Мундарижа Кириш 1 iбоб. Янги европани



Download 102,07 Kb.
bet10/11
Sana09.06.2022
Hajmi102,07 Kb.
#647015
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Мавзу Франсия 1871-1914

2.4 XX аср бошларида Франция (1900-1914 йиллар).
XX аср бошларида Франция узилкесил монополистик капитал хукмрон болтан, капитализм тараккиётида империализмга хос белгилар асосан шаклланган мамлакатга айланди. Бу йиллари Францияда ишлаб чикаришнинг концентрациялашуви тезлашди, монополиялар сони усди. Монополиялар мамлакат хужалик хаётининг асосига айланди. «Шнайдер-Крезо» концерни харбий саноатнинг асосий корхоналарини бирлаштирди. Кимё саноатида «Сен-Гобен» йирик монополистик компания булиб олди. Саноатнинг бошка сохаларида хам йирик монополистик бирлашмалар пайдо булди.
Айни пайтда янада жадалрок суръатлар билан банкларнинг кон­ центрациялашуви, уларнинг саноат билан кушилиб кетиш жараёни ва молия капиталининг шаклланиши юз берди. Молия олигархияси мамлакатнинг иктисодий ва сиёсий хаётида асосий кучга айланди. Четга товар эмас капитал чикаришнинг устуворлик тенденцияси XX аср бошларида янада жадаллашди. Француз молия олигархияси чет эл бозорларини булиб олишда. унинг учун курашда, харбий сиёсий иттифоклар тузишда ва бевосита урушни тайёрлашда фаол иштирок этди.
1897 йили бошланган иктисодий усиш саноатнинг хамма жабхаларини, айникса металлургияни камраб олди. Томаснинг чуян эритиш сохасидаги ихтироси туфайли Лотарингия саноат райони тез ривожланди, чуян куйиш ва металл прокатининг янги заводлари пайдо булди. Хукумат томонидан юргизилган протекционистик сиёсат хам Франция саноатининг ривожланишига катта таъсир курсатди.
1900 йили бошланган инкироз француз иктисодиётининг усишини вактинча тухтатиб куйди. Инкироз биринчи навбатда металлургия сохасига таъсир курсатди. 1900 йилдан 1901 йил­ гача чуян ишлаб чикарйш 12% га, темир рудасини казиб олиш 11,1% га, пулат ишлаб чикариш эса 9% га тушиб кетди. Инки­ роз умумжахон микёсида булганлиги учун Франция товарла- рига, хатто чет эл бозорларида деярли ракобатга эга булмаган енгил саноат махсулотларига хам талаб пасайиб кетди. Париж- нинг энг харидоргир товарлари зеб-зийнат ва хашам буюм- ларини (Париж модалар маркази эди), бежирим шиша ва чини махсулотларини, сунъий гуллар ва санъат асарларини четга чикариш кескин камайди14.
Киска муддатли депрессиядан сунг 1905 йили иктисодиётда янги кутарилиш даври бошланди: француз металлургия саноатини кайта жихозлаш жараёни ва корхоналарнинг янги техникадан фойдала- нишга утиши жадаллашди. XX аср бошидаги иктисодий юксалиш ташки савдонинг, айникса молия операцияларининг ошишига олиб келди. 1907 йили бошланган жахон иктисодий тщирози Францияга бошка йирик капиталистик мамлакатларга Караганда камрок таъ­ сир курсатди. 1909-1914 йиллари эса Францияда саноат, хусусан, металлургия махсулотлари ишлаб чикариш сезиларли даражада усди. У куйидагича эди (минг тонна хисобида): Саноатни электрлаштириш жадал ривожланди. 1913 йилга ке­ либ Альп водийсида катор электрометаллургия ва электрокимё за- водлари барпо килинди. Саноатдаги ривожланиш ва концентрация жараёнига карамасдан Франция хали бу борада бошка капиталистик мамлакатлардан ортда колаётган эди. У аграр-индустриал давлат булиб, 1911 йили ахолисининг 56% и кишлок жойларда яшарди, 40% ахоли кишлок хужалигида, 35,8% и эса саноат сохасида фаоли­ ят юритарди. Кишлок хужалиги анча секин ривожланаётган булиб, 1914 йилги уруш арафасида бугдой хосилдорлиги буйича Франция Европа мамлакатлари орасида унинчи Уринда эди. Чорвачиликда хам худди шундай ортда колиш холати кузатилаётганди. Бундай колокликнинг, айникса саноагда, сабаби юкорида айтилганидек, Францияга хос булган четга капитал чикаришнинг юкори даражаси эди. 1908 йили Франция иктисодига йуналтирилган умумий маблаг 9,5 млрд франк, чет эл облигациялари ва кимматбахо когозларига Куйилган маблаг эса 104,4 млрд франкни ёки 10 баробардан купрокни ташкил килди. 1914 йили четга чикарилган француз капита- лининг умумий хажми 60 млрд франкни ташкил килди. Франция иктисодиётига харбий харажатларнинг усиши хам сал­ бий таъсир курсатди. Бундан айникса ахоли каттик азият чекди. 1902 йил 27 июнда хукумат конгрегациялар томонидан асос со линган 125 та мактабни ёпиш хакида декрет эълон килди. Бу асосан рохибалар томонидан бопщариладиган кизлар мактаблари эди.
