Mundareja: Kirish aj “Milliy bank” to’g’risida qisqacha tafsif va tashkiliy strukturasi aj “Milliy bank”ning faoliyatini belgilovchi meyoriy-huquqiy xujjatlar

Mundareja:
Kirish

1. 
   AJ “Milliy bank” to’g’risida qisqacha tafsif va tashkiliy strukturasi…………………
   
2. 
   AJ “Milliy bank”ning faoliyatini belgilovchi meyoriy-huquqiy xujjatlar………………………………………………………………….
   
3. 
   AJ “Milliy bank”ning huquq vazifalari…………………
   

4. AJ “Milliy bank”ning Iqtisodiy-meyoriy ko’rsatkichlari tahlili
5. AJ “Milliy bank”ning rivojlanish istiqbollari.
6. AJ «Milliy bank»da orttirgan tajribam
Xulosa
Ilovalar

Kirish
Tijorat banklarini boshqa barcha tashkilot va muassasalardan farqli va faqatgina o’ziga xos xususiyatga ega muassasa deb qarash mumkin. Tijorat banki davlatning, yuridik shaxslarning hamda aholining vaqtincha bo’sh pul mablag’larini qaytarib berishlilik, to’lovlilik va muddatlilik shartlari asosida jamlab, ularni o’z nomidan daromad olish maqsadida joylashtirish faoliyatini amalga oshiradigan muassasadir. Tijorat banklarining asosiy faoliyati bu vaqtincha bo’sh pul mablag’larini kreditorlar va qarzdorlar o’rtasida, hamda sotuvchilar va haridorlar o’rtasida aylanishini vositachilik asosida olib borish hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2017 yil Oliy Majlis Murojaatnomasiga bag`ishlangan majlisida: “Biz mamlakat hayotiga doir har bir qarorni xalqimiz bilan maslahatlashib, bevosita muloqot asosida qabul qilmoqdamiz. “Xalq davlat idoralariga emas, balki davlat idoralari xalqimizga xizmat qilishi kerak” degan g’oya bu borada faoliyatimiz mezoniga aylanmoqda’’.¹
Shuning uchun har qanday mamlakatda tijorat banklari va milliy bank tizimining iqtisodiyotining yuragi yoki qon tomiri sifatida qaraladi. Yurak va qon tomirining to’la qonli faoliyati esa, har qanday organizmning tiriklik manbaidir. Xuddi shuningdek, bank tizimini yanada erkinlashtirish yoki kapitallashuv darajasini oshirish ham nafaqat bir iqtisodiy tizimning rivojlanishiga balki, jamiyat va mamlakat aholisi farovonligining oshishiga, pirovardida, oddiy bir fuqaroning turmush sharoitining tarzini yaxshilanishiga olib keladi.

Respublikada tijorat banklari bozor iqtisodi sharoitida yuqori faoliyat ko’rsatishlari uchun ilg’or jahon tajribasidan keng foydalanmoqlari, daromadga ega bo’lishning an’anaviy usullari bilan cheklanib qolmasdan, balki uning yangi variantlari yoki usullarini tashkil etishlari, kreditlashtirish bilan bog’liq bo’lmagan bank xizmatlarining turlari tarkibini kengaytirishlari va shu faoliyatdan olinadigan daromadning salmog’ini bankning umumiy daromadiga nisbatan oshirishga erishishlari kerak.

