Mumtoz so’Z” 2011 Zamonaviy o’zbek tili: Sintaksis

Ikki tarkibli sodda gaplar [IIWPm]. Ikki tarkibli egali yig‘iq sodda gaplar [EQIIWPmY]. Ikki tarkibli sodda gaplar yuqorida bayon etilgan bir tarkibli sodda gaplardan tarkibida gapning birinchi darajali bo‘lagi bo‘lgan eganing ifodalanganligi, agar ifodalanmagan bo‘lsa, kesim tarkibidagi shaxs-son ko‘rsatkichlari asosida tiklanishi mumkinligi jihati bilan farq qiladi. Ya’ni ikki tarkibli sodda gaplarda ega yo ifodalangan bo‘ladi, ifodalanmagan taqdirda esa u kesim tarkibidan anglashilib turadi. Eganing gapda ifodalangan va ifodalanmaganligiga ko‘ra Ikki tarkibli sodda gaplar ikkiga bo‘linadi:
Ikki tarkibli egali sodda gaplar.
Ikki tarkibli egasiz sodda gaplar.
Ikki tarkibli egali sodda gaplar tarkibida ega, albatta, ifodalangan bo‘ladi. Bunday gaplar egadan tashqari, ikkinchi darajali bo‘laklar bilan ham kengayishi mumkin. Shu jihatdan ikki tarkibli egali sodda gaplar yana ikki turga bo‘linadi:
ikki tarkibli egali yig‘iq sodda gaplar.
ikki tarkibli egali yoyiq sodda gaplar.
Faqat ega bilan kengaygan ikki tarkibli sodda gapga ikki tarkibli yig‘iq sodda gap deb aytiladi.
Quyida mana shu tur gaplarning o‘ziga xos xususiyati, ifodalanishi va boshqa belgilarini ko‘rib o‘tamiz. Ikki tarkibli egali yig‘iq sodda gaplarda bajaruvchi shaxs ifodalangan bo‘ladi. Shaxs tushunchasi gapning egasida o‘z ifodasini topadi:
Inson – Hazrat!
Inson – Kabir!
Bu gapni ammo uqqanim yo‘q.
Na padarim va na onamdan.
Ummatali indamadi. O‘rnidan turib u yoqdan–bu yoqqa yura boshladi. Qorong‘u tushdi. Ikki tarkibli egali yig‘iq sodda gaplarning [W] qismi turli xil so‘z turkumlari bilan ifodalangan bo‘ladi va bunday gaplarning kesimi sodda (Men o‘qituvchiman; Karim keldi), tarkibli (Turdi izoh berdi), birikmali (Akam O‘zbekiston Qahramoni), frazema kesimli (Xotin bosh chayqadi; Abror qotib qoldi) ko‘rinishlarda yuzaga chiqadi.
Kesimi ot bilan ifodalangan ikki tarkibli egali yig‘iq sodda gaplar: