Muhandislik -geologik tadqiqotlar

uzilma  amplitudasi  deb ataladi. Agar qatlamlarning siljishida ularning yaxlitligi 
buzilmasa, bu holda tirsakli  bukilma yoki  fleksura  vujudga keladi (12.3-rasm).  
Ko’pincha, uzilmalar ma’lum bir chiziq bo’yicha yuz bermaydi,  balki har - 
xil  uzilma  chiziqlari  bo’yicha  hosil  bo’lgan    bir  necha  uzilmalar  seriyasi  holida 
uchraydi. Bular g’orst  va grabenlardan iborat. 
Gorst    bir  joyning  ikki  tomoni  ma’lum  darajada    pastga  tushib,  o’rtasi 
ko’tarilib qolganda hosil bo’ladi (12.4-rasm). 
 
 
 
        
12.4 – rasm. 1 – uzilma; 2 – pog’onali uzilma; 3 –graben’; 4 – gorst. 
 
        Agar,  aksincha,  bir  joyning  o’rtasi  pasayib  yoki    ko’tarilib  qolsa,  u  holda 
graben’ hosil bo’ladi. 
        Sinish  -  Yer  qobig’idagi  ancha  uzunlikkacha  cho’zilib    borgan  yirik 
uzilmalardir.  Litosferaning  qalinligiga    teng  keladigan  ancha  chuqurliklardagi 
sinishlar - ichki  sinishlar deb ataladi.           
       Ichki  sinishlar  (uzilishlar)  uzoq  muddatli  bo’lib,    ancha  katta  maydonlarda 
tarqalgan bo’ladi. Yer qobig’ining  yuzasi uzilishlar bilan turli shaklli va o’lchamli  
bo’laklarga  bo’linganga  o’xshaydi.  Ajralgan  bo’laklar  chegaralari  bo’shroq 

---

67 
 
maydonlar  (choklar)  ni  tashkil  etadi.  Ana  shu  sababdan  yerning  ichki  kuchiga 
bog’liq  bo’lgan  hodisalar,  yer  qobig’ini  biror  maydonini    ko’tarib  yoki  tushirsa, 
shu maydon shakli yerning ichki  uzilishidan hosil bo’lgan to’rlar tuzilishi shaklini 
oladi.    Ichki  uzilishlar  yo’nalishiga  qarab,  butun  tektonik  zonalar    aniq  bir 
yo’nalganlikka  ega  bo’ladi.  Agarda  geologik  yoki    tektonik  xaritaga  qaraladigan 
bo’lsa,    Baykal    ko’lidan    toki  Italiyagacha  bo’lgan  tizmalar  bir  xil,  shimoliy-
sharqiy yo’nalish tomonga cho’zilgandir. Yer qobig’ining ichki uzilishlar bo’yicha 
bo’linishi  ichki    geologik  jarayonlar  o’zgarishida  asosiy  rolni  o’ynaydi.    Yer 
qobig’ining  pul’siv  tebranma  harakati  katta      maydonlarda  ro’y  beradi  va  katta 
amplitudali  tez  ko’chishlar  bilan  xarakterlanadi.  Pul’satsion  tebranishlar  yer 
qobig’ining  chuqur  qismida  ro’y  berayotgan  bukilmali  xarakatlar  bilan 
chambarchas    bog’liqdir.  Ular  bukilmali  xududlarni  Yer  yuzasiga  tog’lar  
ko’rinishida  ko’tarib  chiqadi.  Shundan  ko’rinadiki  bu  xodisa  tufayli  yer 
qobig’ining  maydonlarining ko’tarilishi va pasayishi o’zgarishi nisbati  tezlashadi, 
va  qirg’oq  yo’llarini  tez  o’zgarishiga  sabab  bo’ldi.  Ko’rsatilgan  ushbu  ikki 
omillarni  faoliyati  natijasi    orqali  ko’rsatish  mumkin:  bu  litologik  tarkibini  
jinslarni  qatlamlanishi,  shuningdek  qatlamlar  orasi  bo’linishligidir.  Bukilmali 
xarakatlar bukilmalardagi qatlamlarni  ezilishiga sabab bo’ladigan, yer qobig’ining 
plastik deformatsiyasi natijasida  hosil bo’ladigan xarakatlardir. 
Agarda  bosim  uzoq  vaqt  davom  etadigan  bo’lsa  xar  qanday    mustahkam 
jins va minerallar ham deformatsiyaga uchrashi  mumkin. 
Tashqi  kuch  ta’sirida  jinslarning  uzoq  muddatli    deformatsiyalari  siljish