Bir vaqtning o’zida inflyasiya sharoitida tijorat banklari o’z kapitallarini samarali va oqilona joylashtirishlari uchun ta’sischilik faoliyati bilan ham shug’ullanishlari va undan olinadigan daromadlar tijorat banklari jamg’armalari shakllanishining asosiy manbalaridan biriga aylanmog’i lozim.
Hozirgi vaqtda bank tizimidagi islohotlarning muhim yo’nalishlaridan biri bank xizmatlari sifati va madaniyatini yuksaltirgan holda tijorat banklari va mijozlar o’rtasidagi munosabatlarni «mijoz bank uchun emas, bank mijoz uchun» tamoyili asosida tashkil etilganligidir. Bank xizmatlarini sifatini va madaniyatini yuksaltirish hamda, ularni mijozlarga yetkazishda bank faoliyatining ahamiyati beqiyos kattadir.
O’zbekiston Respublikasida keyingi yillarda bank tizimini isloh qilishda olib borilgan chora – tadbirlar natijasida ijobiy natijalarga erishildi. Bank muassasalarining aholi va xo’jalik yurituvchi sub’ektlar talab­lariga mos joylarda tashkil etilishi, ularning zamonaviy axborot-kommunikasiya uskunalari bilan jihozlanishi hamda sifatli faoliyat ko’rsatishining yo’lga qo’yilganligi bank xizmatlariga bo’lgan talabning to’liq qondirib borilishiga xizmat qilmoqda.
O’zbekiston Respublikasi bank tizimida faoliyat yuritayotgan tijorat banklari ichida nufuzli hisoblanadigan chet el kapitali ishtirokidagi “Hamkorbank”ning maqsadi — o’z aksiyadorlari va bank mijozlari uchun eng yuqori darajadagi iqtisodiy qadriyatlarni yaratishdan iborat. Mijozlarga xizmat ko’rsatishning yuqori sifati va tanlangan bozorlardagi yetakchilik, kelajakdagi bank muvaffaqiyati uchun birinchi darajali ahamiyat kasb etadi.

1. AJ “Milliy bank” to’g’risida qisqacha tafsif va tashkiliy strukturasi. Milliy bank mamlakatimizning barcha hududlarida o’zining muassasalariga ega bo’lib, Qoraqalpog’iston Respublikasi va 12 ta viloyat boshqarmasi, 42 ta tuman (shahar) filiali, 168 ta minibanki, 248 ta maxsus kassasi, 190 ta xalqaro pul o'tkazmalari shoxobchalari orqali 200 mingdan ortiq yuridik shaxslarga hamda 3,5 milliondan ortiq jismoniy shaxslarga sifatli zamonaviy bank xizmatlarini ko’rsatib kelmoqda. Milliy bank o’z faoliyati davomida asosiy urg’uni iqtisodiyotning agrar sektorini moliyalashtirish, aholining bo’sh pul mablag’larini bank pul aylanmasiga jalb qilish, filiallar tarmog’i, xizmat turlari hamda mijozlari sonini ko’paytirish, bankning belgilangan beznes-rejasi va byudjetining asosiy parametrlarini bajarishga qaratgan. 2010 yilda kichik biznesni qo’llab-quvvatlash uchun Islom xususiy sektorni rivojlantirish Assotsiatsiyasining 5 mln. AQSh dollari miqdorida kredit liniyasi ochildi va loyihalarni moliyalashtirish boshlandi. Milliy bank va Osiyo Taraqqiyot Banki o’rtasida 20,0 mln. AQSh dollari miqdoridan iborat bo’lgan «Kichik va mikromoliyalashni rivojlantirish. II bosqich» loyihasi bo’yicha kredit shartnomasi imzolandi. Ushbu loyihaning maqsadi respublikada mikromoliyalashtirishni yanada rivojlantirish hisoblanadi. Shuningdek, Milliy bank Osiyo Taraqqiyot Bankining savdoni moliyalashni qo’llab-quvvatlash dasturiga kiritildi va revolver kredit to’g’risida kelishuvi imzolandi.

«VISA International» xalqaro to’lov tizimiga prinsiipal a’zolikka o’tish bo’yicha qator ishlar amalga oshirildi. Protsesning markazini tashkil etish bilan bir qatorda chipli plastik kartalarni emissiya qilish yo’lga qo’yildi
hokimiyati va boshqaruvi organlari, xo'jalik yurituvchi sub'ektlar, fuqarolar va tashkilotlarga xizmat ko'rsatiladi.

Har bir kafedra muayyan majburiyatlarga ega, chunki moliya bo'limi kabi ular quyidagilar:

Bu eng muhim xususiyat. Ishchilar rejalarning ijrosi, shuningdek ularning shakllanishi bilan bog'liq. Moliya idorasi nafaqat tahlil qilish va hisobga olish bilan shug'ullanishi kerak, balki tashkilotdagi biznes-jarayonlarning bajarilishini kuzatishi kerak.
Bosh hisobchi soliq va tartibga solishni yuritish uchun javobgardir, bu esa qonun talablariga muvofiq to'liq mos keladi. Soliq va buxgalteriya hisoboti o'z vaqtida tashkil etilishi shart, buxgalteriya registrlari bo'yicha tashkilotning iqtisodiy faoliyatining dalillarini aks ettiradi.
Moliyaviy-iqtisodiy bo'limning vazifalari yoki uning rahbarining vazifalari, bu kompaniya, moliyaviy natijani rejalashtirayotgani hisoblanadi. Bundan tashqari, xo'jayin mamlakatimiz qonunlariga zid kelmasligi uchun buni amalga oshirishi kerak. Tashkilotning moliyaviy direktori tomonidan soliq rejalashtirish – soliqni rejalashtirish.
Ularning asosiy hisobchisi va moliyaviy direktorlari o'zaro ta'sir qiladi, chunki ularning vazifalari o'xshashmi? Shunday qilib, bu jiddiy savolga javob bermaydi. Buxgalteriya to'g'risidagi qonunga muvofiq, buxgalteriya hisobi korxonaning bosh direktori, shuningdek, moliya direktorining zona zonasida bo'lishi kerak, bu shuningdek buyurtmalarni amalga oshirish kerakligini anglatadi. Ikkinchisiga ham bo'ysunish rost bo'ladi.
Ushbu yo'nalishda moliyaviy nazorat bo'limi ishlaydi. Xizmat birinchi navbatda turli xil vazifalarni bajarish bilan band. Ular orasida:
Belgilangan vaqtda to'lovlar orqali byudjetni to'ldirishni ta'minlash. Bu shuningdek, uzoq muddatli va qisqa muddatli, nafaqat ish haqi bo'yicha to'lovlarni amalga oshirishni o'z ichiga oladi, aynan o'z vaqtida barcha kassa operatsiyalari.
Ish yoki tovarlarni etkazib beruvchilarga to'lovlar.
Rejalashtirish xarajatlari uchun xarajatlar.

Shartnomalar asosida kreditlarni ro'yxatdan o'tkazish.

