«muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi» kafedrasi

Yashovchilar soni, ming kishi	1	2	3	5
10
	1/1800	1/2000	1/2050	1/2100	1/2200
Yashovchilar soni, ming kishi	20	30	40	50	100
	1/2300	1/2400	1/2500	1/2600	1/2800

15. Kommunal – maishiy va boshqa korxonalarning soat sarflari shu korxonalarning maksimal soat koeffitsientlarini hisobga olib aniqlanadi.

Kommunal – maishiy korxonalarining maksimal soat koeffitsientlari

6-jadval

Korxonalar	Maksimum soat koeffitsientlari,
Hammomlar	1/2700
Kir yuvish mashinalari	1/2900
Jamoat oshxonalari	1/2000
Non va qandolat mahsulotlari ishlab-chiqaruvchi korxonalar	1/6000
Kasalxonalar	1/2700

Gazning hisobiy soatlik sarflarini 7-jadvalga qo‘yamiz.

Gazning hisobiy soatli sarflari

7-jadval

№	Iste’molchilar	Q yil m^3/yil	Maksimum soat koeffitsientlari, (QMQ 2.04.08.96)	Qh.s m^3/s	Eslat malar
1.	Turar-joy binolari				p/b
2.	Maishiy-xizmat ko‘rsatish korxonalari				p/b
3.	Hammomlar		1/2700		o‘/b
4.	Kir yuvish korxonalari		1/2900		o‘/b
5.	Kasalxonalar		1/2700		p/b o‘/b
6.	Non zavodi		1/6000		p/b o‘/b
7.	Restoran va oshxonalar		1/2000		o‘/b
8.	Markazlashtirilgan isitish				o‘/b
9.	Shamollatish				o‘/b
10.	Markaziy issiq suv ta’minoti				o‘/b
	Jami:				o‘/b
O‘rta bosim tarmoqlarida gaz sarfi:
Past bosim tarmoqlarida gaz sarfi:

Hudud (mikrorayon) yillik gaz sarfini 8-jadvalga yozib qo‘yiladi.

8-jadval

№	Iste’molchilar	O‘lchov birligi	Miqdori	QMQ bo‘yicha issiqlik sarfi normasi	Gazning yillik sarfi m^3/yil
1	Turar joy binolari	kishi
2	Maishiy xizmat ko‘rsatish korxonalari
3	Hammomlar	kishi
4	Kir yuvish korxonalari	tonna
5	Kasalxonalar	joy
6	Restoran va oshxonalar	kishi
7	Non zavodi	tonna
8	Markaziy isitish
9	Shamollatish
10	Markaziy issiq suv ta’minoti
11	. . .
12	Umumiy sarf

Gazning isitish pechlari uchun bir soatlik sarfi gazning maishiy ehtiyoji soatlik sarflariga qo‘shilishi zarur.

16. Gaz tarmoqlarning gidravlik hisobini qilishning vazifasi ta’minlanish manbaidan eng uzoqda joylashgan iste’molchilarga ruxsat etilgan bosim yo‘qolishidan va gazning hisobiy soatlik sarflari miqdoriga qarab gaz quvurlarining diametrlarini aniqlashdan iboratdir.

Kurs loyihada past va o‘rta (yuqori) bosim tarmoqlarining ikki bosqichli gaz ta’minoti sistemasi qabul qilingan.

17. Past bosimning gidravlik hisobi quyidagi tartibda bajariladi: tumanlarning bosh rejasida GRPni joylashtirish o‘rni aniqlanadi. Har bir GRP orqali o‘tadigan hisobiy soatlik sarflariga va eng qulay harakat radiusiga qarab GRPning o‘rni va soni qabul qilinadi. Shkafli GRPlarning eng qulay, iqtisodli ta’minlash radiusi 50-300 m ga teng, statsionar GRP larniki 40-800 m. Past bosimdagi gaz tarmog‘ini ta’minlovchi GRP uchun optimal unumdorlik V_opt=1500-2000 m³/soatga teng. Buni inobatga olgan holda GRP lar soni quyidagi formula orqali aniqlanadi:

– umumiy soatlik sarfi, m³/soat. - GRP uchun optimal unumdorlik.

Hisobiy soatlik sarflari 50 m³/soatdan ortiq bo‘lgan iste’molchilarni o‘rta bosim tarmoqlariga ulanadi. Tarmoqlarning sxemasi bo‘ylab gaz quvurlarini hisoblash uchastkalariga bo‘lib chiqiladi va ularning haqiqiy uzunliklari metr o‘lchamida ko‘rsatiladi. Barcha hisoblash uchastkalari va halqasimon gaz quvurlari tartib bo‘yicha raqamlab chiqiladi. So‘ngra past bosim tarmoqlari uchastkalarining hisobiy uzunliklari va ta’minlanish shartlari aniqlanadi. Gaz quvurlarining ko‘cha yo‘llari bo‘ylab yotqizish belgilanadi.

