|
Texnologiya deyilganda operatsiyalarni bajarish va uni davom etish vaqti, uskuna hamda qurilmalarni ishlatish tartibi, mehnat sarfi tushuniladi. Odatda texnologiya tushunchasi korxonalarning ayrim bo‘limlari bajaradigan ishlar va ularning vazifalarini anglatadi.
Temir yo‘l bekatlari, dengiz, daryo portlari, aeroportlar va transportga taaluqli boshqa korxonalarda bajariladigan transport jarayonlari texnologiyasi esa ilgaridan ishlab chiqilgan va tasdiqlangan rasmiy hujjatlarga asosan olib boriladi.
Transport jarayonini tashkil etish deyilganda – yuk passajirlar oqimi (potoki)ni o‘rganish, mijozlar bilan shartnomalar tuzish, yuk va passajirlarni tashish, yuk ortish - tushirish (passajirlarni chiqarish - tushirish)ni tashkil qilishga qaratilgan tashkilotlar ish uslublari tushuniladi.
Barcha transport turlarida yuk va passajirlar tashish jarayoni uch elementdan iborat bo‘ladi.
1. Transport vositalariga yuk ortish,
2. YUk va passajirlarni bir joydan ikkinchi joyga tashish;
3. Transport vositalardan yuk tushirish, passajirlarni tushishi yuk va passajirlarni bir joydan ikkinchi joyga tashishda ularni ortish (chiqarish) va tushirish operatsiyalari tashish jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi.
Tashish jarayoni elementiga yuklarni ekspeditsiya qilish operatsiyasi (ya’ni yukni qabul qilib olish, o’rash – bog’lash va markirovka qilish, qisqa vaqt saqlash, yo‘lda kuzatib borish va topshirish yoki bir transport turidan ikkinchisiga o‘tkazish, zaruriyatga qarab ayrim to’ovlarni bajarish, hujjatlarni rasmiylashtirish) ham kiradi.
Bir tonna yuk ishlab chiqarishdan istemolchiga etib borguncha o‘rtacha hisobda olti martacha yaqin ortish tushirish operatsiyalari bo‘ladi. Agar ortish va tushirish operatsiyalari mexanizatsiya yordamisiz, ya’ni qo’l kuchi bilan bajariladigan bo’lsa, xarajatlar juda ko‘payib ketishi mumkin. Ortish – tushurishdagi xarajatlarni qisqartirish uchun turli mexanizmlar: kran, transportyor, yuklagichlar, uyib ortish mumkin bo‘lgan yuklarni tushirishda samosval avtomobillardan va boshqa shunga uxshash vositalardan foydalanish maksadga muvofiqdir. Bunday ishlarni amalga oshirishda yuklarni konteyiner va tagliklarda paketlab tashish, bir, transportdan ikkinchisiga o‘tkazmay, bir yo‘la manzilga etkazish ancha qulay va arzon bo‘ladi.
Tashishning ikkinchi elementi. Yuk va passajirlarni bir joydan ikkinchi joyga aynan tashish transportning bir yoki bir necha turi yordamida bajarish mumkin.
Agar tashish jarani birgina transport vositalari bilan tugallansa, bunday tashishni maxaliy tashish tizimi deyiladi.
Agar tashish jarayoni bir turdagi transportlarning bir necha korxonalar vositalari yordamida bajarilsa, bunday tashishlarni tuppa - to‘g‘ri tashish tizimi deyiladi.
Agar tashish jarayoni yagona transport tizimining bir necha (ikki yoki uch) turida bajarilsa, bunday tashishlarni aralash tizimi deb ataladi. Aralash tashish tizimi yuklarni bir trasnportdan ikkinchisiga o‘tkazishda tannarxining oshishiga sabab bo‘ladi.
Demak, tashishning ushbu funksiyasi uning bosh maqsadi – tovarni mo‘ljaldagi joyga tezroq, arzonroq va atrof muhitga nisbatan kam ziyon keltirish orqali etkazishni amalga oshiradi. SHuning bilan birga tashilayotgan yuk sifati va butligi saqlanishi lozim.
Transportning ikkinchi funksiyasi hisoblanuvchi yukni saqlash qayta ortish-tushirish operatsiyalarini amalga oshirish maqsadga muvofiq bo‘lmagan hollarda, omborxonalar etishmasligi holatlarida va yuk harakati yo‘nalishlari o‘zgarayotgan hollrda kuzatiladi. Bunda yukning yo‘lda bo‘lish vaqti oshadi.
Umuman olganda transport vositalarining yukni vaqtincha saqlash maqsadlarida ishlatilishi qimmatga tushadi, ammo logistik tizimning umumiy harajatlari nuqtai nazardan ayrim hollarda o‘zini oqlaydi. YUkni saqlashning boshqa yo‘li bo‘lmagan, yoki yukni etkazib berish muddatlari uzaytirilishi lozim bo‘lgan hollarda bu o‘zini oqlaydi.
Transport logistikasining asosiy tamoyili-xarajatlarni optimallashtirish hisoblanadi. Transportda bunga yuk tashish ko‘lami va yo‘nalishlar uzunligi hisobiga iqtisod qilish orqali erishiladi.
YUk tashish ko‘lami: yuk hajmi katta bo‘lgani uchun uning birligiga to‘g‘ri keluvchi xarajatlar kam bo‘ladi, chunki doimiy xarajatlar (ma’muriy xarajatlar, ortish-tushirish, xujjatlarni rasmiylashtirish va h.k.) kam bo‘ladi.
Yo‘nalishlar uzunligi hisobiga harajatlar masofa birligiga to‘g‘ri keluvchi chiqimlarning tegishli oqibatida kamayadi. Masalan, bir birlik yukni 800 km. Masofaga tashish, ikkiga bo‘lingan ushbu hajimdagi yukni 400 km. Masofaga tashishga nisbatan arzonroq bo‘ladi. CHunki har birlik yuk hajimga to‘g‘ri keluvchi solishtirma xarajatlar yuk tashish masofasi oshgani sari kamayib borish xarakteriga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: |