Mahsulotlarni sotish, undan tushgan daromad va tashkilotning boshqa daromad manbalarini har kuni nazorat qilish.
Moddiy reja talablari va tashkilotning barcha moddiy holatiga qaytarilishini nazorat qilish.
Ammo moliya-iqtisodiy bo'limning ushbu funktsiyalarida tugamaydi.
Feo funktsiyalari va vazifalari chambarchas bog'liq va shuning uchun tashkilot rahbari xizmat xodimlariga quyidagilarni joylashtiradi:
Ishonchni moliyalashtirish.
Satiq rejalashtirish va korxona byudjet mablag'laridan foydalanish va qarzga olingan pul.
Iqtisodiy va moliyaviy va kredit tarkibiy qismlari bilan hamkorlikni ta'minlash.
Banklarga, banklarga ajratish, xodimlarni to'lash va etkazib beruvchilar tomonidan to'lovlarni amalga oshirish, olib borilayotgan mahsulotlarga daromadlar.
Moliya bo'limi funktsiyalari va maqsadlari, ko'proq yoki kam tushunarli bo'lgan holda, biz bunday xizmat bo'lmasa, vaziyatni tahlil qilishga aylanamiz.
Belgilangan boshqaruv hisobi bo'lmagan taqdirda, rejissyor zarar va foyda to'g'risidagi ma'lumotlarni faqat taxmin qilingan davrni yopish muddati tugaganidan keyin ma'lumotlarni oladi. Ya'ni, bosh vaziyatga tashkilotni tashkil etishga jiddiy ta'sir ko'rsatadigan vaziyatga ta'sir qilmaydi. Qanday bo'lish kerak?
Hamma narsani to'g'ri ulug'lash kerak, reja har hafta uchun mo'ljallangan. Bunday holda, buxgalteriya namunalarini hisobga olishni kutish shart emas, siz keraksiz xarajatlarga yo'l qo'ymaydigan xarajatlarni mustaqil ravishda nazorat qilishingiz mumkin.
To'g'ri rejalashtirish biznes farovonligi uchun ajoyib vositadir.Har qanday xizmat kabi, moliya bo'limi o'ziga xos tarkibiga ega. Bu tashkilotning tashkiloti, ishlab chiqarish hajmlari, faoliyati va vazifalariga bog'liq.
Kafedra quyidagi bo'limlarga bo'linadi:
Buxgalteriya hisobi. Asosiy funksiya bu buxgalteriya hisobi, texnik xizmatlarini tayyorlash. Bunga xarajatlar va foyda to'g'risidagi hisobot, ularning umumiy talablar va qonunchilikka muvofiq umumiy hisobotni jalb qilish to'g'risidagi hisobotni ham o'z ichiga oladi.
Tahlil bo'limi. Ushbu xodimlar korxonaning umumiy holatini kuzatib, moliyaviy ma'lumotlarni tahlil qiladilar. Har yili korxonaning va aktsiyadyor majlisida yillik moliyaviy ta'minotini tayyorlash. Tahliliya boshqarmasi investitsiya fondining va tashkilotning moliyaviy ko'rsatkichlari bilan shug'ullanadi.
Rejalashtirish va moliya bo'limi vazifalari turli xil huquqlilik va tashkilot byudjetini boshqarishni amalga oshirishdir.
Soliqni rejalashtirish. Xodimlar tegishli soliq siyosatini, kompilyatsiya hisobotlarini va soliq deklaratsiyasini ishlab chiqish, hujjatlarni ayrim organlarga taqdim etishlari shart. Xodimlar soliqlarni to'liq to'lash uchun javobgardirlar. Asosiy byudjet va boshqa moliyaviy manbalar hisob-kitoblarini ham davolash kerak.
Operatsiyalar bo'limi. Xizmatchilar qarzdorlar va kreditorlar, banklar va boshqa moliyaviy institutlar bilan o'zaro hamkorlik qiladi. Kafedra xodimlari ishchilarning barcha kichik guruhlarini soliq, to'lov va hisob-kitoblar bo'yicha intizom bo'yicha nazorat qiladilar.
Valyuta nazorati va qimmatli qog'ozlarning bo'limi. Moliyaviy nazorat bo'limi funktsiyalari boshqacha, va bu tabiiydir, chunki har bir birlik o'z ishini qiladi. Bu erda xodimlar qimmatli qog'ozlar to'plamini tashkil etadi, ularning harakatini nazorat qiladi. Ular barcha moliyaviy operatsiyalar mamlakatimiz qonunchiligiga muvofiq o'tadi. Ma'lum bo'lishicha, kompaniya ushbu bo'limda bo'lib o'tadi.
