Mundarija Fizik-kimyoviy tadqiqot usullarining umumiy xususiyatlari va klassifikatsiyasi

Alifatik va aromatik geteroatomli birikmalarning mass-spektrlari

Alifatik geteroatomli birikmalarning quyidagi birikmalari mass-spektrlarini quyidagicha izoxlash mumkin:

a) R-X: bunda xqOH, Ge, SH, OR, SR, NH₂, NHR, NR₂. Agar R ning o‘rniga metil guruxi bo‘lsa, SN₃-X birikmadagi bog‘larning barqarorligi quyidagi qatorda kamayib boradi:

F>OH>CI>NH₂>SMe>SH>Br>J

Molekulyar ionlarning barqarorligi esa quyidagicha ketma-ketlikda bo‘ladi: SMe>NH₂>SH>OMe>OH>J>Br>CI.

Shunday qilib, molekuladan mol. ionga o‘tilganda C-J, C-S va C-N bog‘larning mustaxkamligi ortadi, bunga sabab J, S, N lar musbat zaryadni barqarorlashtirish xususiyatiga ega.

b) R-X birikmadagi uglerod-geteroatom orasidagi bog‘ning uzilishi vodorod atomining bir atomidan ikkinchi atomiga o‘tishi bilan bog‘liq:

Spektrda suvning oson chiqib ketishi bilan bog‘liq bo‘lgan kichik intensivlikdagi molekulyar ion hosil bo‘ladi.

v) a-holatdan guruxlarning oson ajralib chiqib ketishi (a-uzilish)

g) boshqa bog‘larning uzilishi:

Agar geteroatom benzol xalqasi bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘langan bo‘lsa moddalarda bog‘larning oddiy uzilishi sodir bo‘ladi:

Fenol va anilin molekulasida molekulyar iondan boshqa ionlarning hosil bo‘lish jarayoni skeletli qayta guruxlanish natijasida sodir bo‘ladi:

Benzol molekulasi bir vaqtnint o‘zida SN₃0, Vr, ON o‘rinbosarlarga ega bo‘lsa, bu guruxlarning energiyasi bir-biriga yaqin bo‘lgani uchun, ularning bo‘laklarini taxlil qilish shartli ravishda olib boriladi.

Geteroaromatik birikmalar aromatik birikmalarga o‘xshab intensiv molekulyar ion beradi, bunda geteroatom neytral zarracha sifatida ajralib chiqadi:

Aromatik va alifatik birikmalarning mass-spektrlari o‘rtasida ayrim umumiy belgilar mavjud, ammo ularda farq^qiladigan tomonlari ham bor, bular:

a) molekulyar ionlar barqaror xususiyatga ega;

b) aromatik xalqaning xususiyati R-X alkan hosilalaridagi X ga o‘xshash;

v) o‘rinbosarlar ta’sirida aromatik xalqaning ionlari ham o‘zgaradi;

g) aromatik xalqadagi geteroatomning ta’sirida yon zanjirning hosil qilgan ionlari ham o‘zgaradi.

Ionning element tarkibini hisoblash uchun uning massasini uchinchi yoki to‘rtinchi o‘nlik raqamgacha aniqlikda o‘lchash lozim bo‘ladi. SHunday aniq o‘lchash ishlarini bajarish uchun mass-spektrometr asbobi elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan jihozlangan bo‘lsa, ancha osonlik tug‘iladi. Bular birgalikda ishlaganda mass-spektrometrdan chiqqan signallar EHM mashinasiga tushib tezlikda ishlab chiqiladi.