Muhandislik geodeziyasi

6- jadval
Poligon yuzalarini hisoblash jadvali.

Poligon uchlari №	Koordinatalar				Ayirmalari				Ko‘paytmalari
	±	X	±	Y	±	Xi-1-Xi+1	±	Y i+1-Y i-1	±	Xi.(Yi+1-Yi-1)	±	Yi.(X i-1-Xi+1)
1	+	300	+	300	-	321.3	+	22.77	+	6831		96390
2	+	337.51	+	336.82	+	65.69	+	147.94	+	49931.23		22125.71
3	+	234.31	+	447.94	+	307.03	+	198.03	+	46400.41		137551.02
4	+	30.48	+	534.85	+	218.1	-	133.89	-	4080.97		166650.79
5	+	16.21	+	314.05	-	269.52	-	234.85	-	3806.92		84642.76
1

S= Σ 2S=95275м² Σ 2S=95275м²

Bajardi: Qabul qildi:

Nazorat savollari

1. Poligon yuzasini hisoblash usullari.

2. Geometrik usulda poligon yuzasini hisoblash.
3. Analitik usulda poligon yuzasini hisoblash.
4. Grafik usulda poligon yuzasini hisoblash.
5. Mexanik usulda poligon yuzasini hisoblash.
LABORATORIYA ISHI № 12


Teodolit vertikal doirasi tuzilishi va tekshirishlari.
NO‘ va K ni aniqlash


Ishdan maqsad: vertikal doiradan sanoq olish, nol o‘rnini aniqlash va qiyalik burchak o‘lchashni o‘rganish.
I. Vertikal doirani tekshirish
Vertikal doirani tekshirish uni nol o‘rnini aniqlashdan iborat. Nol o‘rni (NO‘) deb doira asosiy holatida trubaning ko‘rish o‘qi gorizontal, adilak pufakchasi o‘rtada turgan paytda vertikal doiradan olingan sanoqqa aytiladi.
NO‘ qiymatini aniqlash uchun, teodolitni o‘rnatib ish xolatiga keltirib, Dch holatida ko‘rish trubasini taxminan gorizontal qilib 100-150 m uzoqlikda joylashgan aniq bir nuqta M ga iplar to‘ri markazi qaratiladi va vertikal doiradan sanoq olinadi. So‘ng teodolitni Do‘ holatga o‘tkazilib, yana ko‘rish trubasi M nuqtaga to‘g‘rilanadi va yana vertikal doiradan sanoq olinadi.
Quyidagi formula bo‘yicha nol o‘rni hisoblanadi:
.
Nol o‘rnining qiymati nolga teng bo‘lishi yoki 2t dan, ya’ni 2T30 teodolit uchun 2·30=60=1 dan oshmasligi kerak. Aks holda, u nolga keltiriladi.
Buning uchun olingan sanoqlar bo‘yicha hisoblab topilgan sanoq vertikal to‘g‘rilagich vint yordamida vertikal doirada o‘rnatiladi. SHunda iplar to‘ri markazi M nuqtadan chetga surilib ketadi. Endi iplar to‘ri diafragmasining tuzatgich vintlari yordamida iplar to‘ri markazi yana M nuqtaga qaratiladi.
To‘g‘ri tuzatilganligini aniqash uchun, boshqa bir T nuqtadan yana bir bor Dch va Do‘ sanoqlar olinib, NO‘ ning qiymati qayta hisoblab topiladi.


II. Vertikal burchakni o‘lchash
Qiyalik (vertikal) burchak - bu qiya ko‘rish nuri bilan asbob balandligida o‘tuvchi gorizontal chiziq orasidagi vertikal tekislikda yotuvchi burchakdir.
Berilgan nuqtaga qiyalik burchagi ν ni aniqlash uchun teodolit ish holatiga keltiriladi va ko‘rish trubasi B nuqtaga qaratilib, asbobning Do‘ va Dch holatlarida vertikal doiradan sanoqlar olinadi va quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:


yoki

Masalan: Dch = 4˚16, Do‘ = -4˚18

YUqoridagi formulalardan



.

YOki  = 4˚16- (-0˚01) = -0˚01- (-4˚18) = + 4˚17.

Qiyalik burchaklarini o‘lchash jarayonida olingan sanoqlar va hisoblash natijalari mahsus jurnalga yozib boriladi (jadv. 4).
7- jadval

Stansiya №№	Qaratish nuqtalari №	Doira	Vertikal doira sanoqlari	NO‘	Qiyalik burchaklari
	B	Dch	4˚16
A				-0˚01	4˚17
	B	Do‘	-4˚18

Nazorat savollari

1.Vertikal doiranining tuzilishi.