Agarda iste’molchilar gaz quvurlarining bir tamoni bo‘ylab joylashgan bo‘lsa, u holda bunday uchastkalarni bir tamonlama ta’minlovchi deyiladi. Unda uchastkaning hisobiy uzunligi haqiqiy uzunligini yarimiga teng bo‘ladi, ya’ni . Agar iste’molchilar gaz quvurlarining ikki tomoni bo‘ylab joylashgan bo‘lsa, u holda bunlay uchastkani ikki tomonlama ta’minlovchi deyiladi. Bunday uchastkaning hisobiy uzunligi haqiqiy uzunligiga teng bo‘ladi, ya’ni . Har bir uchastkaning hisobiy soatlik sarfini aniqlashdan avval tarmoqni solishtirma, yo‘lovchi va ekvivalent sarflari topilishi kerak.

Quyidagi ifoda bilan 1 metr uzunlik uchun solishtirma sarf aniqlanadi:

Bunda: - past bosim tarmog‘i uchun umumiy hisobiy soatlik sarf, m³/soat;

- uchastkalardan o‘tkazilgan gaz quvurlarining hisobiy uzunliklari yig‘indisi.

18. Past bosim tarmog‘ining har bir uchastkasi uchun yo‘lovchi sarf quyidagi ifoda bilan aniqlanadi.

Tarmoq uchastkalari yo‘lovchi sarfining yig‘indisi past bosim tarmoqlari umumiy hisobiy soatlik sarfiga teng bo‘lishi kerak:

Agar tenglik teng bo‘lmasa ularning farqi 5 % gacha ruxsat etiladi.

Ekvivalent sarf:

bu yerda: 0,5 - yo‘lovchi va tranzit sarflari miqdoriga bog‘liq bo‘lgan koeffitsient.

Past bosim gaz quvurlari gidravlik hisoblarni bajarishning bir necha usullari mavjuddir. Bular: tugun sarflari usuli, tranzit va yo‘lovchi sarflari va boshqalar. Mazkur ko‘rsatmada gidravlik hisobning tugun sarflari usulida bajarish keltiriladi.

Tugunlardagi sarflarni aniqlaymiz. Tugun sarfi-tugunga tutashgan barcha uchastklarning ekvivalent sarflarining yig‘indisi, past bosim tarmoqlarining umumiy soatlik sarfiga tengdir.

Yo‘lovchi ekvivalent va tugun sarfining jadvalini tuzamiz.

9-jadval

№	Uchastka raqami	m.	m.
1

Past bosim tarmog‘ining hisoblash sxemasini alohida chizib olamiz.

Ta’minlovchi manbaa (GRP) dan ko‘cha tarmog‘ining eng uzoqdagi nuqtasigacha eng qisqa yo‘l bilan taqsimlanish ehtimoli bo‘lgan gaz oqimini qabul qilamiz va sxemada gazning yo‘nalishini o‘qlar bilan ko‘rsatamiz.

Nol nuqtalarni (oqimlarning uchrashuv nuqtalarini) belgilaymiz.

Uchastkalardagi hisobiy sarflarni topish ishlarini qoidaga muvofiq tanlangan oqim yo‘nalishiga teskari, ya’ni nol nuqtalaridan boshlab olib boramiz. Oxirigi uchastkaning (nol nuqtaga tutashuvchi) hisobiy sarfi shu uchastkaning ekvivalent sarfiga teng. Qolgan uchastkalarda hisobiy sarflar shu uchastkaning oxiridagi tugun (uzel) sarflari yig‘indisiga hamda shu tugundan keyin turuvchi uchastkaning hisobiy sarflarining qo‘shilmasiga teng.

Quyidagi ifoda orqali 1 m uzunlikda yo‘qotiladigan o‘rtacha solishtirma bosim aniqlandi.

Bunda: H-taqsimlash gaz quvurlarida ta’minlash manbai (GRP) dan yarim halqa bo‘ylab nol nuqtagacha yo‘qotiladigan bosim, Pa QMQ 2.04.08-96 ga muvofiq. (120 mm suv ustuni) ga ga teng;

-taqsimlash gaz quvurining GRP dan yarim halqa bo‘ylab nol nuqtasigacha bo‘lgan haqiqiy uzunlik, m.

Shundan so‘ng nomogramma yoki hisoblash jadvallari bo‘yicha uchastkalardagi hisobiy sarflar va solishtirma bosim yo‘qotishlar orqali uchastkaning diametrlarini va shu diametrni uchastkadagi 1 m uzunlikda yo‘qotiladigan bosimlar aniqlanadi.

ni uchastkaning hisobiy uzunligi ga ko‘paytirish bilan har bir uchastkalardagi bosim yo‘qotilishi topiladi:

Pa (mm suv ustuni)

1,1 - joylardagi qarshiliklarda bosim yo‘qolishini hisobga oluvchi koeffitsient.

Har ikki yo‘nalish yarim halqalari bo‘ylab yo‘qotiladigan bosimlar bir-biriga miqdor jihatdan mos kelmasligi 10% dan oshmasligi lozim va GRPdan eng uzoqda joylashgan ko‘cha gaz tarmog‘ining nuqtasigacha yo‘qolishi tavsiya etilgan (1200 Pa) bosimning hammasi ishlatilgani ma’qul. Shuni ham nazarda tutish zarurki, yer osti gaz quvurlarining eng minimal diametri ga teng bo‘lishi kerak.

Halqasimon gaz quvurlarida yarim yo‘nalishlardagi bosim yo‘qotishlar bir-birlariga ruxsat etilganidek yaqinlashtirilgach, oxirgi hisob natijalari hisob sxemalarining uchastkalariga va past bosim gaz quvurlarining gidravlik hisobiy jadvaliga yozib chiqiladi. shuningdek, sxemaning tugunlarida tugun bosimlari ham yozib chiqiladi.

Past bosim gaz quvurlarining gidravlik hisobi

10-jadval

Xalqa raqami	Uchastka raqami	Uzunlik m	Hisobiy sarf	Diametr mm	Bosim yo‘qolishi		Bog‘lanmaslik %da
					1 m ga Pa	Uchastkaga Pa h
1	2	3	4	5	6	7	8

19. O‘rta (yuqori) bosim gaz quvurlarining gidravlik hisobini ishlab chiqamiz. O‘rta bosim gaz quvurlariga GRP, hammom, kir yuvish kombinati, qozonxona, non zavodi va boshqa yirik bir joyga to‘plangan iste’molchilar ulanadi.

O‘rta (yuqori) bosim gaz quvurlarining trassasi mumkin qadar yirik bir joyga to‘plangan iste’molchilar yaqinidan o‘tkazilishi kerak va ular tupik yoki halqasimon shaklda yotqiziladi.

Uchastkalar raqamlanadi, trassa oxiridan boshlab uchastkalarning hisobiy sarflari aniqlanadi va gaz oqimiga qarshi iste’molchilarning hisobiy sarflarini jamlab chiqariladi. Uchastkalarning haqiqiy uzunlari km ifodasida aniqlanadi va yozib chiqariladi.

Gaz manbai GRSdan chiqishda yoki ulanish nuqtasida gazning bosimi qanday bo‘lishi topshiriqda beriladi.

O‘rta bosim halqasimon tarmoqlari uchun oqimlar uchrashadigan nuqtada absolyut bosim (0,32 MPa), tupik tarmoqlarda esa oxirgi iste’molchi oldida (0,22 MPa)ga teng deb olinadi.

Gidravlik hisob ulanish nuqtasidan (GRS yoki yuqori bosim GRPsidan) olib borilib, quyidagi ifoda orqali bosim yo‘qotilishi parametrini (kvadrat bosim yo‘qolish) aniqlashdan boshlanadi.

Bunda: -ulanish nuqtasi yoki GRSdan tupik tarmoqlarning oxirgi tuqtasigacha yoki yarim halqa tarmoqda oqimlarning uchrashish nuqtasigacha km birligida joylardagi qarshiliklarda bosim yo‘qotilishlarni hisobga olingan gaz yo‘lining uzunligi, km.

Uchastkalarda gazning hisobiy-soatlik sarflari va orqali nomogrammadan foydalanib tarmoqning har bir uchastkasi uchun diametr va haqiqiy bosim yo‘qotilish parametrini aniqlanadi. So‘ngra 1-2 uchastkasi oxiridagi absolyut bosim topiladi.

bunda: .

Bu topilgan birinchi uchastkaning oxiridagi bosim 2-3 uchastka uchun boshlang‘ich bosim hisoblanadi va keyingilari shu yo‘sinda topiladi.

Halqasimon gaz tarmoqlarida GTS dan halqagacha bo‘lgan uchastka uchun nomogrammadan diametr topilganda ikki diametrning kichigi halqasimon uchastkalarida esa katta diametr tanlash kerak.

Shunday qilib, halqasimon gaz quvuri uchun bir xil diametr qabul qilish va har bir GRP oldida taxminan bir xil gaz bosimini ta’minlash mumkin.

Oxirgi nuqtaga keladigan bosim dastlabki berilgan yoki tayin qilib olingan P_ox ga taxminan yaqin bo‘lishi kerak. Hisobning natijalari hisoblash sxemasiga va o‘rta (yuqori) bosim gaz quvurlarining gidravlik hisoblash jadvaliga yozib qo‘yiladi.

11-jadval

Hisoblash uchastkalari	Soatlik sarf m^3/soat	Diametr mm	Uchastka uzunligi		Boshlan-g‘ich nuqta bosimi Pb, ata	Bosim yo‘qoti-lish parametri,	Oxirgi nuqta bosimi Pox, ata	Oxirgi nuqta bosimi Pox, MPa
			km	km
1	2	3	4	5	6	7	8	9