|
Monopolistik raqobat va jamiyat farovonligi
Monopolistik raqobatlashgan bozor natijalarini jamiyat qanday baholaydi? Siyosatchilar bozordagi natijani yaxshilay oladimi? Bu savollarga oddiy javob yo`q. Monopolistik raqobatdosh bozorlarning samarador emasligi manbaidan biri -
chekli harajatlarning oshishi bo`lib, bu shunga olib keladiki, agar ishlab chiqarish harajatlaridan tovarnini ustun qo`yadigan iste’molchilar(lekin narxdan past) ularni sotib olishdan o`zlarini tiyadilar.Shunday qilib. Monopolistik raqobatdosh bozorlar Monopolistic narx belgilashning tipik qaytarilmas yo`qotishlari bilan xarakterlanadi.
Muammoni yechishning oson yo`li yo`q. Chekli harajatlarga asosida majburiy narx belgilash barcha har turli mahsulotlar ishlab chiqararuvchi- firmalarni davlat tomonidan boshqarilishi zarurligini bildiradi. Lekin bunday turdagi mahsulotlar shunchalik tarqab ketganki, xokumat tomonidan bunday nazorat administrativ og`irdir.
Bundan tashqari Monopolistik raqobatchi firmalar faoliyatiga aralashuv tabiiy Monopoliyarlarni tartibga keltirishda muammolarni keltirib chiqaradi. Hususan – Monopolistik raqobat bozoridagi firmalar shundoq ham nullashgan foyda oladi, narxni chegarali harajat darajasigacha tushirishni talab qilish, yo`qotishga olib keladi. Biznesda ushbu firmalarni saqlab qolish uchun hukumat ularning yo`qotishlarini qoplashi lozim, ya’ni soliqlarni oshirishi lozim. Ko`rinadib turibdiki, noan’anaviy usullar va oqimga qarab arakatlanishdan birini tanlashda siyosatchilar samarasiz Monopollistik narx belgilashni lozim topadilar.
Jamiyat nuqtai nazaridan Monopolistik raqobat samaradorligi pastligining sababi – bozordagi firmalarning soni muammosi. Bu muammoni biz bozorga kirish bilan bog`liq bo`lgan tashqi samara terminlarida ko`rib chiqamiz. Xar doim yangi firma bozorga kirishini maqsadga muvofiqligini taxlil qilar ekan, u oladigan potensial daromadi darajasiga baho beradi.
Ammo uning bozorga kirishida tashqi samaralar mavjud bo`ladi:
Mahsulot xilma – xilligini ko`paytiruvchi tashqi samara. Bozorda yangi mahsulotning paydo bo`lishi bilan birga iste’molchilar ortiqchaligi vujudga keladi va u bozorga kirish bilan bog`liq ijobiy tashqi samaraga ega bo`ladi.
Xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi. Yangi raqobatchining paydo bo`lishi eskilarning bir qism iste’molchilarini yo`qotishini va daromadni kamayishini bildiradi: bu erda salbiy tashqi samaraning o`rni bor.
Shunday qilib, Monopolistik raqobat bozoriga kirishda yangi firmalarni ijobiy va salbiy tashqi samaralar mavjud. Monopolistik raqobat bozorida uning ahamiyatiga qarab juda ko`p yoki juda kam tovarlar turlari takliq qilinadi.
Tashqi samaralar hajmi Monopolistik raqobat shartlariga bog`liq. Mahsulot xilma – xilligini ko`paytiruvchi tashqi samara yangi firmalar bozordagi mavjud tovarlardan farqli mahsulotni taklif qilganda vujudga keladi. Xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi firmalar tomonidan belgilangan narx chegarali harajatlardan baland bo`lganda, qo`shimcha bir birlik maxsulot sotishga intilganda vujudga keladi. Aksincha mukammal raqobatda firmalar bir xil Tovar ishlab chiqaradi vanarx chekli harajatga teng bo`ladi, mahsulot hilma – xilligini ko`paytiruvchi tashqi samara va xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi mavjud emas.
Ohirida, biz manaAhmadistik raqobatdosh bozorlar o`ziga kerakli barcha mutloq raqobatdosh bozorlarning jarayon xususiyatlariga ega bo`lmaydi. Yani, ko`rinmas qo`l, ummiy chiqim moloAhmadistik raqobat ostida maksimallashadi deb ishontira olmaydi. Chunki efektsizlik qiyin bo`lganligi uchun o`lchash, murakkab echish, umumiy siyosat uchun bozor daromadi rivojlantirishning oson yo`li yo`q.
Reklama miqdori tovarlar xarakteriga bog`liq farqlanadi. Yuqori darajada turli-tuman istemol maxsulotlarni, masalan retsepsiz sotiladigan dorilar, atirlar, yengil ichimliklar, ustara tishlari, quruq nonushtalarlar yoki itlar eguliklarini sotadigan firmalar odatda 10 % dan 20 % gaca daromadini reklamaga sarflaydi. Sanoat mahsulotlarni sotadigan (Drell preslari, aloqa antennalari) firmalarning reklama uchun byudjetlari G chegaralangan. ammo bug`doy, yer yong`oqlar, quruq neft kabi masulotlarni reklama qilish umuman shart emas. Iqtisodiyot uchun korxona daromadini 2 % reklamaga sarflanadi. Bu sarf harajat ko`plab shakllarga ega. Televidenie va radio, gazeta va jurnallarda, zarrin qog`ozlar, bilbortlar va internetda bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
