Sana
Varaq
Musaeva N.
Хayrullaev S.
Bajardi
Rahbar
P
d
Q
x
2
3
10
9986
,
3
(3.7)
P
d
Q
m
*
2
10
9986
,
3
2
3
(3.8)
ko‟pincha sarfni quvur diametri D orqali ifodalash lozim bo‟ladi. Unda «toraytirish
qurilmasi moduli» tushunchasi kiritiladi:
2
)
/
(
d
d
m
(3.9)
(3.7) va (3.8) formulalarga m ni kiritsak,
P
D
m
P
D
m
Q
x
2
3
2
3
*
*
*
*
10
*
4
*
*
*
*
10
*
9986
,
3
(3.10)
P
D
m
Q
m
*
2
*
*
*
*
10
*
9986
,
3
2
3
(3.11)
(3.10) va (3.11) formulalar asosiy hisobiy formulalaridir. Bu tenglamalarni qo‟llab
toraytirish qurilmalarining hisobi bajariladi va bosimlar farqini o‟lchashga mo‟ljallangan
differensial manometrning ko‟rsatkichlari tanlanadi.
Oqib o'tayotgan sarf miqdori bosimlar farqi va moddaning oqim tezligiga to'g'ri
proporsionaldir. Suyuqlikning sarfi Q (m
3
/s larda) va bosimlar farqi ε (Pa) orasidagi
munosabat quyidagi tenglama orqali ifodalanadi:
(6.1)
bu yerda α- toraytirish qurilmasining geometrik ko'rinishi va
o'lchanayotgan muhitning fizik holatiga bog'liq bo'lgan
sarf koeffitsiyenti;
ε-toraytirish qurilmasidan o'tishda o'lchanayotgan
muhitning siqilishini hisobga oladigan tuzatuvchi
O’zg
Varaq
Hujjat
№
Imzo
Sana
Varaq
Musaeva N.
Хayrullaev S.
Bajardi
Rahbar
koeffitsiyent (suyuqliklar uchun ε = 1);
F - toraytirish qurilmasining o'tish yuzasining kesimi, m
2
;
ρ - o'lchanayotgan moddaning zichligi, kg/m
3
;
ΔP - bosimlar farqi, Pa.
Toraytirish qurilmasi sarf o'lchagichning birlamchi o'zgartgichi hisoblanib, bundan
tashqari uning komplektiga ulash tizimlari (impuls trubkalari), qo'shimcha qurilmalar
(ajratish idishlari, kondensatsion idishlar) va o'lchash asbobi (differensial manometr) kiradi.
5 - a rasmda toraytirish qurilmasining quvurda o'rnatish sxemasi, oqimning undan
o'tishi va oqim yo'nalishi bo'yicha statik bosimning taqsimlanish egri chizig'i keltirilgan. D
diametrga ega bo'lgan quvurning 1-1 kesimidan oqimning torayishi boshlanib, diafragma
oldida inersiya kuchining ta'siri diafragmadan keyingiga qaraganda katta bo'ladi. Shundan
so'ng oqim quvurning to'liq kesimi bo'yicha kengayadi. Diafragma oldida va undan so'ng
uyurma maydoni hosil bo'lib, diafragma oldidagiga nisbatan diafragmadan keyingi soha
katta bo'ladi. Quvur devorlari yonida oqimning bosimi diafragma oldida hosil bo'lgan ta'sir
natijasida P
t
gacha o'sadi, diafragmadan keyingi eng qisqa kesim 2-2 ga, bosim esa P
2
gacha
kamayadi. Oqimning 2-2 kesim yuzasi diafragmaning aylanasidan ham kichik. Shundan
so'ng oqimning kengayishiga qarab quvur devorlari yonida bosim osha boshlaydi. Ammo
dastlabki qiymatidan P (yo'q.) ga farq qiladi. Bu esa ishqalanish va uyurmali maydon hosil
bo'lish sababi yo'qotilgan asosiy energiya hisoblanadi.
5- rasm. Toraytirish qurilmasi (diafragma).
O’zg
Varaq
Hujjat
№
Imzo
Sana
Varaq
Musaeva N.
Хayrullaev S.
Bajardi
Rahbar
Sarf koeffitsiyentining qiymati barcha qurilmalar uchun tajriba yo'li bilan aniqlangan
bo'lib, ularni dastlabki darajalashsiz qo'llash mumkin.