10 июлда диний ташкилотларнинг яна 3000 мактабини 8 кун ичида ёпиш тугрисида конун кабул килинди. 54 та эркаклар конгрегациялари таркатиб юборилди. 1904 йил 7 июлда Комб хукумати мамла катда конгрегационистик таълимни бутунлай тугатиш тугрисида Конун кабул килди. Шу йил октябрда эса хукумат черковни давлатдан ажратиш тугрисидаги конун лойихасини киритди. Амалга оширилган тадбирларнинг жамият учун нечоглик фой- далигига карамасдан, реакцион кучлар томонидан танкидга учраган Комб хукумати 1905 йил январда истеъфога чикди. Айтиш лозимки, Учинчи республиканинг характерли жихатларидан бири куппартиявийлик ва парламентда муким устун ликка эга партиянинг йуклиги. Шунинг натижасида хукуматда хам баркарорлик йук эди. Хукуматларнинг Уртача фаолият муддатй 8 ой булган. 1875 йилдан 1914 йилгача булган 39 йил ичида 48 та хукумат алмашди.
Аср бошида бир неча хукуматлар таркибида ташки ишлар ва- зирлигини Теофиль Делкассе бошкарди. У муътадил республика- чилардан эди. Делкассе Узининг бутун фаолияти ва махоратини (у яширин дипломатиянинг устаси еаналарди) Англия ва Россия билан муносабатларни яхшилашга, Германиянинг тобора кучайиб бораётган даъволарига карши кучларни сафарбар килишга каратди. Унинг даврида Антантанинг асоси яратилди. 1904 йил 8 апрелда Англия билан шартнома имзоланиб, унга кура Миср устидан Англия, Марокаш устидан эса Франция назорати эътироф этилди (Миср ва Ма- рокаш хакида декларация) ва Сиам (Тайланд) Менам дарёси буйлаб Англия ва Франция таъсир зонанарига ажратилди (Сиам, Мадагас­ кар ва Гибрид ороллари хакида декларация). Ушбу холатдан Германиянинг норозилиги туфайли ва унинг талаби билан 1906 йил 15 январдан 7 апрелгача Альхесирасе конференцияси булиб утди. Унда 11 та Европа давлатлари, АКД1 ва Марокаш вакиллари иш­ тирок этищди. Конференция Марокашнинг формал мустакиллигини тан олди ва барча давлатлар учун иктисодий очик зона деб таъкидпади. Бирок Россия ва Англия томонидан куллаб-кувватланган Франция «молиявий ва харбий ишларда устун ва рахбар ролга» хамда Марокаш полициясига рахбарлик килиш хукукига эга булди 1906 йил октябрда Франция президента Арман Фалльер бош вазир этаб 65 ёшли «кекса дебютант» Жорж Клемансони тайинлади. Клемансо уша даврда Франциянинг энг йирик сиёсий арбоби эди. Ишчилар харакатининг юксалиши ва ишчилар намойишларининг бостирилишлари хам унинг даврига тугри келади. 1909 йил июлда Клемансонинг Урнига хукумат бошлиги лавозимига келган Аристид Бриан хам социалистлардан эди. Унинг даврида бошлан­ ган Марокаш масаласидаги Германия билан келишмовчиликлар 1911 йил 4 ноябрда Берлинда имзоланган икки томонлама келишув билан якунланди. 1912 йили Испания билан хам Марокаш буйича келишув имзоланди. Шундан сунг 1911 йили Брианнинг урнига келган Кайо хукумати хам истеъфога чикиб, хокимиятга Раймон Пуанкаре келди. У бевосита Францияни урушга тайёрлаш билан шугулланди. 1912-1913 йиллари армия кайта ташкил кцлиниб, унинг сони оширилди. 1913 йили Франция армияеининг сони 31,6% га ошди, харбий харажатлар хам 1910 йили 936 млн франк булган булса, 1913 йили 1 млрд 200 млн франкни ташкил килди. Бу пайтга келиб урушнинг мукаррарлиги энди хеч кимда шубха уйготмай куйган эди15.

