|
K
F
Q
q
(1.8)
Bu bog‟lanish chiziqli bo‟lgani sababli rotametrning shkalasi teng bo‟linmali bo‟ladi.
Rotametrlarning α sarf koeffitsienti analitik usulda aniqlash qiyin bo‟lgan bir qator
kattaliklarga bog‟liq. Shuning uchun har bir rotametr eksperimental ravishda darajalanadi.
Sarf tenglamasiga kirgan barcha kattaliklar darajalanish shartlariga muvofiq bo‟lgandagina
shkalaning bu tarzda darajalanishi aniq bo‟ladi. Qalqovichning ustki qismi qiya kesiklar
tarzida ishlanadi, shu sababli qalqovich vertikal o‟q atrofida aylanadi. Qalqovich naycha
ichida uning devorlariga tegmay aylanadi, bunda uning sezgirligi oshadi.
Tajriba va sanoatda shisha va metall korpusli rotametrlar chiqariladi. Metall korpusli
rotametrlar shkalasiz o‟lchov asboblaridir.
1-rasmda shisha naychali rotametrning tuzilish
sxemasi kursatilgan. Bu asbob korpus 5 ga ustunlar 4
yordamida urnatilgan konussimon naycha 2 dan iborat.
Naycha ichida pastdan yuqoriga oqadigan suyuqlik yoki gaz
oqimi ta„sirida vertikal harakat qiluvchi qalqovich 1 bor.
Asbobning shkalasi 3 bevosita naycha ustida darajalanadi.
Hisoblashlar qalqovichning ustki gorizontal tekisligi
bo‟yicha olib boriladi.
Shisha konik naychali rotametrlar suv bo‟yicha 3000
l/soat va havo bo‟yicha 40 m
3
/soat o‟lchov chegarasiga; 0,6
MPa (6 kgk/sm
2
) gacha ish bosimiga mo‟ljalangan.
Shkalasiz rotametrlar ko‟rsatuvchi yoki qayd
qiluvchi
ikkilamchi
differensial-transformatorli
asbob
tarkibida ishlatiladi. Rotametrlar ortiqcha ishchi bosim
ta„siridagi muhit sarfini o‟lchash uchun 1,6 va 6,4 Mpa (16
va 64 kgk/sm2) o‟lchash chegarasi bilan chiqariladi. Bu
asboblar kattaroq ortiqcha bosimlarga ham muljallab
chiqariladi. Bundan tashqari, doimiy 0…5 mA tokli chiqish
O’zg
Varaq
Hujjat
№
Imzo
Sana
Varaq
Musaeva N.
Хayrullaev S.
Bajardi
Rahbar
signali bilan ishlaydigan rotametrlar ham mavjud. Ularning suv bo‟yicha o‟lchash chegarasi
16000 l/soat. Tarkibiga ikkilamchi asbob kirgan rotametrlarning aniqlik sinfi 2,5.
Bu asbobning ishlash usuli harakatlanuvchi qalqovich massasi bilan asbobning oqim
o'tish teshigida bosimlar farqi natijasida yuzaga keladigan kuch o'zaro muvozanatlashishiga
asoslangan. Bunda o'tish teshigining yuzasi sarf qiymatiga qarab o'zgaradi, bosimlar farqi
esa doimiy bo'ladi (o'zgarmaydi).
2-
rasm.
Bosimlar farqi o‟zgarmas sarf o‟lchagich (rotometr).
a) qalqovichli royometr sxemasi; b) shisha trubkali rotometr sxemasi.
Rotometrning (bosimlar farqi o‟zgarmas sarf o‟lchagich) sxemasi 31-rasmda
keltirilgan. Asbobning o‟lchash qismi ichida qalqovich yoki porshen 2 joylahtirilgan vertical
shisha trubka 1 dan iborat. Trubka orqali o‟tayotgan o‟lchanayotgan moddaning oqimi
(suyuqlik yoki gaz) qalqovichni ko‟taradi. Qachonki trubka devorlari bilan qalqovich jismi
orasidagi oraliq masofa ma‟lum o‟lchamga etganda, qalqovichga ta‟sir etuvchi kuchlar
o‟zaro tenglashadi. Qalqovich esa sarf kattaligiga mos keladigan ma‟lum balandlikda
to‟xtaydi.
Oqimda qo'yilgan qalqovichga o'lchanayotgan mahsulotning itarish kuchi F (N) ta'sir
etib, u quyidagi formula orqali aniqlanadi:
) (2.1)
bu yerda: V
q
- qalqovichning hajmi, m
3
;
-qalqovich tayyorlangan material va
o'lchanayotgan mahsulotning solishtirma og'irligi
O’zg
Varaq
Hujjat
№
Imzo
Sana
Varaq
Musaeva N.
Хayrullaev S.
Bajardi
Rahbar
(N/m
3
);
F
1
kuchga qarama-qarshi yo'nalgan, oqim harakatidan F
2
kuch yuzaga keladi:
(2.2)
bu yerda: S
q
- qalqovichning istalgan joyidagi kesim yuzi, m
2
;
Δ P - bosimlar farqi.
Muhitning o'zgarmas oqimiga mos bo'lgan qalqovichning muvozanat holati F
1
va F
2
kuchlar o'zaro teng, ya'ni F
1
= F
2
= const bo'lganda ta'minlanadi (bu holda ishqalanish kuchi
hisobga olinmaydi). Demak, qalqovichning istalgan joyining kesim yuzi o'zgarmas ekan,
unda bosimlar farqi ham doimiy bo'ladi. Shuning uchun ham rotometrlar bosimlar farqi
o'zgarmas sarf o'lchagichlar deb nom olgan.
Sarf o'lchagich orqali oqib o'tayotgan mahsulotning sarfi Q (m
3
/s) quyidagi formula
bo'yicha aniqlanadi:
(2.3)
bu yerda: α - mahsulotning sarf koeffitsiyenti;
S
T
- qalqovich ko'tarilgan ma'lum balandlikka to'g'ri
keladigan trubkaning ko'ndalang kesim yuzi;
ρ - o'lchanayotgan moddaning zichligi, kg/m
3
.
Formuladan ko'rinib turibdiki, S
T
dan boshqa barcha kattaliklarning o'zgarmas
qiymatlarida sarf qalqovichning ko'tarilish balandligi bo'yicha aniqlanadi. Oddiy (shishali)
rotometrlarda bu balandlik qalqovichni yuqorigi tekisligi holatiga ko'z bilan qarab
o'rnatiladi. Hisoblash uchun esa trubkaning tashqi yuzasida hajm birliklarida darajalangan
shkala mavjud. Rotometrlar yordamida agressiv va agressiv bo'lmagan suyuqlik va
gazlarning kichik sarfini o'lchash mumkin. Ular yuqori o'lchash chegarasiga ega.
Rotometrning butun shkalasi bo'yicha nisbiy xatolik kattaligi doimiydir.
O’zg
Varaq
Hujjat
№
Imzo
Sana
Varaq
Musaeva N.
Хayrullaev S.
Bajardi
Rahbar
Asosan 2 turdagi rotometrlar ishlab chiqariladi: shishali ko'rsatuvchi va ko'rsatishni
masofaga ikkilamchi asbobga uzatuvchi (elektrik, pnevmatik signallarni ko'rsatuvchi va
ko'rsatmaydigan ikkilamchi asbobga uzatiladi).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
