MAVZU 8. IKTISODIYOTNI BOSHKARISHNING TASHKILIY TUZILISHI
8.1.Menejment tashkiliy tuzilishi xakida tushuncha.
8.2.Tashkiliy tuzilmalar turlari.
8.3.Tashkiliy strukturalarni loyixalashtirish.
8.1. Menejment tashkiliy tuzilishi xakida tushuncha.
Menejmentning tarkibiy tuzilishi deganda boshkaruv buginlari va boskichlari mikdori va
tarkibi tushuniladi. Menejment tashkiliy tuzilishining oddiy va tushunarli bulishi uning ish
kobiliyati yukori bulishini kafolatlaydi, ya‘ni boshkaruv tashkiliy tuzilmasida boskich va
buginlar kancha kam bulsa, boshkaruv shunchalik samarali buladi.
Boshkaruv buginlari - bu bitta yoki bir-kancha vazifalarni bajaruvchi mustakil tarkibiy
unsurlardir. Tuzilma elementlari, ularning bulinmalari va boshkaruv apparatida
ishlovchilardir.
Boshkaruv boskichlari - bu boshkarish biror darajasidagi ma‘lum buginlar yigindisidir.
Shu belgisiga kura boshkaruvning tashkiliy tuzilmalari - kup boskichli (kup buginli), uch,
ikki boskichli (buginli) buladi. Boskichlar va buginlar urtasidagi alka vertikal va
gorizontal bulishi mumkin. Vertikal buginlar raxbarlarning ularga buysunuvchilar
urtasidagi munosabatlarni, gorizontal alokalar boshkaruvning teng xukukli bugin va
unsurlari urtasidagi munosabatlarni bildiradi.
Iktisodiyotn boshkaruv tashkilotlari yukori, kuyi, teng xukukli tashkilotlarga bulinadi.
Yukori tashkilotlar respublika va tarmok boshkaruv tashkilotlariga ajratiladi.
Umumdavlat
boshkaruv
tashkilotlari
ishlab
chikarishning
turli
tarmoklarini
birlashtiradilar. Umumdavlat boshkaruv tashkilotlari Respublika Konstitusiyasiga
asoslangan xolda faoliyat yuritadi.
Xalk xujaligini bshkarishning umumdavlat tashkilotlari konun chikaruvchi, ijro etuvchi va
sud tashkilotlariga bulinadi. Konun chikaruvchi oliy tashkilot - Uzbekiston Respublikasi
Oliy Majlisidir. U xujalik faoliyatini tartibga soluvchi konun, konuniy aktlarni tasdiklaydi.
Davlat rejalari va byudjetining bajarilishi xakida xisobotni muxokama kilib tasdiklaydi,
iktisodiyotni boshkarishning ijroiya tashkilotlarini shakllantiradi.
Xalk xujaligini boshkarishning ijroiya tashkilotlariga umumiy, tarmok va maxsus
vakolatga ega tashkilotlar kiradi. Umumiy vakolatga ega ijroiya tashkilotlariga Uzbekiston
Respublikasi Vazirlar Maxkamasi, Korakalpogiston Respublikasi Vazirlar maxkamasi va
xokimiyatlar kiradi. Maxsus vakolatli tashkilotlar tarmoklararo xususiyatga ega vazifalarni
bajaradilar. Ular katoriga Davlat kumitalarini kiritish mumkin.
168
Umumdavlat boshkaruvi tashkilotlarining asosiy vazifalari: FTTning asosiy yunalishlarini
belgilash, tabiiy muxitni muxofaza kilish, pul va rkedit tizimiga raxbarlik kilish, solik va
daromadlarni belgilash, xisob va statistikani tashkil etish, narx, tariflar belgilash, xalk
xujaligi tarmoklariga raxbarlik kilish kiradi.
Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining doimiy ish yurituvchi tashkilotlari
faoliyati tarmoklararo ilmiy-texnikaviy ishlarga raxbarlik kilish, fan-texnika soxasida
tanlov, kungilli asosda ishlarni tashkil etish kabi vazifalarni bajaradi.
Respublika tovar birjalarining asosiy vazifasi korxonalar bilan xamkorlikda mintakada
moddiy texnikaviy ta‘minotning barkaror va samarali tizimini tashkil etish, iste‘molli va
ishlab chikaruvchilar urtasida barkaror mintakaviy alokalarni urnatish, maxsulot yetkazib
berishni nazorat kilish, korxonalarga ularni moddiy texnikaviy ta‘minlashda kumak
berishdan iboratdir. Moddiy-texnikaviy ta‘minot tashkilotlari xujalik xisobi asosida ishlab
chikarish vositalarini sotishning kup tarmokli savdoni ta‘minlash va moddiy resurslardan
makbul foydalanishga raxbarlik kiladilar.
Moliya vazirligi va uning joylardagi tashkilotlari davlat va korxonalar manfaatlarini
ximoya etishga asoslangan butunlay yangi moliyaviy siyosatni amalga oshiradi, xujalik
yuritish samaradorliginisum bilan nazorat etishni ta‘minlaydi, shirkat va individual mexnat
faoliyatini moliya-kredit vositasida tartibga solish buyicha choralarni belgilaydi, axoli
daromadlaridan solik olish, bozor iktisodiyotiga mos ish usullari va shakllarini joriy etadi,
byudjet tashkilotlari faoliyatini moliyalashtirish tizimini uzgartiradi, uni iktisodiy meyor
va normativlar asosida tashkil etadi, ish sifatini oshirishni iktisodiy ragbatlantirish va
ajratilgan mablaglardan makbul ravishda foydalanishni iktisodiy ragbatlantirish usullarini
keng kullashni ta‘minlaydi.
Respublika Markaziy banki iktisodiyotdagi barcha kredit va xisob kitob munosabatlarini
tashkil etuvchi va tartibga soluvchi bosh bankdir.
Tijorat banklari tizimi faoliyati tulik xujalik xisobi va uz-uzini moliya bilan ta‘minlashi
asosiga utkaziladi.
Mexnat va ijtimoiy masalalar bilan shugullanuvchi davlat tashkilotlari va ularning
joylardagi bulinmalari tuli bandlikni, band bulmagan mexnat resurslarini kayta tayyorlash
va kasb urgatish, kadrlarga bulgan talabni kondirishni ta‘minlaydilar.
Respublika vazriliklari respublika xududidagi konsernlar tarmoklarni boshkarishni amalga
oshiradilar. Tarmokni boshkarish tizimiga yakka raxbarlik asosida ish yurituvchi vazir
boshchilik kiladi. U kul ostidagi vazirlik va unga karashli korxonalar faoliyatiga shaxsan
javobgardir.
Xar bir vazirlikda vazir tarmokni boshkarishning muxim masalalarini kollegial ravishda
kurib chikish v amalga oshirishga imkon beruvchi maslaxat tashkilotlari tashkil etiladi.
Bosh maslaxat beruvchi tashkilot - kollegiya bulib, uning tarkibiga vazir urinbosarlari,
boshkarma boshliklari, korxonalar raxbarlari kiradi.
Xalk xujaligi tarmogi tarkibida xam davlat, xam xususiy korxona, firma, aksioner
jamiyatlari faoliyat yuritadi. Korxona, firma, aksionerlar jamiyatlari fan-texnika
saloxiyatidagi samarali foydalanish, ishlab chikarishni kooperasiyalash va uygunlashtirish
va uygunlashtirish asosida maxsulot ishlab chikarish maksadida tashkil etiladi. Ular
xujalik xisobi asosida sanoat, kurilish, transport, savdo va boshka soxalarda faoliyat
yurituvchi tarkibiy kismlardan tashkil topadi. Tarkibiy kism bankda aloxida balans va
xisob rakamiga ega bulishi va ijara pudrati buyicha, xususiy soxada ish yuritishi mumkin.
169
Korxona, firma, aksionerlik jamiyati tarkibiy birlikka karashli asosiy fond va mablaglarni
biriktiradi, ichki xujalik munosabatlarini amalga oshirish, tarkibiy birliklar urtasidagi
munozaralarni xal etish, shuningdek, ular uz majburiyatlari buyicha javobgarlik tartibini
belgilaydilar. Tarkibiy birlik konunda belgilangan xukuklari doirasida unga biriktirilgan
mulkni tasarruf etadi, firma, A.J.lari nomidan boshka tashkilotlar biln shartnomalar
tuzadilar. Korxona, firma, aksionerlar jamiyatlari tarkibiy birlikka uz nomidan shartnoma
tuzish va bu shartnoma buyicha javobgar bulish xukukini beradi.
Korxonani boshkarish korxona tugrisida konunga asosan amalga oshiriladi. Bu konunda
kuzda tutilgan tamoyillardan biri butun jamoaning xamda uning tashkilotlari muxim
karorlarni kabul kilish va uni bajarishni nazorat kilishda ishtirok etish yuli bilan amalga
oshiriladigan uz-uzini boshkarish tamoyilidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |