Mundarij a I. I o‘quv materiallar (ma’ruza)

Xizmatlar bozorida raqobat jabhalari

Transportxizmatlar bozori uchun raqobatning quyidagi jabhalari xarakterlidir:

1. 
   Bozorning turli sektorlaridagi raqobat (qurilish yuklarini etkazib berish, savdo yuklarini etkazib berish, qishloq xo‘jaligi yuklarini etkazib berish va hokazolar);
   
2. 
   Turli xil mulkchilik shakllariga ega bo‘lgan transport-ekspeditsiya korxonalari o‘rtasidagi raqobat (turli mahkamalarga bo‘ysunadigan tashkilotlar o‘rtasidagi raqobat ajratiladi). Transport tashkilotlarining soni ko‘p bo‘lganligi sababli, ba’zi bir hollarda xuddi o‘sha bitta hududda joylashgan transport tashkilotlarining soni ko‘p bo‘lganligi sababli, avtomobil transporti ichidagi raqobat ko‘proq kuchli bo‘lib hisoblanadi;
   
3. 
   Transportning har xil turlariga xizmat ko‘rsatadigan transport-ekspeditsion tashkilotlar o‘rtasidagi raqobat.
   

Transport-ekspeditsiya tashkilotining raqobatbardoshliligiga tashkilot ishining sifati va samaradorligiga bog‘liq bo‘lgan tashqi omillar ta’sir ko‘rsatadi. Tashqi omillar yuklarni tashish va yuklarga xizmat ko‘rsatishga bo‘lgan talab va taklifning o‘zaro nisbati, bozor modeli, soliqqa tortish tizimi, bojxona bojlari va hokazolar bilan ifodalanadi. Transportxizmatning konkret turiga bo‘lgan talabning asosiy xarakteristikalari avtomobil transportida ularning ma’lum bir alomatlar bo‘yicha klassifikatsiyalanishida namoyon bo‘ladi, ular 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval

Xizmat turlari	Taqdim qilish fakti			Talabning barqarorligi		Talabning xarakteri
	doimiy	CHeklan gan	poten- sial	barqaror	epizodik		ommaviy	Indivi dual
YUklash-tushirish xizmatlari	-	-	+	-	+		-	+
Transporti­rovka qilish xizmatlari	+	-	-	+	-		+	-
Tayyorlash-yakunlash xizmatlari	+	-	-	+	-		+	-
Omborxona xizmatlari	-	+	-	-	+		-	+
Ekspeditorlik xizmatlar	-	+	-	+	-		+	-
Tashkil qilish-vositachilik xizmatlari	-	+	-	-	+		-	+
Konsultatsion-analitik xizmatlar	-	+	-	+	-		+	-
Informatsi­on xizmatlar	+	-	-	+	-		+	-

YUklash-tushirish bo‘yicha xizmatlarasosan kichik partiyali va konteynerli tashishlarda yuk egalarining cheklangan doirasiga taqdim qilinadi va barqaror ommaviy talabga ega. Bozor munosabatlariga o‘tilishi ularni iqtisodiy nuqtai-nazaridan potensial istiqbolli xizmatlar razryadiga o‘tkazadi.

Transportirovka qilish bo‘yicha xizmatlar doimiy ravishda taqdim qilinadi, barqaror va ommaviy talabga ega. Makon va zamonda yuklarni ko‘chirish zarurligi bilan bog‘liq bo‘lgan ishlab chiqarish-iqtisodiy omillar, shuningdek yuklarni aynan avtomobil transporti bilan transportirovka qilishning iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi mazkur xizmat turiga bo‘lgan doimiy talabni shartlaydi.

Tayyorlash-yakunlash xizmatlari doimiy ravishda taqdim qilinadi, barqaror va ommaviy talabga ega. Tayyorlash-yakunlash xizmatlari yuklarni avtomobillarda transportirovka qilish texnologik jarayonining elementi bo‘lib hisoblanishi sababli unga bo‘lgan talab ham xuddi transportirovka qilishga bo‘lgan talab kabi yuqori bo‘ladi.

Omborxona xizmatlari asosan terminallar (yuk avtostansiyalari) orqali kichik partiyali va konteynerli tashishlarda yuk egalarining cheklangan doirasiga taqlim qilinadi. Tashishlarning bu turi uchun talab epizodik va individual bo‘ladi. Mazkur xizmat turini taqdim qilishning cheklanganligi avtomobillarda tashishlarning hozirda amal qilayotgan tashkil qilinishi va avtotransport tashkilotlarida mazkur xizmat turini ko‘rsatish uchun moddiy-texnik bazaning etishmasligi, ko‘pincha esa yo‘qligi bilan bog‘lanadi.