Mulkchilikning asosiy shakillari

QMU satsial ekonomika fakulteti 1-B ekonomika guruxi talabasi Bozorboyev Quvondiqning Iqtisodiyot nazariyasi fanidan prezintatsiya ishi.

MAVZU: Mulkchilik munosabatlari. R E J A: 1. Mulkchilik munosabating mazmuni, tarkibiy tuzilishi. 2. Mulkchilikning turli shakillari va ularning iqtisodiy mazmuni. 3. O’zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish maqsadi, yo’llari va usullari.

Mulkchilik - bu ma'suliyat bilan ma'rifatning uzviy birligi xisoblanadi. Mulkchilik real bo’lishi uchun mulkdorining Iqtisodiy manfaati amalga olinshi shart. Manfaat - maksadga erihish - mulkning o'z egasi uchun realizatsiya etilishidir. Mulkning xarakteri va miqyosiga qarab uning realizatsiyasi xar xil usullar orqali yuzaga chiqadi: O'z mulkini kapital sifatida ishlatib, o'zgalar mexnatidan foydalanib, tadbirkorlik qilish orqali foyda olish. O'z mulkini ijaraga berib ijara xaqi sifatida daromad olish , O’z mulkini qimmatiga sotib, ya'ni chaykovchilik orqali daromad qilish; O'z mulkiga tayangan xolda mexnat bilan daromad topish. Pul shaklidagi o'z mulkini qarzga berib, undan protsent undirib olish. Yollanib ishlash orqali mulki bo'lgan ish kuchidan daromad topish, o'z egasiga naf keltiradi.

Boylikning o'ziniki yoki o'zginiki bo’lishi kishilarni mulkdor yoki mulksiz qilib, ular o'rtasida ma'lum aloqalarni yuzaga keltiradi. Mulk soxibi o'z mulkiga tayanib mustaqil ish yuritadi, u qaram emas. Mulksiz, o'zga mulkini ijaraga olib faoliyat yuritishi yoki mulkdorga yollanib ishlashi mumkin. Xar bir kishi o'z mulki orqasidan kun kechiradi. Yer egasi dexqonchilik qilish yoki yerni ijaraga berishdan pul egasi uni qarzga berib protsent olishdan, nixoyat ish kuchi egasi yollanib ishlashdan daromad topadi.

Mulkchilik, o'zlashtirish borasida munosabatlar bo’lar ekan, u egalik qilish, foydalanish va tasarruf etishning yaxlitligini taqozo etadi. Mana shu uch jixat mulkchilining ajralmas unsurlaridir. Egalik qilish - mulkdorlik xuquqining mulk egasi qo’lida saqlanib turishidir. Mulkka egalik saqlangan xolda, uni amalda ishlatish o'zga qo’lida bo’ladi. Buning oqibatida mulkdan kelgan naf ikki kismga bulinadi: Bir kismni mulkdor, ikkinchisini uni amalda ishlatuvchi o'zlashtiradi, xullas, egalik qilish qisman cheklangan o'zlashtirishni bildiradi.

Foydalanish - ishlatish-mulk bo'lgan boylikni Iqtisodiy faoliyatda qo’llab, xo’jalik jarayoniga kiritib, undan natija olishdir. Mulkdor o'z mulkini o'zi ishlatganda egalik kilish va foydalanish bir qo’lda bo’ladi. Olingan natijani mulkdor tanxo o'zi o'zlashtiradi. Egalik kilish va foydalanish ajralganda mulk keltirgan naf xam taksimlangan xolda o'zlashtiriladi. Tasarruf etish - mulk bo'lgan boylik taqdirini mustaqil xal etish, Ya'ni mulkni sotib yuborish, ijaraga berish, merosga qoldirish, asrab- avaylabko’paytirishdan iborat xatti-xarakatlarni amalga oshira bilishdir.

Mulkchilikning asosiy shakillari

Davlat mulki - boylikni o'z vazifasini ado etish uchun davlat tomonidan o'zlashtirilishidir. Davlat mulki ma'lum me'yorda bo’ladi . Jamoa mulki - boylikning muayyan maksad yo’lida ayrim jamolarga birlashgan kishilar tomonidan birgalikda o'zlashtirilishidir. O'zlashtirish mulk egasi bo’lish kifoya etilmaydi. Buning uchun shu faoliyatda birgalikda qatnashish zarur. Xususiy mulk - ayrim kishilarga tegishliva daromad topishga karatilgan mulk. Shaxsiy mulk- faqat malum bir shaxsga tegishli bo’lgan narsalar tushuniladi.

Davlat mulki

Jamoa mulki

Xususiy mulk

Shaxsiy mulk

Aralash mulk — turli mulk shakllarining birlashuvi natijasi-da paydo bo‘ladigan mulk. Aralash mulk turli mulk sohiblari hissalarining qo‘shilishidan yuzaga keladi. Kelishuvga binoan bu pay har xil bo‘lishi mumkin, lekin mulk egalaridan birontasining hukmron bo‘lishiga yo‘l berilmaydi. Aralash mulk sohiblari harajatlar va foyda-zararni baham ko‘radilar. Amaliyotda aralash mulkda xususiy, jamoa va davlat mulklari birlashadi va aralash jamiyatlar paydo bo‘ladi. O‘zbekistonda mulkiy islohotlar natijasida1995 y.dan boshlab Aralash mulk bo‘lgan korxonalar yuzaga keldi.