Muhandislik- fizika
Download 457,6 Kb.
|
МЕТ АШУРОВ
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ofss = 25 % * FOT
- Hayot faoliyati xavfsizligi
- Energetika, ishlab chiqarish, transport vositalarining o‘sishi
- Texnogen avariyalar va falokatlar
- Havfli ishlab chiqarish omillari (HIO)
- Zararli ishlab chiqarish omillari(ZIO)
- Kimyoviy omillar
- Ishlab chiqarish sanitariyasi
- Yong‘in va portlash havfsizligi
- Termik tasiri
- Elektr uskunalarni erga ulashni xisoblash.
|
Loyihani texnik-iqtisodiy asoslash Investitsiya hajmini aniqlash Bino, inshoatlar, dastgohlarning ijara qiymati investitsiya hajmi Material ishlab chiqarish zaxirasi qiymati investitsiya hajmi Tez yemiriladigan va arzon buyumlarning ijara qiymati investitsiya hajmi Nazorat – o‘lchov asboblarining ijara qiymati investitsiya hajmi Loyixani ishlab chiqarishga sarflangan investitsiya hajmi qiymati Yillik daromad, iqtisodiy samaradorlikni aniqlang Harajatlarni qoplanish muddatini aniqlang Loyihani texnik-iqtsiodiy asoslash Loyihaning maqsadi, vazifalari, ahamiyati, hozirgi talablarga javob ber olishi Loyihaning iqtisodiy samaradorligi, qo‘llanish sferalari Investitsiya hajmini aniqlash Bitiruv ishi bo‘yicha sarflanadigan xarajatlarni quyidagi keltirilgan jadvallarda ketiramiz Material, ishlab chiqarish zahiralarini sotib olish investitsiya hajmi Tablitsa 1
Arzon baholi innventarlar va o‘lchov-nazorat asboblarini sotib olish investitsiya hajmi Tablitsa 2
Asosiy fondlar qiymati Tablitsa 3
Amortizatsiya ajratmasi AF 20% tashkil qiladi Aotch = 20 % * OF/12 Aotch= 0,2 x 1700000/12 Aotch=28333,33 so‘m Joriy ta'mirlash va texnik xizmat uchun xarajatlar AF qiymatining 12 % Rt = 12 % * OF /12 Rt= 0,2 x 1700-000/12 Rt=17000 so‘m Loyihani ishlab chiquvchi ishchilarning ish haqini hisoblash
Asosiy ish haqi – barcha ishchilarning ish haqi va 15 % miqdorida mukofot pulining yig‘indisi sifatida aniqlanadi Zosn = SOT *0,4+SOT Zosn = 124000 x 1,15 Zons = 142600 sum Qo‘shimcha ish haqi asosiy ish haqining 10% hisobida olinadi Zd = Kd * Zons Zd = 0,1 x 142600 Zd = 14260 sum
FOT = 142600+14260 FOT = 156860 sum Ijtimoiy ehtiyojlarga xarajatlar FOT dan 25 % miqdorida hisoblanadi Ofss = 25 % * FOT Ofss = 0,25 x 156860 Ofss = 39215 sum Transport xarajatlari asosiy ish haqidan 20 % Rtr = 0,2 * Zons Rtr = 0,2 x 142600 Rtr = 28520 sum Ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun issiqlik xarajatlari Uzunligi - 5 Eni – 4
V = 5 x 4= 20 m2 V = 20 x 535,95= 10719 so‘m Elektr energiyasiga bo‘lgan xarjatlar quyidagi formuladan aniqlanadi W = N*T*S N-o‘rnatilgan quvvat, kVt T-ishlatilgan vaqt S-1 kVt/soat elektr energiya narxi
W = 9360 so‘m Investitsiya hajmi quyidagi formuladan aniqlanadi
Tablitsa 5
Bajarilgan ishning iqtisodiy samaradorligini aniqlash Tablitsa 6
Iqtisodiy samarani quyidagi formuladan aniqlaymiz E = (S1-S2)*QS1 = S2 * 1,25 C1i C2 – avvalgi va keyingi tannarx, Q – ishlab chiqarish hajmi, E= (426742,18-341393,74) – 1 E= 85348,44 so‘m Rentabellikni aniqlaymiz R = 26,6 % Qoplanish muddatini aniqlaymiz E-iqtisodiy samara K-kapital Tok= 3,76 oy
