мукаммал бозор ва монополия. Бозор тузилмаси. Мукаммал рақобат: тавсифи ва асосий белгилари

Чакана нархларда товарлар бевосита истеъмолчиларга сотиладиган . Чакана нарх таркибига товарнинг улгуржи нархи ва чакана савдо ташкилотлари харажатлари хамда фойдаси киради. Шу билан бирга, аҳолининг талаби фақат товарларнинг чакана нархларига боғлиқ бўлиб, улгуржи ёки сотиб олиш нархларининг ўзгариши чакана нархлар ўзгаргунча тўғридан-тўғри аҳоли талабига таъсир қилмайди. Улгуржи нархларнинг ўзгариши корхоналарнинг ишлаб чиқариш воситаларига бўлган талабига таъсир қилади.
Харид нархи давлат буюртмаси бўйича ишлаб чиқарилган товарларга белгиланади.
Дотацион нарх давлат бюджети ҳисобидан арзонлаштирилган нархлардир.
Демпинг нархларда ишлаб чиқарувчилар бозордаги мавқеини мустаҳкамлаш ва рақибларини сиқиб чиқаришда фойдаланади.
Тартибга солиниши даражасига кўра нархининг қуйидаги турлари мавжуд :
Қатъий белгиланган нархлар. Бозор кучлари таъсир кўрсатмайдиган, муайян вақт оралиғида доимий бўлган, маъмурий тарзда ўрнатиладиган нарх.
Эркин нарх. Талаб ва таклифни мувозанатга келиши оқибатида вужудга келадиган бозор нархи.
Тартибга солинадиган нархлар. Давлат айрим товарларга нархларнинг юқори (истеъмолчи манфаатини кўзлаб) ва қуйи (ишлаб чиқарувчи манфаатини кўзлаб) чегарасини белгилаганда, ҳамда молиявий ва кредитли дастаклардан фойдаланиб, нархга таъсир кўрсатганда белгиланадиган нархлар..
Шартнома нархлари битим тузаётган томонлар томонидан шартномада қайд қилинган нархлардир.
Ҳудудий нарх фақат маълум ҳудудий бозорга хос бўлиб, у шу ҳудуд доирасидаги омиллар таъсиридан ҳосил бўлади.
Миллий бозор нархи бир мамлакат доирасида амал қилувчи ва уларнинг хусусиятини акс эттирувчи нархлардир. Миллий нарх мамлакат доирасидаги ижтимоий сарф-ҳаражатларни, миллий бозордаги талаб ва таклифни, товар нафлилигини, унинг қанчалик қадрланишини ҳисобга олади.
Жаҳон бозори нархи муайян товарга кетган байналминал ҳаражатларни, товарнинг жаҳон стандарти талабига мос келиш даражасини ва халқаро бозордаги талаб ва таклиф нисбатини ҳисобга олади.
Нарх хилма-хил турлардан иборат бўлсада, улар бир-бири билан ўзаро боғланган, чунки уларда жамиятдаги иқтисодий ресурсларнинг ишлатилиш самараси ўз ифодасини топади. Иқтисодиёт назариясида нарх нисбати деган тушунча бор, у нарх паритети деб ҳам юритилади. Иқтисодиёт ва ундаги жараёнлар бир-бирига боғлиқ бўлганидан нархлар бир-бирини юзага чиқаради.
Рақобат - бозор иқтисодиёти субектлари ўртасида ўз манфаатларидан келиб чиқиб юқори фойда ва наф олиш мақсадида товар ишлаб чиқариш, сотиш ва харид қилиш учун қулай мавқени эгаллаш учун курашдир. Рақобат бозор иқтисодиётини белгиси бозор механизмининг муҳим ва зарур элементи ҳисобланади , иқтисодий тараққиётнинг омилидир. Бироқ, унинг ҳарактери ва шакллари турли бозорларда ҳар хил бўлади. Бу эса бозор субъектларини маҳсулот нархи ишлаб чиқариш ҳажми ва бошқа масалалар хусусида қарор қабул қилишига таъсир кўрсатади.