Хулоса
Мустамлакачилик сиёсати натижасида XIX асрнинг охирига келиб эгаланмаган ерларни босиб олиш якунланди. Иктисодий жихатдан кудратли давлатларнинг осиё африка ва лотин Америкасидаги кам тарракий этган мамлакатларга тасири тобора кучайди. Кун тартибида мамлакатларни ва тасир доираларни кайта булиш масаласи пайдо булди. Куплаб давлатлар муамони хал килишнинг воситаси сифатида кучка таянашни лозим топдилар окибатда хаётни харбийлаштириш борган сари авж олди.
Европа давлатлари уртасидаги худудий низолар хам бор эди. Европа давлатлари уртасида муносибатларни кескинлаштирган яна бошка бир сабаб уларни бир биридан иктисодий ва харбий стратегик устунликга эришиш учун кураш булди.
Айни пайтда 19-асрнинг иккинчи ярмига келиб барча сохалар савдо иктисодий харбий мустамлакалар ташки сиёсат Европадаги гегамонлик яне биринчи даражали давлат урни учун Германия Буюк Британия ва Франсиянинг кизгин кураши остида кешти. Лекин Франсия иктисодий таракиёт буйча уз кушнилари булган Буюк Британия Германиядан тобора оркада колаётган эди. Фани пайтда Франсия ташки сиёсатда прусиянинг Германияни бирлаштиришига тускинлик кила олмай колди натижада мува мувафакиятсизлика учрай бошлади. Германия ягона давлатга бирлашадиган булса Франсиянинг халкаро майдондаги обрусида жиддий зарар етар европадаги иккинчи давлат деб мавкеи бархам топар еди. Табиийки Франсия хукумрон доиралари буни асло хохламаган еди. Шунингдек мамлакатда ишсизлик киматчилик мехнаткашчиларни доимий йулдоши булиб колганди. Бу ходиса ишчиларни кескин норозилиги вужудга келтирди . Бундай шароитда Напалион III Прусияга карши голибона уруш барча муамоларнинг тугри ечимидек туйилди. Бу кураш Франчиянинг шунингдек Напалеон III хам мавкеи тиклаган булади. Бунинг учун эса урушда галаба козониш Германиянинг бирлашишига йул куймаслик ва Германия бази худудларни босиб олиш зарар эди.
“ Эмс Депешаси” ни Франсия уз шахри учун хакорат деб хисоблади. Натижада минглаб одамларнинг хаётига зомин булган Киргинбарот фожиа 1870 йил 17-июлда Франсиянинг Прусияга уруш элон килиши бошланди. Бирок тез орада Франсия харбий кучларни урушда таёр эмаслиги франсиянинг Прусия кудратини етарли бахоланмаганлиги малум булиб колди. Мамлакат хаётини барча сохаларини камраб олган танглик армияга хам катта тасир курсатган эди.
Армия идорасида тартибсизлик ва саросемалик хукум сурарди харбий кушинларни яхлидлаш чалкашиб кетган. Уларни юналишлар ва малум йулни босиб утиш мудатлари узилиб кетган уларинг таминоти йулга куйилманан эди. Кумондонлик канча жангчи борлигини канча куп ва укдори борлигини билмасди. 1 сентябр куни Напалеон III Седан камали туфайли Напалеон III 2 чи сентабр куни ок байрок кутарди. Натижада Напалеон III Седанда уз ватерлосини топди. Окибатда Франсия Германияга тахдид соли олиш кудратидан махрум булди. Бу маглубият айни пайтда иккинчи империя хокимиятининг халокати хам булди. 3 чи сентабр куни кузголон 4чи сентабр император хокимияти агдарилиши Франсия республика деб элон килди.


Download 102,07 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish