мукаммал бозор ва монополия. Бозор тузилмаси. Мукаммал рақобат: тавсифи ва асосий белгилари

7. МУКАММАЛ БОЗОР ВА МОНОПОЛИЯ.
7.1 Бозор тузилмаси. Мукаммал рақобат: тавсифи ва асосий белгилари.
Бозор рақобати ва бошқа бир қатор жараёнлар амалга ошадиган шароит бозор тузулмаси дейилади. Бозор тузилмаси бир қатор ҳусусиятларга эга. Хусусан:
- корхоналарнинг сони ва миқёси;
- таклиф этилаётган товарларнинг турлари;
- нархлар устидан назорат қилиш даражаси;
- тармоққа кириш ва чиқиш шароитлари ва бошқалар.
Бозор тузилмаларини хилма-хиллигига қарамасдан одатда унинг тўртта тури (бозор модели) ажратилади. Булар; 1) соф рақобат ёки мукаммал рақобат; 2) монополистик рақобат; 3) олигополия; 4) соф монополия. (7.1-жадвал)
Бу тузулмаларнинг ҳар бири аввало корхоналарнинг бозор нархига таъсир эта олиши билан фарқланади. Қанчалик бу таъсир кам бўлса, шунчалик бозор рақобатли ҳисобланади.
Кўрсатилган бозор моделларини реал воқелик билан солиштирилганда, соф (мукаммал) рақобат ва монополия жуда кам ҳолларда учрайди, монополистик рақобат ва олигополия ҳаётда кўпроқ учрайди.
Мукаммал ёки соф рақобат - бу бозор тузилмаси бўлиб, бунда индивидуал харидорлар ва сотувчилар якка ўзи бозор нархига таъсир қилаолмайдилар, балки уни бозор талаби ва бозор таклифига қўшган умумий ҳиссалари билан шакллантирадилар. Бошқача қилиб айтганда, бу харидор ва сотувчиларнинг бозордаги хатти-ҳаракатлари мавжуд бозор шароитларига мослашиш учун мўлжалланган бозор тузилишининг бир тури.
Мукаммал рақобат учун қуйидаги белгилар хос (7.1-жадвал):
- кўплаб кичик корхоналар (сотувчилар) ва харидорларнинг мавжудлиги

7.1- жадвал¹
Бозор тузилмалари.

Бозор тузилмаси Белгилар