2.Nol o‘rni deb nimaga aytiladi.
3.Nol o‘rnini tekshirish tartibi.
4.Nol o‘rnini tuzatish tartibi
5.Qiyalik burchagini o‘lchash tartibi.
6.Qiyalik burchagini hisoblash formulalarini ayting.
LABORATORIYA ISHI № 13


Dalnomerlar va lazerli dalnomerlar bilan masofa o‘lchash


Ishdan maqsad: Ipli dalnomerlar va lazerli dalnomerlar bilan masofa o‘lchash va dalnomer koeffitsientini aniqlashni o‘rganish.
I. Ipli dalnomerlar bilan masofa o‘lchash
va dalnomer koeffitsientini aniqlash
Teodolit bilan masofani o‘lchashda ko‘rish trubasi iplar to‘rining dalnomer iplaridan va nivelir reykasidan foydalaniladi.
AB chiziq uzunligini aniqlash uchun, A nuqtaga teodolit o‘rnatiladi va ish holatiga keltiriladi, V nuqtaga esa nivelir reykasi qo‘yiladi. Truba reykadagi asbob balandligi i ga qaratilib , dalnomer iplari bo‘yicha reykadan n₁ va n₂ sanoqlar olinadi (23-rasm).
AB chiziqning uzunligi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
D = k · (n₂- n₁) + c,
bu erda k = 100 – dalnomer koeffitsienti;
c = 0 - dalnomer doimiysi.
Masalan: reykadan olingan sanoqlar n₁ = 1400 va n₂ = 1558 bo‘lsa, o‘lchanayotgan chiziq uzunligi



25-rasm
D = 100 (1558 - 1400) + 0 = 15800mm = 15,8m ga teng.
Dalnomer iplari bilan masofa o‘lchash nisbiy xatosi
Dalnomer koeffitsientini aniqlash uchun, tekis joyda bosh nuqtadan
D =10m, 20m, 30m o‘lchab, bu nuqtalarga reyka qo‘yiladi va har biriga ketma-ket reykalar qo‘yilib, ulardan dalnomer iplar bo‘yicha n ₁ va n ₂ sanoqlar olinadi (26-rasm). So‘ng formulasi bo‘yicha , va topiladi.


26-rasm. Dalnomer koeffitsientini aniqlash
K larning o‘rta arifmetik qiymati:
dalnomer koeffitsienti bo‘ladi.
II. Lazerli dalnomerlar bilan masofa o‘lchash
Lazerli dalnomerlar (27 -rasm) turli modifikatsiyada ishlab chiqarilgan.

27-rasm

Lazerli dalnomerlarning masofa o‘lchash uzunligi 50-200 metr.

Masofani o‘lchash aniqligi ± 2 mm.
O‘lchangan qiymatlarni saqlash xotirasi 30 ta qiymatgacha.
Saqlash temperaturasi: 20 ° S-60 ° C
Ish temperaturasi: 0 ° C -40 ° C
Akkumulyator 15V 3 * AAA
Og‘irligi (batareyasi bilan) -180 gramm.
Razmerlari: 118*54*28 mm.
Lazerli dalnomer “ STONEX” ning boshqaruv paneli 28-rasmda
ko‘rsatilgan
Klaviatura

Lazer nurini yoqish tugmasi		O‘lchash birligi
+ kalit		- kalit
YUza va hajmni o‘lchash tugmasi		Pifogor konuni bo‘yicha bilvosita o‘lchash tugmasi
O‘lchash etaloni kaliti		O‘lchangan qiymatlarni saqlash va o‘qish tugmasi
O‘chirish tugmasi

28-rasm

Lazerli dalnomerlarda masofa bevosita va bilvosita usullar bilan o‘lchanadi. Bevosita, ya’ni to‘g‘ridan – to‘g‘ri o‘lchashda ikkita usul qo‘llaniladi:

Nur qaytargichsiz o‘lchash va nur qaytargich yordamida o‘lchash.
Bilvosita o‘lchashda :

• 
  Pifagor qonuni bo‘yicha o‘lchash, ya’ni to‘g‘ri burchakli uchburchakni ikki tomonini o‘lchab, uchinchisini hisoblash mumkin;
  
• 
  Yuza va hajmni o‘lchashi mumkin.