Standart diafragmalar (normal) konsentrik teshikka ega bo'lgan yupqa metall disk 2
dan iborat bo'lib, uning kirish qismi o'tkir qirrali silindr shaklida, so'ng esa 30-45° burchak
ostida konus ko'rinishida yo'naladi. Normal diafragmaning qalinligi 0,1 D (quvurning
diametri), aylananing silindr shaklidagi qismining uzunligi esa 0,02 D ga teng. Normal
diafragmalar kamerali (5 - b rasm, o'qdan yuqorida) va kamerasiz bo'ladi (5 - b rasm, o'qdan
pastda).
Kamerali diafragmalarda bosim ikkita tenglashtiruvchi aylana kameralar 1 yordamida
olinadi. Kameralar korpusda disk oldida, undan keyin esa quvurning ichki yuzasi bilan
tutashgan aylana ariqchalar joylashgan. Aylana shaklidagi kameralar quvur aylanasi
bo'yicha bosimning o'rtacha qiymatini olishga imkon yaratib, bosimlar farqini aniqroq
o'lchashni ta'minlaydi. Kamerasiz diafragmalarda esa bosim diafragma korpusida yoki disk
oldida va orqasida joylashtirilgan quvurning flaneslaridagi ikkita teshik 3 yordamida olinadi.
Normal diafragmalar 0,05 ≤ (d/D) ≤ 0,7 shart bajarilganda diametri 50 mm dan kichik
bo'lmagan quvurlarda ishlatiladi.
Diafragmalar zanglamaydigan po'latdan tayyorlanadi. Diskning yon yuzasiga uning
zavodda qo'yilgan raqami, diafragma teshigining diametri (mm larda) quvurning ichki
diametri (mm larda), oqim yo'nalishini ko'rsatadigan ko'rsatgich, kirish tomonidan (+)
belgisi va chiqish tomonidan (-) belgisi yozilgan bo'ladi.
O‟lchashga mo‟ljallangan toraytirish qurilmalarini hisoblash uslub va tartibi Davlat
Standartlar qumitasi tomonidan tasdiqlangan maxsus normativ hujjatda «Suyuqlik, gaz va
bug‟lar sarfini standart difmanometr hamda soplolar orqali o‟lchashning 50-213-80
qoidalari»da aniqlangan. Toraytirish qurilmalarini har tomonlama o‟rganish diafragma,
soplo va Venturi soplolarini normallashtirishga, natijada esa bu asboblarni difmanometrlar
komplektida qiya, vertikal, dumaloq quvurlardagi suyuqlik, gaz va bug‟larning sarfi hamda
miqdorini o‟lchash uchun ishlatishga imkon tug‟ildi. 13.3-rasmda standart diafragma
tasvirlangan. Bu diafragma maxsus darajalanishsiz hisoblanadi va diametri 50 mm hamda
undan katta quvurlar uchun 0,05
kiradigan tomoni konsentrik teshikli yupqa diskdan iborat. Uning chiqish tomoni 30…450 li
konussimon qilib charxlanadi. Diafragma quvur devorlariga nisbatan konsentrik shaklda
o‟rnatiladi. Diafragmani tayyorlashda uning materiali o‟lchanayotgan muhit xususiyatlariga
ko‟ra tanlanadi. Tanlangan material diafragmaning shaklini va o‟tkirligini saqlaydigan
O’zg
Varaq
Hujjat
№
Imzo
Sana
Varaq
Musaeva N.
Хayrullaev S.
Bajardi
Rahbar
bo‟lishi kerak. Odatda bu materiallar sifatida turli markadagi zanglamaydigan po‟latlar
tanlanadi. Quvo‟rning diametri katta bo‟lganda, diafragma konussimon kengayishsiz
ishlanishi mumkin.
13.3-rasm. a) standart diafragma b) montaj chizmasi
Standart diafragmalar kamerali (13.3-rasm, o‟qdan yuqori) va kamerasiz (13.3-rasm,
o‟qdan past) bo‟lishi mumkin. DK tipidagi xalqa kamerali diafrashmalar Dsh - 50…500 mm
shartli diametrli va Rsh =100 kgk/sm
2
(10 MPa) gacha shartli bosimli quvurlarda (DC 355-
67) ishlatiladi. Xalqa kamerali diafragmalar bosimlar farqini tanlash uchun qulay va aniq
ishlaydi, lekin tayyorlanishi murakkab hamda metall ko‟p sarflanadi. Odatda, bunday
diafragmalar asbobsozlik zavodlarida buyurtmalarga muvofiq tayyorlanadi. Kamerasiz
diafragmalar Dsh=400…1600 mm shartli diametrli va Rsh=25 kgk/sm
2
(2,5 MPa) gacha
shartli bosimga muvofiq Davlat standarti 4322-69 bo‟yicha tayyorlanadi. Diafragma quvur
o‟tkazgich flaneslari orasiga o‟rnatiladi (13.3-rasm, b) Standart diafragma (1) xalqali
kameralar 2 va 3 yordamida biriktiriladi. Kameralar quvur kesimi bilan oraliqlar hisobiga
bog‟langan xalqa qistirmalar bilan ta„minlangan. Kameralar maxsus parmalanishlar yo‟li
bilan naychalar 4 bilan ulangan.