Biz moliya bo'limining asosiy funktsiyalarini ko'rib chiqdik, xodimlarga o'tamiz. Boshqaruvchi nima qiladi? Xodim bo'limni boshqarishga majburdir. Shuningdek, ishlab chiqarishning rentabelligini oshirish uchun turli xarajatlar hisobdorligini oshirish bo'yicha boshqa xarajat strategiyalarini ishlab chiqish huquqiga ega.
Barcha olingan barcha ma'lumotlar Xodim eng yuqori mavzuga olib boradi: kompaniyaning bosh boshqaruvchisi, direktorlar kengashi. Bu moliyaviy hisob-kitoblarni rivojlantirish uchun ham javobgardir.
Rasmiy mansabdor shaxsning moliyaviy ahvolini tahlil qilish, davlatni baholash, keyinchalik rentabellikni oshiradigan muayyan variantlarni taklif qilish, keyingi voqealarni taklif qilishlari shart.
Xodimlarning korporatsiyasi direktorlar kengashining boshqaruv idorasini boshqaruvchi lavozimiga tayinlaydi, va rasmiy majburiyatlar tashkilotning ustavida belgilangan. Moliya qo'mitalari bilan birgalikda kompaniyaning qo'llab-quvvatlashi va prezidentini qo'llab-quvvatlash kerak.
Moliya bo'limi funktsiyalarining bajarilishi xazinachini ta'minlaydi. Shuningdek, u pul mablag'lari va qimmatli qog'ozlari bilan ishlaydi. Moliyalashtirish, yig'ish, investitsiyalar yoki moliya krediti, xazinachiga ega bo'lgan barcha pul ishlari xazinachiga ega. U kompaniyaning vitse-prezidenti yoki prezidentiga murojaat qiladi. Shunisi e'tiborga loyiqki, faqat alohida holatlarda.
Xodim banklar bilan o'zaro aloqada bo'lib, tashkilotning kredit va naqd operatsiyalarini nazorat qiladi. Moliya bilan vaziyatni to'g'ri bashorat qilish uchun xazinachi moliyaviy hisob-kitoblar direktori bilan bir juftlikda ishlaydi. Ba'zan boshqaruvchi ulangan.
Moliyaviy qo'llab-quvvatlash bo'limining vazifalari va vazifalari, birinchi qarashda boshqa bo'linmalarga o'xshash ko'rinadi, ammo bu faqat xayoldir. Xuddi shu narsa xazinachining vazifalari bilan sodir bo'ladi: agar siz chuqurroq qazsangiz, unda ravshan farqda asosiy farqlar bo'ladi.
Xazinachining tashkilotning barcha tasdiq hujjatlarining imzosini tasdiqlash vakolatiga ega va u katta miqdordagi savol yoki sayoz haqida muhim emas. Aytish mumkinki, u kassir va summalarni boshqaradi. Bu uning bilimlaridan bo'ysunadi. Ba'zida xazinachi, shuningdek, qo'shimcha, shartnomalar, ipotekalar, sertifikatlar va boshqa moliyaviy hujjatlarni imzolaydigan kotibdir. Xazinachining tashkilot rahbariyat tizimida muhim rol o'ynaydi, ammo u vitse-prezidentga yuborilishini yodda tutish kerak.
Yuqorida biz buxgalteriya va moliya kafedrasi funktsiyalari ko'p jihatdan o'xshashligini aytdik. Keling, ularni bog'laydigan bu vazifalar haqida gapiraylik. Bosh buxgalter nima qiladi? Bu deyarli kichik tanqidi bilan boshqaruvchi kabi vazifalarni bajaradi – boshlar ikkinchisiga bo'ysunishadi va shuning uchun uning funktsiyalari unchalik katta. Xodim xarajat bilan bog'liq strategiyalar va korxona xarajatlarini rejalashtirish, rivojlantirish va amaliy ravishda amalga oshirish uchun javobgardir. Samarali audit usullari ham o'z vakolatiga kiradi. Barcha sanab o'tilganlarning barchasi bu juda yon vazifalar, moliyaviy hisobot va buxgalteriya hisobi asosiy