Muhandislik -geologik tadqiqotlar

1
, 

2
, 

3
,  ...

п   
larni  aniqlanib,  bular  bilan  vertikal  kuchlar  orasidagi 
bog’lanishni ifodalovchi  grafik tuziladi (20.3-rasm).  
Grafikdan  ma’lumki,  to’g’ri  chiziq  koordinata  boshidan  o’tmay,  bir  oz   
yuqoridan  boshlanib,  ordinata  o’qini  bir  qismini  kesib  o’tadi.  Ana  shu    ordinata 
o’qidagi  kesmaga  to’g’ri  keluvchi  kuch  tog’  jinsining  zarralari    orasidagi 
yopishqoqlik kuchi deb ataladi  va S bilan belgilanadi. 
20.3 - rasm. Gilli 
jinslarning siljishga 
sarshilik kuchi bilan 
vertikal bosim 
orasidagi 
bog’liklikni 
ifodalovchi  grafik 

---

159 
 
Topilgan  nuqtalarni  koordinatalar  boshi  bilan  tutashishidan  hosil  bo’lgan 

1
,
 

2
, 

3 
–  burchaklar  surilishi  qarshiligi  burchaklari  deb  ataladi  va  bu 
uchburchakning tangensi - tg - surilish qarshiligi koeffisienti deyiladi. 
Ba’zi  mutaxassislar  jinslarning  siljishiga  pishiqligini  surilish  qarshiligi  
burchagi  va  koeffitsienti  bilan  baholashni  tavsiya  etadilar.  Jinsning    siljishiga 
pishiqligini  aniqlovchi  ko’rsatgichlar  o’zgaruvchan  bo’lib,  jinsning    xiliga, 
mineralogik va  granulometrik  tarkibiga, namligiga, g’ovakligiga    va  strukturasiga 
bog’liqdir.  Yumshoq,  plastiklik  gillarda  ichki  ishqalanish    koeffitsienti    0,1  -  0,2 
bo’lishi mumkin. Ichki ishqalanish burchagi , 5
0
...10
0
 dan ortmaydi. Qattiq plastikli 
gillar  uchun  mos  ravishda  0,4...0,5  va  15
0
...35
0
  ga  to’g’ri  keladi.  Gilli  tog’ 
jinslarining  qovushoqlik  qiymati  ko’p  hollarda      0,05  dan  -  0,15  Mpa  gacha 
bo’ladi.