Mulkchilik munosabatlari va ularni tarkibi

MULKCHILIK MUNOSABATLARI VA ULARNI TARKIBI

• MULKCHILIK MUNOSABATLARI VA ULARNI TARKIBI

Reja:

• 1. Mulkchilik munosabatlari. Mulk obyekti va subyekti.
• 2. Mulkchilikning turli shakllari.
• 3. O`zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish yo`llari, usullari.

Mulkchilik munosabatlari:

• Bu- mulkga egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish jarayonida vujudga kekadigan iqtisodiy munosabatkardir.

Mulkchilik munosabatlarining iqtisodiy mazmuni quyidagilarni tashkil qiladi:

• egalik qilish
• foydalanish
• tasarruf etish

Egalik qilish.

• Mulkdorlik xuquqini uning egasi qo`lida saqlashni bildiradi.Ayrim xollarda mulkga egalik qilish uning egasi qo`lida saqlanib undan amalda foydalanish esa boshqalar qo`lida bo`ladi.
• Masalan ijaraga berilgan mol-mulk.

Foydalanish:

• Bu mol-mulkni iqtisodiy faoliyatda ishlatilishi yoki ijtimoiy hayotda qo`llanilishi.
• Mol-mulkdan foydalanishda undan daromad olish yoki shaxsiy extiyojni qondirish uchun ishlatiladi.

Mulkni tasarruf etish:

• Mol-mulk taqdirini mustaqil xal qilishdir. Ya`ni: mol-mulkni sotish, meros qoldirish, xadya qilish, ijaraga berish.

Mulk obyekti.

• Mulkga aylangan barcha boylik turlari. Bunga inson yaratgan moddiy va ma`naviy boyliklar,tabiiy boyliklar, aqliy mehnat maxsuli va boshqalar kiradi.

Mulk subyekti.

• Jamiatda ma`lum ijtimoiy-iqtisodiy mavqega ega bo`lgan, mulk obyektini o`zlashtirishda qatnashuvchilar, mulkiy munosabatlar ishtirokchilari bo`lib ular jamoa, sinf, tabaqa yoki boshqa ijtimoiy guruxlarga birlashgan bo`lishlari mumkin.
• Ayrim kishilar oila va hatto davlat ham mulkchilik subyektini tashkil qilishi mumkin.

O`zbekiston Respublikasi “Mulkchilik” to`g`risidagi qonun

• Qonunda mulklar quyidagi guruxlarga taqsimlanadi:
• 1. Davlat mulki
• 2. Jamoa mulki
• 3. Xususiy mulk
• 4. Shaxsiy mulk
• 5. Aralash mulk

Davlat mulki.

• Davlatga tegishli bo`lgan mulkga egalik qilish, foydalanish va uni tasarruf etish davlat ixtiyoroda bo`ladi.

Jamoa mulki.

• Muayyan maqsadda jamoaga birlashgan kishilar tomonidan moddiy va ma`naviy boyliklarni xamjixatlik bilan o`zlashtirish.Buning abzallig tomoni shundaki ishlab chiqarish vositalari va mexnat maxsuliga ayrim shaxslar emas, ma`lum gurux kishilari egalik qiladi.
• Bunga: Koorperetivlar, ijara va jamoa korxonalari, aksionerlar jamiyati va shirkatlarning jamoa tashkilotlari, daniy tashkilotlarning mulklari kiradi.

Shaxsiy mulk.

• Fuqarolar mulki bo`lib, ularning shaxsiy yoki oilaviy extiyojlarini qondirishga xizmat qiladi.

Xususiy mulk.

• Yollanma mexnatga asoslangan va o`z egasiga foyda keltiradigan mulk. Qonunda xususiy mulki bo`lgan, mol-mulkining miqdori va qiymati cheklanmasligi belgilangan.

O`zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish xususiylashtirish yo`llari va usullari.

• Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish mulkchilikning rivojlanishiga to`sqinlik qilayotgan davlatning monopol xukmronligiga chek qo`yib jamiyatda faollik ko`rsatayotgan erkin tadbirkorlik tashabbusiga keng yo`l va imkoniyatlar ochib berishidan iborat. Xususiylashtirish davlat mulkini ma`lum darajada xaqiqiy egalariga- fuqarolarga berish demakdir.

O`zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish xususiylashtirish dastur asosida bosqichma-bosqich amalga oshiriladi.

• 1992-1993-yllar xususiylashtirishning 1-bosqichini o`z ichiga olib, bu bosqichda xususiylashtirish jarayoni umumiy uy-joy fondini, savdo, maxalliy sanoat, xizmat ko`rsatish korxonalari xamdaqishloq xo`jalik maxsulotlarini qayta ishlash tizimini qamrab oladi.

1994-1995-yillar

1994-1995-yillar

2-bosqichga to`g`ri keladi. Bu davrda ko`plab yirik va o`rta korxonalar xissadorlik jamiyatlariga aylantirildi va ularning aksiyalari respublika qimmatbaho qog`ozlar bozorining asosini tashkil qildi.

1996-yil 3-bosqich.

• Bu yakunlovchi bosqich bo`lib, bu davrda xususiylashtirilmaydigan obyektlar ro`yxatiga kirmagan barcha obyekt va korxonalar davlat tasarrufidan chiqarildi.

E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT.