Mundarija: I. O‘quv materiallar 1 Ma’ruza mashg‘uloti materiallari

 
O‘z-o‘zini nazorat qilish savollari 
1. Hissiyot va tuyg‘u haqida tushuncha bering? 
2. Hissiyot va emotsiyalarga tushuncha bering? 
3. Hissiyot va tuyg‘u funksiyalarini izohlang? 
4. Hissiyotning klassifikatsiyasi tavsiflang 
5. Hissiyotning nerv-fiziologik asoslarita’riflang?
6. Hissiyotning sportda qanday ahamiyati mavjud? 
7. Hissiyotni oʻz turingizda izohlang? 
 
9-MAVZU. Iroda va uning sportdagi ahamiyati. 
 
Reja: 
1. Ixtiyoriy va ixtiyorsiz faollik tо‘g‘risida umumiy tushuncha. 
2. Irodaviy harakatlarning nerv –fiziologik asoslari. 
3. Sport turlarini egallashda irodaning о‘rni. 
Iroda kishining shunday harakatidirki, bu harakat oldindan biron maqsad
qo‘yib va shu maqsadga erishish vositalarini oldindan belgilab, ongli ravishda zo‘r
berish natijasida sodir bo‘ladi.
Psixik protsesslarning eng muhim tomoni ularning aktivligidir. Bu aktivlik
ayniqsa odamlarning hayoti va faoliyatida yaqqol namayon bo‘ladi. Insonga
ixtiyorsiz (g‘ayri irodaviy) va ixtiyoriy (irodaviy) harakatlar hosdir. Ixtiyorsiz
harakatlar kishida oldindan belgilanmagan biron maqsadsiz sodir bo‘ladi.
Ixtiyorsiz harakatda ongli ravishda zo‘r berish bo‘lmaydi. Ixtiyoriy yoki irodaviy
harakat oldindan qo‘yilgan maqsad asosida, bizni hohishimiz bilan bo‘ladigan
aktivlikdir. 
Talabalar quyidagi savollar bo‘yicha bilimlarga ega bo‘lishi lozim. Iroda
shaxsning qiyinchiliklar yengish orqali maqsadga erishishdan iborat bo‘lgan
harakati ekanligi. Irodaning nerv – fiziologik asoslari. Irodaviy harakatning
strukturasi, undovchi sabablar – motivlar. Shaxsning irodaviy sifatlari. Sport
faoliyatida irodaning ahamiyati. 
Tajriba 1. Shaxs irodasining namoyon bo‘lish darajasini aniqlash. 
Ushbu holatni aniqlash uchun mahsus ishlab chiqilgan testdan foydalanish
mumkin. Tavsiya qilinayotgan fikrlarga talabalar “Ha” yoki “Yo‘q” javobini
qaytarishi kerak. 

---

1. Hayotda muvaffaqqiyat tasodiflarga ko‘ra oldindan qilingan hisob – 
kitoblarga ko‘proq bog‘liq bo‘ladi deb o‘ylayman. 
2. Agar o‘zimning sevimli mashg‘ulotlarimdan ayrilsam, unda men uchun
hayotning mazmuni yo‘qaladi. 
3. Men uchun har qanday ishning oqibati, natijasidan ko‘ra uning bajarilish
jarayoni muhim. 
4. Men odamlarning o‘z yaqinlari bilan munosabatlarining yaxshimasligidan
ko‘ra, ishdagi muvoffaqiyatsizlikdan ko‘proq qayg‘uradilar deb hisoblayman. 
5. Mening fikrimcha, ko‘pchilik odamlar yaqin kelajakka mo‘ljallangan
maqsad bilan yashaydilar. 
6. Agar imkoniyat bo‘lsa-da, lekin hechkim sezmasligiga ishonchim komil
bo‘lsa ham nojo‘ya harakat qila olmayman. 
7. Mening hayotimda muvaffaqiyatsizlikdan ko‘ra muvaffaqiyatli kunlar ko‘p
bo‘lgan. 
8. Menga amaliy, ishchan, ishbilarmon odamlardan ko‘ra his – tuyg‘uli
ko‘ngilchan inson ko‘proq yoqadi. 
9. Hatto oddiy ishda ham men uning ba’zi elementlarini takomillashtirishga
harakat qilaman. 
10. Muvaffaqiyatga erishish haqidagi fikrlarga berilib ketgan vaqtlarimda
ehtiyotkorlik choralarini unutib qo‘yishim mumkin. 
11. Yoshligimda ota-onam meni dangasa deb hisoblar edi. 
12. Men o‘zimning muvaffaqiyatsizliklarimga sharoit emas, balki ko‘proq
o‘zimni ayibdor deb hisoblayman. 
13.Ota-onam meni qattiq nazorat qilishgan. 
14. Menda qobiliyatga nisbatan sabr - toqat kuchli. 
15. O‘z maqsadlarimdan qaytishga muvaffaqiyatga erishaolmasligim haqidagi
fikr emas, balki dangasalik sabab bo‘ladi. 
16. Men o‘z-o‘zimga ishongan odamman deb hisoblayman. 
17. Muvaffaqiyatga erishish uchun garchi imkoniyatlar mening foydamga
bo‘lmasa ham tavakkal qilishim mumkin. 
18. Men tirishqoq odam emasman. 
19. Hamma ishlar tekis (me’yorida) ketayotgan bo‘lsa, unda mening g‘ayratim
yanada oshadi. 
20. Agar men gazetada ishlaganimda edi, unda turli voqealar haqida yozishdan
ko‘ra, ko‘proq odamlar yaratgan yangiliklarni yozgan bo‘lar edim. 
21. Mening yaqinlarim odatda shaxsiy rejalarim bilan hamfikr bo‘lmaydilar. 
22. Mendagi hayotga nisbatan bo‘lgan talablarimning darajasi o‘rtoqlarimning
shunday talablaridan pastroq. 
23. Men o‘z maqsadlarimga erishish yo‘lida qat’iyman. 
Test kaliti. 
“Ha” – 1, 2, 6, 7, 8, 9, 15, 17, 19, 20, 22, 23. 
“Yo‘q” – 3, 4, 5, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 18, 21. 

---

Natijalarning miqdoriy tahlili.
Ballar yig‘indisi 0 – 9 dan past bo‘lganda sizning faoliyatingizda
muvaffaqiyatga ehtiyoj yaqqol ko‘rinmaydi. 
0 – 9 ball irodaning rivojlanganligi past
10 – 13 ballgacha – sizda muvaffaqiyatga intilish bor, lekin hayotda faoliyatingizni
tashkil qilishda har doim ham muvaffaqiyatga ehtiyoj sezavermaysiz. 
10 – 13 ball – irodaning rivojlanganligi o‘rtacha.
14 - 23 balgacha – sizning faoliyatingizda muvafaqqiyatga ehtiyoj yuqori darajada,
har doim muvaffaqiyat bo‘lishiga ishonasiz, qat’iysiz, u yoki bu darajada
murakkab, lekin bajarilishi mumkin ishlarni qilishni yoqtirasiz. 
14 – 23 ball irodaning rivojlanganligi yuqori. 
Mashg‘ulot yakunida olingan natijalarning miqdoriy ko‘rsatgichlari tahlil va
muhokama qilinadi. Natijalar asosida irodaviy sifatlarni rivojlantirish yo‘llari va
usullari haqida munozara o‘tkaziladi va xulosalar chiqariladi.