Mundarija: I. O‘quv materiallar 1 Ma’ruza mashg‘uloti materiallari

1-Metodika.
Ch.D.Spilbergerning reaktiv vahimalilik shkalasi. Ushbu usul u yoki bu stress 
vaziyatida anglangan vahimalilik darajasini o‘zini o‘zi tezkorlik bilan baholash 
uchun qo‘llaniladi.
Vahimani o‘zi baholash shkalasi 
(Ch.D.Spilberger, 1976 y.) 
Yo‘riqnoma: Jadvalning chap tarafidagi gaplarni diqqat bilan o‘qing va 
o‘zingizni ayni paytda qanday his etayotganligingizdan kelib chiqib, unga muvofiq 
keluvchi raqamlarni belgilang. Savollar ustida unchalik bosh qotirib o‘tirmang,
chunki, bu yerda juda to‘g‘ri javoblar ham, mutlaqo hato javoblar ham yo‘q.
Umumiy yakuniy ko‘rsatkich bo‘lib, bunda to‘rt o‘lchamli shkalada 
ifodalangan har bir fikrning bahosiga teng ballar yig‘indisi hisoblanadi.
Shuningdek bunda 1, 3, 4 savollar quyidagicha baholanadi: 1 raqami - 4 ballga, 2
raqami - 3 ballga, 3 raqami - 2 ballga, 4 raqami esa 1 ballga tengdir.
2 chi va 5 chi savollar to‘g‘ridan—to‘g‘ri baholanadi: ya’ni 1 - 1 ball, 2 - 2
ball, 3 - 3 ball, 4 - 4 ball. Umumiy ko‘rsatkichlar 5 (kam vahimalilik) dan to 20
(yuqori darajadagi vahimalilik, stress) ballgacha bo‘lishi mumkin, bunda eng 

---

optimal ko‘rsatkich 8-10 ball hisoblanadi. Vahimalilik, holati emotsional stress-
reaksiya sifatida biror bir faoliyat sharoitida sinovga jalb etilgan shaxsni qurshab 
turgan mikromuhit (sheriklar, jamoadosh do‘stlar, sport trener, hizmatchi hodim, 
tanishlar, raqiblar, oila a’zolari va hokazolar) tomonidan real yoki kutilayotgan 
ta’sir ostida yuzaga kelishi mumkin. Bunda sinovga jalb etilgan shaxsning 
harakatlari, hulqi, munosabatlari uning o‘zi tomonidan bilvosita yoki bevosita 
baholanishi namoyon bo‘ladi. 
2-Metodika 
V. F. Sopovning motivatsion holat shkalasi.
Ushbu holatni o‘lchash uchun “1- chi motivatsion holat shkalasi” qo‘llaniladi 
(V.F. Sopov, 1985 yil). Ushbu shkala sporchining sport mashg‘uloti omillariga 
nisbatan bildiradigan 7 ta mulohazadan iborat bo‘lib, ularni baholashda sportchi 
to‘rt o‘lchamli shkaladagi o‘ziga ma’qul o‘ng tomondagi raqamlarni belgilashi 
kerak. 
Bunda natijalarni umumlashtirish va talqin etish quyidagi tarzda amalga 
oshiriladi: umumiy yakuniy xulosa bo‘lib to‘rt o‘lchamli shkalada ifodalangan 
mulohazalarning ro‘parasidagi belgilangan raqamlarning umumiy yig‘indisi 
hisoblanadi.
Bunda 1, 3, 4, 6, savollar belgilangan javob raqamiga qarab baholanadi (ya’ni,
agar bir raqami belgilangan bo‘lsa, bu 1 ballga teng, agar 2 raqami belgilangan 
bo‘lsa, bu 2 ballga teng va hokazo.) 2, 5, 7, savollar esa aksincha baholanadi: ya’ni 
1-raqami belgilansa 4 ball, 2, 3, 4 raqamlari ham huddi shunday 3, 2, 1, ball 
hisoblanadi. Shkaladagi umumiy ko‘rsatkich 7 (sport mashg‘ulotlari faoliyatiga 
hech qanday his—tuyg‘uning yo‘qligi) dan to 28 (nihoyatda kuchli motivatsiya 
darajasi) gacha bo‘lishi mumkin. Bunda eng yaxshi ko‘rsatkich darajasi 20 - 22
ball bo‘ladi. 18 - 15 ballar kam ballar hisoblanib, ular sport trener bilan chuqur 
nizo holatidagi, o‘z mashg‘ulotlarining usuli samardorligiga shubha qiladigan,
jamoaga kirish, yoki o‘z maqsadlariga yetish imkoniyatlarini yo‘qotgan 
sportchilarda kuzatiladi. 9 - 11 ballar esa hali malakasi yetarlicha oshmagan 
sportchilarga hosdir. 
Maksimal ballar yuqori darajada hayajonlangan, o‘zlarini o‘zlari nazorat qilish 
qobiliyati pasaygan, “Oxirgi imkoniyat” vaziyatiga tushgan sportchilarda,
shuningdek juda yosh va tajribasiz, yuzaga kelgan holatni ham, undagi o‘z ahvolini 
ham yaxshi baholay olmaydigan sportchilarda kuzatiladi. 
Ushbu shkala sport tayyorgarligini turli bosqichlarida sportchining motivatsion 
holati dinamikasini, ya’ni o‘zgarishini o‘rganish uchun qo‘llaniladi. Shkalaning 
alohida mulohazalarini butun jamoa bo‘yicha yoki guruh bo‘yicha miqdoriy 
jihatdan tahlil qilish (foizlarda-%) alohida sportchilarning (yoki jamoaning)
o‘quv—mashq jarayonlarini tashkil etilishiga nisbatan munosabatlari tizimi, uning 
alohida mezonlari, shuningdek eng ojiz bo‘g‘inlari to‘g‘risidagi muhim axborotlar 
manbai bo‘lish mumkin. 

---