiyatlarga ega ekanligi aniqlangan [108]. Kosmetika sanoatida melaninga, ayniqsa terini fotoproteksiyalovchi formulalarga kiritish orqali ultrabinafsha nurlanishining zararli taʻsiridan himoya qilishga katta qiziqish mavjud.
Melaninning himoya ta’siri uning fotonlarni, xususan, quyosh spektrining UB va koʻk qismidan yuqori energiyali fotonlarni yutish va tarqatishning yuqori samaradorligi bilan bogʻliq. Ehtimol, melaninning fotoproteksiyasi uning ba’zi molekulalarning qoʻzgʻalgan holatini toʻxtatish va pigmentli hujayralarda hosil boʻlishi mumkin boʻlgan AFKni tozalash qobiliyati bilan bogʻliq [109]. Fiziologik pH va haroratda suvli kosmetik buferlarda eriydigan melanin ishlab chiqarish usullarini ishlab chiqish ushbu pigmentni fotoinduktsiyalangan terining shikastlanishiga qarshi yuz va qoʻl kremlari, losonlar, qarishga qarshi malhamlar yoki tonal kremlarning tarkibiy qismi sifatida himoya qilish uchun ekran va antioksidant sifatida foydalanishga imkon beradi. Melaninlarning boshqa dermokosmetik qoʻllanilishi sochlarni boʻyash uchun pigmentdan foydalanish va sochlarni qayta boʻyash uchun yangi strategiyalarni ishlab chiqishni oʻz ichiga oladi [110].
Melanin yorugʻlikni yutuvchi polimer boʻlib, tirozin oksidlanishidan olingan indollar va boshqa oraliq mahsulotlarni oʻz ichiga oladi. Melanin oʻsimlik va hayvonot dunyosida keng tarqalgan boʻlib, sirt tuzilmalarida granulalar shaklida hosil boʻladi. Melanin granulalari melanotsitlardan epiteliya hujayralariga oʻtib, koʻplab biologik funktsiyalarni bajaradi. Misol uchun melanin asosan yorugʻlikni singdirish xususiyatlaridan koʻra erkin radikallarni yoʻq qilish uchun tijorat maqsadlarida ishlatiladi [111].
Melaninlar organik birikmalarning gidroksillanishi va polimerizatsiyasi jarayonida tirik organizmlarda sintezlanadigan turli xil pigmentlar guruhini tashkil qiladi. Melanin ishlab chiqarilishi barcha prokariot va eukariot organizmlarda kuzatiladi. Melanizatsiya uchun mas’ul boʻlgan genlar ba’zi hollarda genetik muhandislikda koʻp qirrali qoʻllaniladigan operonlar ichida toʻplanadi [112].
Yana bir tadqiqotda Fomes fomentarius dan ajratilgan suvda eruvchan melanindan, turli xil kimyoviy eritmalar tarkibidagi 233U, 239PU VA 152EU radionuklidlarni birgalikda choʻktirish maqsadida foydalanilgan. Radionuklidlarning birgalikda choʻktirish darajasi eritmadagi pigment konsentratsiyasiga bogʻliqligi koʻrsatilgan. U⁺, Eu^{3 +} va Sr²⁺ ionlarining melanin bilan bogʻlanish mexanizmi pigmentning karboksil va fenol guruhlari bilan oʻzaro taʻsiri tufayli amalga oshirilishi mumkin. Bu tuz miqdori kam boʻlgan eritmalardan radionuklidlarni ajratish va kontsentratsiyalash jarayonlarida amaliy qoʻllanilishi mumkin [113].
Ushbu COVID-19 ogʻir oʻtkir respirator sindromini keltirib chiqaradigan SARS-CoV-2 koronavirusi replikatsiyasining inhibitori bilan bogʻliq ixtiro bolib, Inonotus obliquus zamburugʻini ishqoriy gidrolizlash yoʻli bilan inhibitor sifatida ishlatish uchun tabiiy melanin olishga bagʻishlangan. Inonotus obliquus zamburugʻidan olingan tabiiy melanin Vero hujayra shtammida olib borilgan testlarda SARS-CoV-2 ga qarshi 50% dozaga bogʻliq virusga qarshi faollikni koʻrsatganligi aniqlangan [114].
Yuqorida keltirilgan adabiyotlar tahlili natijalari asosida bazidial zamburugʻlarning keng tarqalganligi va ularning kimyoviy tarkibi zamburugʻ turiga qarab turlicha ekanligi hamda koʻplab biologik faolliklar namoyon etishi ularni tibbiyotda keng qoʻllash imkonini beradi.