vazifadir. Xodim statistika va moliyaviy hisobotlarni tayyorlashi shart. Keyinchalik ular nazoratchi, boshqaruvchi yoki xazinachilarni olishadi. Ammo agar tashkilot kichik bo'lsa, unda korxonaning moliya-iqtisodiy bo'limning funktsiyalari, xususan boshqaruvchi va boshliqlar birlashtiriladi. Bu ish unumdorligi ta'sir qilmaydi. Ba'zida biz moliyaviy xizmat ko'rsatish bo'limlari funktsiyalari bilan takrorlanadi, ammo bu soliq ma'muriga tegishli emas. Xodim xazinachiga bo'ysunadi, ammo vazifa unga nazoratchi berishdir. Darhaqiqat, soliq masalalarini hal qilish maqsadida umumiy buxgalteriya hisobi va audit boshqarmasi bilan o'zaro hamkorlik qilish kerak.
Administrator sug'urta operatsiyalarini amalga oshirishi shart. Agar kompaniya katta bo'lsa, unda har bir operatsiyangizda sizning ma'muringiz mavjud. Agar kompaniya miqyosda maqtana olmasa, unda bir kishi hamma uchun javob beradi. Aytgancha, asosiy tashkilotlarda ma'mur moliya qo'mitasiga yoki kompaniyaning prezidentiga to'g'ridan-to'g'ri murojaat qiladi.
Biz yuqorida aytib o'tdik, moliyaviy va tahliliy bo'limning qaysi vazifalari mavjud, ammo ular rejalashtirish rejissyori majburiyatlariga to'g'ri keladimi? Albatta, bu uning faoliyatining bevosita doirasidir. Korxonada bunday xabarlar taqdim etilmasa ham, boshqa xodimlarni bajaradi. Direktorning pozitsiyasi nufuzli deb hisoblanadi, chunki u menejment menejerlari bilan bevosita aloqada. Qoida tariqasini rejalashtirish rejissyori yoki hisob-kitoblar direktori yuborilishi mumkin. Xodim moliyaviy rejalarni ishlab chiqadi, turli sohalardagi maqsadli yo'nalishlarni belgilaydi. Agar korxonani tugatish yoki korxonani tugatish to'g'risidagi qaror bo'lsa, rejalashtirish rejissining fikri hisobga olinadi. Bu baholarni nafaqat tashkilotning iqtisodiy ahvolini beradi, balki kelajakdagi bozorning holatini ham hisoblab chiqadi. Uni to'g'ri qilish uchun ko'p ma'lumotni hisobga olish kerak.
Ular orasida:
Nomkorlik xizmatlari, mahsulot yoki ish haqidagi prognozlar va ma'lumotlar.
Doimiy va umumiy xarajatlar.
Tahlil har bir alohida mahsulotda amalga oshirilishi kerak, chunki rentabellikni aniqlash mumkin.
Har bir mahsulot guruhida ishlab chiqarish xarajatlari.
Tashkilot aktivlarining o'zgarishi, investitsiya manbalari, joriy ko'rsatkichlar, aylanma aktivlarning rentabelligi uchun prognoz.
Kompaniyaning soliq to'lovi, kreditlar, ajratmalar, ekstruksiyalar.
Barter ishining rentabelligi, rentabellik tahlilidan keyin hisobot.
Tashkilotdagi umumiy holati. Buning uchun uskunalar kiyimi, ba'zi vositalar tarkibi, ularning daromadliligi va yangilanishlar foizi bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
Kompaniyaning byudjetini muvaffaqiyatli boshqarish uchun siz quyidagilarni ko'rib chiqishingiz kerak:
Buxgalteriya hisobi va hisobot usullaridan foydalanish.
Kompaniyaning salohiyatini tahlil qilish.
Vositalarni boshqarish vositalarini ishlab chiqish.
Buxgalteriya xodimlari tarkibi.
Foydalanish va ular to'g'risida hisobot berish uchun byudjet mablag'larini tayyorlash.
Birinchidan, hamma narsani o'zida mujassam etgan byudjet direktorlari tayinlanadi. Xodimga subyektlar va korxona xizmatlari faoliyatini muvofiqlashtirish bilan shug'ullanadi.
Agar tashkilot byudjet direktoriga ega bo'lsa, unda u moliya qo'mitasini boshqaradi.