Mundarija: I. Kirish

Neft va gazni qayta ishlash jaravonidan hosil boigan mahsulotlardan har xil sun'iy tolalar (kapron, neylon, viskoza. jersi va h.k.), plastmassalar, kauchuk va rezinalar, sirt - faol moddalar, mineral o 'g ’itlar,sun'iy tolalar (nitron, kashmilon). spirtlar, yog'lar, dori - daritionlar.hattoki oqsillar ishlab chiqariladi.Turli xildagi yonuvchi qazilma boylik turlari bo'lgan (tabiiy energiva tashuvchilar) ko'mir, torf, neft va tabiiy gaz insoniyatga qadim zamonlardan ma'lum.Neft. tabiiy gaz, gaz kondensatlari - hozirgi vaqtda dunyodagi asosiy energiya manbalaridan biri hisoblanadi. Vatammizning kuch qudrati. uning tez suratlar bilan rivojlangan mamlakatlar darajasiga yetishishi neft va gaz sanoatming rivojlanishi bilan chambarchas bog'liqdir.Shu sababli neftning tarkibini va undan olinadigan mahsu lotlarining xossalarini o'rganish katta ahamiyatga ega

NEFTNING ASOSIY XOSSALARI

Zichlik. Neft va uning mahsulotlarining zichligi nisbiy va absolyut zichliklarda ifodalanadi. Nisbiy zichlik neft va uning mahsulotlarining t₂ haroratdagi zichligining distillangan suvning t₁ haroratdagi zichligiga nisbatini ifodalaydi. Respublikamizda neft nisbiy zichligini aniqlashda uning = +20^oS dagi zichligi va suvning =+4^oS dagi zichligi qiymatlari nisbatidan foydalanish qabul qilingan. Suvning = +4^oS dagi zichligi 1 ga teng bo‘lganligi uchun nisbiy va absolyut zichliklar qiymatlari o‘zaro teng bo‘ladi.Neftning absolyut zichligi uning hajm birligidagi massasiga teng, ya’ni

; ;

bu yerda: m – neftning massasi, kg yoki g;

V - neftning hajmi, m³ yoki sm³

Neftning zichligi uni tashkil etuvchi past haroratlarda qaynaydigan yengil va yuqori haroratlarda qaynaydigan og‘ir fraksiyalari miqdori va ularning kimyoviy tarkiblariga bog‘liq. Masalan bir xil yuqori haroratlarda qaynaydigan parafin uglevodorodlar eng kichik zichlikka, aromatik uglevodorodlar esa eng yuqori zichlikka, naftenli uglevodorodlar esa taxminan o‘rtacha zichlikka ega. Shuning uchun neft uchun zichlik asosiy tavsifnomalardan biri hisoblanadi.

Neft haroratining oshishi bilan uning zichligi kamayib boradi, neft hajmi esa ortadi, va aksincha. Zichlikning haroratga bog‘liqligi D.I. Mendeleyev formulasi bilan ifodalanadi:

(t - 20) yoki (t - 20); (1)
bu yerda: - t haroratdagi neftning nisbiy zichligi;
- 20⁰C haroratdagi neftning nisbiy zichligi;
a - zichlikning haroratga bog‘liqlik koeffitsiyenti.

Neftlarni ko‘p hollarda zichligi bo‘yicha, ya’ni ularning bir birlik hajmdagi massasi bo‘yicha farqlanadi. SI tizimidagi zichlik birligi- kg/m³, SGSE tizimida esa g/sm³ bilan o‘lchanadi.

Agar neftli idishga suv quyilsa, neft suv ustiga suzib chiqadi (ayrim hollar bundan mustasno). Neft odatda suvdan yengil. 20⁰S haroratda o‘lchangan neft zichligi 4⁰S da o‘lchangan suv zichligiga nisbati neftning nisbiy zichligi deyiladi. Neft nisbiy zichligi 0,510,84 oraliqlarda bo‘lsa yengil neftlar, 0,850,90 oraliq qiymatlarda bo‘lsa o‘rtacha neftlar, 0,90 dan yuqorisi esa og‘ir neftlar deyiladi. Og‘ir neftlar tarkibida siklik uglevodordlar miqdori ko‘proq bo‘ladi. Neftning zichligi va rangi o‘rtasida ham bog‘liqlik bor: och rangdagi neftlarning zichligi to‘q rangdagi neftlarning zichligiga qaraganda kamroq. Quyidagi qonuniyat ham mavjud: neftda smola va asfaltenlar miqdori qancha ko‘p bo‘lsa, uning zichligi shuncha yuqori bo‘ladi.

Qatlam sharoitidagi neftlarning fizik xossalari yer ustiga olib chiqilgan va gazsizlantirilgan neft xossalaridan farq qilib, uning xossalari haroratga, bosim ta’siriga, neftda gazning eruvchanligi va boshqa shu kabi omillarga bog‘liq ravishda o‘zgaradi. Qatlam sharoitida yuqori bosim va haroratlarda neft tarkibida erigan gazlar bo‘lib, uni qazib olgandan so‘ng yer ustida oddiy atmosfera sharoitlarida bo‘ladi va tarkibidagi erigan gazlar ajralib chiqadi.