13.4-rasmda ko‟rsatilgan standart soplolar qizdirilgan gaz, bug‟ hamda tajovuz
suyuqliklar sarfini o‟lchash uchun ishlatiladi. Bu asboblar maxsus darajalanishsiz, diametri
50 mm va undan katta quvurlarda 0,05
tomonidagi teshik ravon dumaloqlangan, uning chiqishi tomonida silindrik nasadkaga
aylanadigan qismi bor. Silindrik qismining chiqish qirrasi o‟tkir va to‟g‟ri turtburchak
shaklida bo‟lishi kerak. Chiqish qirrasini mexanikaviy shikastlanishdan saqlash maqsadida
soplo uchi charxlanadi.
Soploning ichki silindrik qismi silliqlangan. Bosimlar farqi xuddi diafragmadagidek
xalqali kameralar (13.4-rasm, o‟qdan baland) yoki alohida parmalanishlar (13.4-rasm,
O’zg
Varaq
Hujjat
№
Imzo
Sana
Varaq
Musaeva N.
Хayrullaev S.
Bajardi
Rahbar
o‟qdan past) yordamida o‟lchanadi. Diafragmalarga qaraganda soplolar zanglashga
chidamli, ifloslanmaydigan, o‟lchash aniqligi yuqori bo‟ladi.
Mavjud Venturi quvuri orasida chiqish qismi standart soploniki kabi tayyorlangan
quvurlar normallashtirilgan.
Shuning uchun bunday toraytirish qurilmalari Venturi standart soplosi nomini olgan.
Bu qurilma uzun yoki qisqa diffuzorli qilib tayyorlanishi mumkin.
Uzun
diffuzorli
Venturi
soplosining eng katta diametri quvur
diametriga teng bo‟lishi mumkin
(13.5-rasm, pastki qism), qisqa
diffuzorli soploning diametri esa
quvo‟rnikidan kichik (13.5-rasm
ustki qism). Uzun soplolar kam
ishlatiladi, chunki ularning narxi
qimmat va bosim yo‟qotilishi qisqa
soplolarnikiga nisbatan bir oz kam. Bosimlar farqi alohida teshiklar orqali asbobga uzatiladi.
Bu teshiklarning soni aylana bo‟yicha 4…6 ta dan kam bo‟lmasligi kerak.
Venturi soplosi diametri 50 mm va undan katta quvurdagi turli muhitlar sarfini
o‟lchash uchun darajalanishsiz ishlatiladi, shu bilan birga 0,05≤m≤0,6 shart bajarilishi kerak.
Bosimning yo‟qotilishi muhim ahamiyatga ega bo‟lgan hollarda Venturi soplosi ishlatiladi.
Bosimning yo‟qotilishini kamaytirish uchun ayrim xollarda Venturi quvuri ishlatiladi. Bu
quvurlar faqat zavodda tayyorlanadi. Ifloslangan gaz va suyuqliklar sarfini o‟lchash uchun
maxsus segment diafragmalar hamda o‟tish teshigi ekssentrik joylashgan diafragmalar
ishlatiladi. Bunday diafragmalarni tayyorlash uchun sarf koeffitsientini albatta hisobga olish
kerak. Ular quvurlarga o‟rnatilgandan keyin ish sharoitida indivudual kalibrlanishi kerak.
Davlat standarti 8140-72 ga muvofiq, mamalakatimizda chiqariladigan difmanometrlar
quyidagi raqamlarga to‟g‟ri keladigan bosimlar farqi chegaralariga mo‟ljallangan: 1,0; 1,6;
2,5; 4,0; 6,3; 10; 16; 25; 63; 100; 160; 250; 400; 1000; 1600; 2500 kgk/m
2
, shuningdek, 0,4;
0,63; 1,0; 1,6; 2,5; 4,0; 6,3 kgk/sm
2
difmanometrning yuqori o‟lchash chegarasi berilgan
maksimal sarfga mos bo‟lishi kerak.
O’zg
Varaq
Hujjat
№
Imzo
Sana
Varaq
Do'stlaringiz bilan baham: |