Malakaviy bitiruv ishining ushbu qismida izlanishlar olib borilayogan xonada yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan negativ faktorlardan biri elektr tokidan foydalanishdagi xavflarni ko‘rib chiqamiz. Hayot faoliyati deb insonnni har kungi faoliyati, dam olish, yashash tarziga aytiladi. Insonlarni texnosferadagi faoliyatining xavfsizligini asoslarini o‘zganishga kirishini avvalo tirik mavjudotlarning o‘zaro va atrof-muxit bilan bir-biriga munosabati to‘g‘risidagi umumiy bilimlarda HFXni o‘rnini bilishdan boshlash kerak. XIX va XX asrlarda olimlarni atrof-muhitni o‘zgarishiga insonlarni ta'siri xavotirga keltira boshladi. Biosfera o‘zining xokimligini asta-sekin yo‘qota boshlab, insonlar yashaydigan joylarda ishlab chiqarish rivojlanishi va tabiatga ta'siri natijasida texnosferaga aylana boshladi. Tirik va tirik bo‘lmagan materiyadagi o‘zaro biologik munosaballar, fizik va kimyoviy jarayonlarga o‘z o‘rnini bo‘shata boshladi, jamiyatda tabiatni va insonlarni texnosferaning negativ faktorlaridan muxofazalash talabi yuzaga keldi. Jamiyatda va tabiatda yuzaga kelgan ko‘pgina negativ faktorlarning avvalam bosh sababi insonlarni anropogen faoliyati bo‘lib, xozirgi paytda ushbu muammolarni echish uchun insoniyat texnosferani mukammallashtirib, odamlarga va tabiatga salbiy ta'sirini yo‘l qo‘yilgan darajagacha pasaytirish hisoblanadi. HFXning fan sifatidagi asosiy maqsadi- insonlarni texnosferadagi negativ antropogen va tabiiy ta'sirlardan himoyalash hamda hayot faoliyati uchun (qulay) komfort sharoitlar yaratishdan iborat. Yashash siklida inson va atrof-muhit doimo harakatdagi «inson-yashash muhiti» tizimini hosil qiladi.
Bu tizimda faoliyat ko‘rsatib, inson uzluksiz eng kamida ikkita masalani echadi: - ovqatga, havoga va suvga bo‘lgan extiyojini qondiradi; - yashash muhitidagi hamda o‘ziga o‘xshaganlar tomonidan salbiy ta'sirlarni yo‘qotadi va muxofaza qilishni yaratadi. Yashash muhitiga tegishli tabiiy salbiy ta'sirlar dunyo yaratilibdiki, mavjud bo‘lib, biosferadagi tabiiy ofatlar hisoblanuvchi iqlimning o‘zgarishi, er silkinishi, momaqaldiroq va b. ularning manbalari hisoblanadi. Yashash uchun kurash insonni doimo o‘zini muxofazalash borasida izlanishlar olib borishga va mukammallashtirishga majbur qildi. Bu o‘z vaqtida atrof-muhitga ham salbiy ta'sir ko‘rsata boshladi. XX asrga kelib yer yuzida biosferaning kuchaygan iflos zonalari yuzaga keldi, bu o‘z navbatida qisman, ba'zi xollarda butunlay regional inqirozga olib keldi. Bunday o‘zgarishlarga quyidagilar ta'sir ko‘rsatdi: - yer yuzi aholisini yuqori templarda o‘sishi (demografik portlash) va shaharlarga to‘planishi; -energetik resurslardan foydalanshni va bir yergajamlanishini o‘sishi; - sanoat va qishloq xo‘jaligini intensiv rivojlanishi; - transport vositalarini keng ommada foydalanish; Tibbiyot soxasidagi yutuqlar, faoliyat va turmush tarzini komfortlash, qishloq xo‘jaligi intensivlashishi va mahsulotlarini o‘sishi yer yuzi aholisini o‘sishiga imkon berdi. