Mundarija: Kirish 2

1.2 Koʻrinishlar va qirqimlarni bajarishda shartlilik va soddalashtrishlardan foydalanish

Buyumning ko‘zga ko‘rinmaydigan ichki tuzilishini aniqlash uchun qirqimlar qollaniladi. Qirqimlar ham standartlashtirilgan bolib, qirqim itonil qilish uchun chizmada buyumning ichki tuzilishi bitta yoki birluuihta tekislik bilan fikran kesib ko‘rsatiladi. Qirqim shartli tasvirl ilnoblanib, unda buyumning tekislik bilan kesilgan joyi va kesuvchi tekislik orqasida joylashgan, ko‘rinadigan qismlari ko'rsatiladi. Bu yerda detal P tekislik bilan qirqilib, ikkiga: A va В bolaklarga ajratilgan. Fikran В bola kolib tashlangan dan keyin A bolakning qirqilgan joyi shtrixlanadi. Detaining bosh ko‘ri nishida ham o‘sha qirqilgan joy shtrixlangan. Qirqimlardak esuvchi tekislik detalni teng ikki qismga ajratsa, kesuvchi tekislik izi chizmada koVsatilmaydi.Detaining qismidagi tmhikni qirqib ko‘rsatish lozim bolsa, kesuvchi tekislik izi uzuq chiziqlar bilan ko‘rsatiladi va qirqim A-A kabi belgilanadi. Kesuvchi kielikizi uzuq chiziqlarni tasvirlash chizmada berilgan. A, A harflar yo‘nalishlarning detal konturiga nisbatan tashqi tomonlariga yoziladi. Yo‘nalishning shakli va olchamlari chizmada ko‘rsatilgan. Kesuvchi tekisli Marningp royeksiyalar tekisliklariga nisbatan egallagim vaziyatiga qarab qirqimlar uch xil: frontal, profil va gorizontal boladi. Bu lar dantashqari,qo‘shimcha tekisliklar da qiyaqirqimlar ham bajariladi. Qirqimlarning turidan qat’i nazar ular oddiy va murakkab boladi. Oddiy qirqim. Detaining ichki tuzilishini bitta tekislik orqali ko‘rsatish mumkin bolsa, bunday qirqim oddiy hisoblanadi. chizma, a

,b,с larda oddiy qirqimni hosil qilish ko‘rsatilgan bolib, PIIV bolgani uchun ufrontal qirqim deyiladi. Qirqim detaining chapdan ko‘rinishida bajarilsa, profil qirqim deyiladi (19-chizma). Kesuvchi tekislik proyeksiyalar tekisligiHga parallel o‘tkazilsa, gorizontal qirqim hosil boladi. Kesuvchi tekislik proyeksiyalar tekisliklaridan biriga, masalan, H ga qiya o‘tkazilsa, qiyft qirqimhosil boladi. Simmetriya o‘qiga ega bolgan detallarning chizmalarida qirqimtasvirlanmoqchibolsa,ko‘rinishningyarmibilanqirqimningyarminiqo‘shib tasvirlashmumkin(20-chizma)hamdaularnishtrix- punktirchiziqajratibturadi.Shuningdek,detainingko‘rinishibilanqirqimni,butund etalniemas,balkiuningbirqismini,agarbuqismaylanishsirtibolsa,simmetriyao‘qi orqaliajratishga ruxsat etiladi.

17-chizma

IIBOB.Chizmachizishningshartlibelgilarivastandartlarinio'rganish Chizmalardashartlilikvasoddalashtirishlar
Chizmalarnichizishdamehnatunuminioshirishchizishlarniratsionalizatsiyalashtiris hgasoddalashtirishva osonlashtirishjfofUbilanerishiladi. Shu maqsadda standart tomonidan bir qator shartliliklar vasoddalashtirishlar joriy qilingan. Ko‘rinishlar sonini kamaytirish, tasviro‘lchamini kamaytirish va tasv irla r yasashni osonlashtirish maqsadida shartlilikva soddalashtirishlar belgilangan. Ф — diametr va • - k v ad ra tla rn i ifodalovchish a rtli belgilardan foydalanish jismni b itta ko‘rinishda tasvirlashga imkonberadi(21-chizma,a,b,c,d).
Shunlngdek,diametrvakvadratbelgilaridanfoydalanib,bittako'rinishdashundayji smlardantuzilgandetalnitasvirlashmumkin.

• 
  detaining qalinligi 5 mm.va uzunligi 250 mm. bolsa, yassi va uzunbuyumlar bitta ko'rinishdatasvirlanadi
  
• 
  uzun detallarni kaltaroq qilib, masshtabni o'zgartirmasdan tasvirlash uchunuzishlar qollaniladi. Uzish joyi ingichka, tutash tolqinsimon chiziqdatasvirlanadi;
  
• 
  detalda bir nechta bir xil joylashgan elementlar mavjud bolsa, u holda,ulardan1-2tasinitasvirlab,qolganlarini soddalashtiribyoki shartliko'rsatishmumkin;
  
• 
  detalning bir qismini uning elementlari sonini va ularning joylashishiniko'rsatibtasvirlashmumkin.
  

• 
  silindrikteshiklarningbittasiniko‘rsatib, qolganlariningo‘rnini belgilash orqah soddalashtirib tasvirlash mumkin. Silindrik teshiklar
  

kesuvchitekislikka to‘g‘ri kelmagan holda ham ulardan bittasi shartli ravishda kesuvchitekislikka keltirilib, xuddi qirqimga to‘g‘ri kelgandek qilib ko‘rsatilishimumkin.

18. 
    chizma 19-chizma
    

• 
  sirtlarning kesishish egri chiziqlarini, a, b larda ko‘rsatilgandek tasvirlashmumkin;
  
• 
  bir sirtdan ikkinchisiga silliq o‘tish joyi shartli ravishda ingichkatutashchiziqda tasvirlanadi, ularni soddalashtirib, aylana yoyi orqali tasvirlashmumkin. Ba’zihollardabuo‘tishchiziqlari ko‘rsatilmasligihammumkin;
  
• 
  detaltasviridatekisyuzalaruchrasa,ularniingichkakesishuvchi(dia gonallar)bilan,a,blardagidekko'rsatishmumkin;
  
• 
  tishli g'ildirak, shkivlar va shunga o‘xshash detallar gupchagidagiteshiklarni,shponkapazlarinikorsatishda ularningtolatasvirio‘rnigafaqatteshikkonturini chizibko‘rsatishmumkin;
  
• 
  detallarda uchraydigan mustahkamlash qovurg‘alari bo‘ylama qirqimgatushsa,kesilganjoyshtrixlanmaydi.Bundayqovurg'alar ko‘ndalangqirqimgatushsa,kesilganjoyshtrixlanadi.
  
• 
  qovurg'ada biror teshik mavjud bolsa, bu teshik umumiy qirqim bilan birqatorda mahalliyqirqim orqali ko‘rsatiladi;
  
• 
  detallardagito‘rsimonvachiziqliriflanganyuzalarningbirqisminitasv irlashmumkin.
  

20. 
    chizma
    

Yiglsh chizmalarini chizish ishlarini yengillashtirish maqsadida standarttomonidanbelgilanganshartlilikvasoddalashtirishlardanfoydalani ladi.

1. 
   Yiglsh chizmalarining ko'rinish va qirqimlarida detallarning faskalari,maydaroq yumaloqlashlar, yo'nilgan ariqcha, chuqurchalar, chiqiqlar, nakatkalarkabi elementlar ko'rsatilmasligi mumkin. Oltiqirrali va kvadrat gaykalar,boltlaming kallagidagi konussimon faskalari, shaybalarning faskalarisoddalashtirilib,faskalarsiztasvirlanadi.
   
2. 
   Buyumning qopqoq kabi detallari bilan to'silib qolgan tarkibiy qismlariniko‘rsatishzarurbolsa,uholdachizmadabundayqopqoqkabidetallarga≪ Detalvaz ko'rsatilmagan≫yoki≪Qopqoqko'rsatilmagan≫deganyozuvqo'yiladi. Buyum yoki ular elementlarining prujinalar orqasidagi yoki ular oldidajoylashgan detal bilan qisman to'silib qolgan, ammo ko'rinadigan qismlarinitasvirlamaslikmumkin.
   
3. 
   Shaffof materiallardan tayyorlangan buyumlarni shaffofmasdek tasvirlashlozim.
   
4. 
   Vint, shurup kallagidagi o‘yiqlarni bitta yo‘g‘on chiziq bilan 45° burchak ostidaqiyalatib chizish tavsiya etiladi. Vint, bolt, shpilkalarda ularning rezbalari butunsterjeni bo'yicha ko'rsatilib, shpilka uyalaridagi ehtiyot joylar va sterjen toretsigatikqaralgandarezbavashaybalarhamdatirqishlaritasvirlanmasligimumkin.
   

Chizmalarningchiqarishelementlarivaularningturlari

Barchachizmalartanlanganmasshtabdachizilgandabuyumningbirorqismi juda kichik va soddalashtirilib tasvirlansa, uning shaklini tola ko‘rsatishmaqsadidabundayelementlarchiqaribtasvirlanadi.Detainingbirorqismi alohidakattalashtiribtasvirlanganchizmachiqarishelementihisoblanib,olchamlari
, boshqa malumotlar va tushuntirishlar toliq beriladi (22- chizma).Chiqarishelementlarimasshtabgabinoankattalashtirilibchiziladivatasvir ingichkatolqinsimonchiziqbilanchegaralanadi.Chiqarishelementiningasosiy tasvirdagi tegishli joyida ingichka tutash chiziq bilan aylana chiziladi vachiqarishchiziglninjStokchasidarimraqamibilanbelgilanadi.Chiqarish
elementiningtepasidategishlirimraqamivauningostidatasvirqandaymasshtabda chizilganligi ko‘rsatiladi. Chiqarish elementi mazmuni bo‘yichaasosiytasvirdanfarqqilishimumkin.Asosiytasvirqirqimko‘rinishidafchi qarish elementi esa ko'rinish holatida yoki aksincha bo'lishi mumkin. Ba’zihollarda buyum shartU tasvirlanishi mumkin. Bunda buyumning eng keraklijoyikattalashtiriUbtasvirlashnitaqozoetadi.Ushbukeraklijoychiqaribtasvi rlanadi.

20. 
    chizma
    

Dotallarga termik yoki boshqa xil ishlov berilgan hollarda nialeriallarning ishlovberishnatijasidaolinganxossalarininghu'rMiitkichlari,ya’niqattiqhgi,mustahk amligi, qayishqoqlik chegaralari, ImIUov berish chuqurligi va boshqalarchizmalardako‘rsatilishizarur.(ChizmalardamateriallarningqattiqligiHR C,HRB, HRA, HB, HV va hnghqa birliklar bilan, ishlov berish chuqurligi h bilanbelgilanadi. Muteriallarga ishlov berish chuqurligi va qattiqlik miqdorlari rlii/malardachegaralanganholdaberiladLMasalan,h08Ѓ}0,1,HRC50Ѓ}5.
Materiallarningtermikvaboshqaishlovberishturlaribilanohnadigan
lONMidari ko'rsatkichlarini chizmalarda quyidagicha: h 0,6...09; 42...46 11 ltHeyozilgan bolsa, ishlov beriladigan qismining qalinligi (chuqurligi) 0,1! dan 0,9mm. gacha, qattiqligi — 42 dan 46 HRSe deb o‘qiladi. Chizmalarda ishlov berishnomlariso‘zlarbilanyokiqabulqilingantfhartliqisqartmalarbilanyozibqo‘yilad i.

Chizmayuzalariningg'adirbudurliginibelgilashvaaniqlash