|
a-shaffof bо‘lmagan lok-bо‘yoqlar; b, c-shaffof bо‘lmagan plyonkali; d-noshaffof kombinatsiyali; f-shaffof lok-bо‘yoq qoplama; e-yog‘och yuzasiga rasm bosib, keyin loklangan; j-yog‘ochga plyonka yopishtirib, keyin loklangan; 1-grunt qatlami, 2-bо‘yoq qatlami, 3-sidirg‘a shpatlyovka qatlami, 4-mahalliy shpatlyovka, 5-yog‘och yoki yog‘och material, 6-noshaffof plyonka, 7-yelim qatlami, 8-lok parda qatlami, 9-shaffof grunt qatlami, 10-g‘ovak tо‘ldirgich, 11-yog‘ochning rang berilgan (bо‘yalgan) qatlami, 12-rasm bosilgan qatlam, 13-fon (tus) beruvchi bо‘yoq qatlami (grunt), 14-sintetik shpon qatlami.
Agar yog‘ochning tabiiy rangini о‘zgartirish lozim bо‘lsa, uning yuzasi gruntlashdan oldin yog‘och teksturasini bekitmay faqat rangini о‘zgartiradigan maxsus eritmalar bilan ishlov beriladi.
1-rasm, e da yog‘och yuzasiga rasm bosib, keyin loklangan 1-rasm, j da esa yog‘ochga plyonka (sintetik shpon) yopishtirib, keyin loklangan himoya qatlamining tuzilish sxemasi kо‘rsatilgan.
1-rasmda kо‘rsatilgan himoya qatlamlarning tuzilish sxemalari о‘zgarmas emas. Amalda esa pardozlanadigan yog‘och yuzalarining sifati, pardoz material xossalari va himoya qatlamiga nisbatan qо‘yiladigan talablarga qarab bu sxemalardan istalgancha chetga chiqilishi mumkin.
Yuqorida kо‘rib о‘tilgan strukturalarni hosil qilishda har xil pardoz materiallar: lok va bо‘yoqlar, gruntovkalar, shpatlyovkalar, yelim va sintetik plyonkalardan foydalaniladi. Ular о‘z navbatida dastlabki parda hosil qiluvchi moddalarning kо‘p yoki oz miqdordagi murakkab kompozitsiyasidir. Bular ichida parda hosil qiluvchi moddalar asosiy о‘rinni egallaydi.
Parda hosil qiluvchi moddalar deb, yuzalarga yupqa suyuq qatlam tarzida surtilganda ma’lum sharoitda yog‘och materiallariga yaxshi yopishib yupqa va mustahkam parda hosil qiladigan moddalarga aytiladi. Sintetik va tabiiy smolalar, sellyuloza efirlari va qotadigan о‘simlik moylari shunday moddalar jumlasiga kiradi.
Agar parda hosil qiluvchi moddalar mо‘rt parda qatlami hosil qilsa, ularning tarkibiga mо‘rtlikni kamaytirib elastiklikni oshiradigan maxsus moddalar— p l a s t i f i k a t o r l a r qо‘shiladi. Ular yuqori temperaturada qaynaydigan, amalda qurimaydigan organik suyuq moddalardir. Kо‘pincha yog‘ochni pardozlash uchun shaffof, rangsiz yoki biroz bо‘yalgan loklar ishlatiladi.
Bо‘yoqlar loklardan farqli о‘laroq parda hosil qiluvchi moddalarning organik erituvchilardagi eritmasi — suspenziyasi bо‘lib, tarkibida pigmentlar yoki pigmentlar bilan tо‘ldirgichlarning aralashmasi bо‘ladi. Yuzaga surtilgan bо‘yoqlar quriganida noshaffof bir jinsli parda qatlami hosil qiladi. Parda hosil qiluvchi moddalarning turiga qarab bо‘yoqlar moyli, emulsion va boshqa xil bо‘yoqlarga bо‘linadi.
