Muhandislik geologiyasi

1.2.Gruntlarning kelib chikishi.

Gruntlar-erning ustki litosfera qatlami bir xolatda turmasdan issik,sovo‘q,kor emgir,shamol,suv ta’sirida emirilishidan xosil bo‘ladi.

Emirilish fizik va ximik ko‘rinishda bo‘ladi.
Fizik emirilishda iklim va xaroratning ta’siridan tog jinslari yanada maydarok zarrachilarga parchalanadi,lekin ularning mineral tarkibi o‘zgarmaydi.
Ximik emirilish jaraenida suv va kislotalarning ta’siridan grunt zarrachalari yanada cho‘kurrok,qolloid zarrachalari darajasigacha parchalana-di.Natijada gruntning mineral tarkibi xam o‘zgarib ketadi.
Fizik emirilishga mansub bo‘lgan maxsulotlar kuruq xolatda (suv, shamol ta’siridan) xarakatchan, nam xolatda esa xarakatsizlik xususiyatiga ega bo‘ladi.
Zarrachalarning uzaro bog‘lanishiga qarab gruntlar ikkita guruxga bo‘lanadi.
1 - gurux. Zarrachalari bir biri bilan bikr bog‘lanishdagi gruntlar.Bu gruntlar toifasiga magmatik,metamorfik va qoldik tog jinslari kirib muxandislik tili bilan aytganda koyasimon gruntlar deb yuritiladi.
2 - gurux. Zarrachalari orasidagi bog‘lanish bikr bo‘lmagan gruntlar (kum,supes,gilsimon gruntlar).Muxandislik tili bilan bu gruntlar koyasimonmas (neskalnыe) gruntlar - deb yuritiladi.


1.3. Mineral tarkibi.

Gruntlar tabiiy-tarixiy kelib chikishiga qarab ikki xil minerallardan tashkil topgan bo‘ladi.

Birlamchi ona jins ko‘rinishidagi minerallar. Bu minerallarga: kvars,dala shpati,slyuda (shoffor mineral) rogovaya obmanka va boshkalar kiradi.
Kvars - emirilishga juda mustaxkam va ustivor bo‘lib kum va changlarning mineral tarkibi asosini tashkil qiladi.
Dala shpati va slyudalar emirilishga xar xil darajada mustaxkamsiz bo‘lib emirilganda gil minerallariga aylanadi.
Ikqilamchi minerallarga gilsimon gruntlar asosini tashkil qiluvchi minerallar kiradi.Bu minerallar uchta guruxga bo‘linadi:
1. Kaolinitlar guruxi.
2. Gidroslyuda eki ilitlar guruxi.
3. Montmorillonitlar guruxi.
Kaolinitlar (kaolinit,galluazit va boshkalar) guruxi mustaxkam kristall panjarasiga ega bo‘lib namlanganda deformatsiyalanmaydi.
Montmorillonitlar (montmorilenit, nontronit va boshkalar) guruxi xarakatchan kristall panjaraga ega.Suv molekulalari kristallo-grafik tekisliklari bo‘ylab mineral panjarasini ichiga kiradida suv mmiqdoriga qarab uning kengayishiga eki torayishiga olib keladi.Bu gurux minerallari o‘ziga kup suv shimib olish xususiyatiga ega. Ilitlar guruxi (gidrobio-tit,gidromuskovit,glao‘qonit va boshkalar) uz xususiyatlariga qarab urtangi xolatni egallaydi.Ular qattiq kuzgalmas kristall panjaraga ega bo‘lib.birlamchi minerallarni emirilishi natijasida xosil bo‘ladi.