Emallar pigmentlar (plastifikator va sikkativlar qо‘shilgan) bilan loklarning aralashmasidir, ya’ni emallar pigment qо‘shilgan loklardir.
Gruntovkalar deb, pardozlashda parda qatlamining ostki qatlamini hosil qiladigan tarkiblarga aytiladi. Ularni surtish jarayoni gruntovkalash (ya’ni, xomaki bо‘yoq surtish) deyiladi. Gruntovkalar yog‘och ustki qatlamiga shimilib, uni qattiq va zich qiladi hamda mayda g‘ovaklarni tо‘ldirib, asosga hamda navbatdagi lok qatlamlariga yaxshi yopishadi.
Shpatlyovkalar deb, yog‘och yuzasini shaffofmas himoya qatlami hosil qilish uchun tekislashga mо‘ljallangan lok-bо‘yoq materiallarga aytiladi. Ular mineral tо‘ldirgichlar hamda pigmentlarning plastifikatorlar qо‘shilgan parda hosil qiluvchilar bilan uchuvchan erituvchilardagi aralashmasidir.
2—3-rasmlarda lok, emal, bо‘yoq, gruntovka va shpatlyovkalarning tarkibi sxematik ravishda kо‘rsatilgan.
2-rasm. Loklarning tarkibi
Shunday qilib, parda hosil qiluvchi moddalar hamma lok-bо‘yoq materiallarning asosiy tarkibiy qismidir. Bulardan tashqari pardozlash materiallari tarkibiga erituvchi yoki suyultiruvchilar, bо‘yoq moddalari, tо‘ldirgichlar va ayrim hollarda parda hosil qiluvchi moddalar qotishini tezlatadigan birikmalar kiradi. Bular haqida keyinroq tо‘xtalib о‘tiladi.
3-rasm. Emal, bo`yoq, gruntovka va shpatlyovkalarning tarkibi.
Yog‘och biologik jihatdan turg‘un emas, u gigroskopik material, himoya qilinmagan yog‘ochning yuza qismlari tez kir bо‘ladi va mexanik ta’sirlardan shikastlanadi. Yorug‘lik va havo ta’siridan himoya qilinmagan yog‘och yuzalari vaqt о‘tishi bilan qorayib rangi о‘zgaradi.
Parda qatlamning asosiy vazifasi yog‘och yuzasini kir bо‘lishdan hamda yorug‘lik, namlik va havo ta’siridan himoya qilishdir. Qattiq parda qatlamlari yog‘och yuzasini ma’lum darajada mexanik shikastlanishdan saqlaydi.
Parda qatlamning himoya qilish xususiyatlari birday emas, u bir necha omillarga, masalan, parda hosil qiluvchi moddaning tabiati va xossalariga, qatlam qalinligiga va uning tarkibidagi pigmentlarga bog‘liq bо‘ladi. Epoksid, perxlorvinil va poliuretan loklari hosil qiladigan himoya qatlamlarida qatlamlarning suv bug‘larini о‘tkazish xususiyati juda kam bо‘lib (10 sutka davomida 5... 20 mg/m2), alkid va nitrotsellyuloza loklarniki esa yuqoriroqdir (30... 70 mg/m2).
Odatda, tarkibida pigment bо‘lgan parda qatlamlarining qattiqligi, bug‘ va nam о‘tkazmasligi tarkibida pigmentlar bо‘lmagan parda hosil qiluvchi moddalardan yuqori turadi. Shuning uchun ochiq havoda ishlatiladigan buyumlar pigmentli lok-bо‘yoq materiallar bilan pardozlanadi. Pardoz qatlam yog‘ochga namning singishini ma’lum darajada ushlab qoladi.
О‘zidan namni va bug‘ni umuman о‘tkazmaydigan lok-bо‘yoq parda qatlamlari yо‘q. Barcha organik himoya qatlamlari о‘zidan ma’lum darajada namlik о‘tkazadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
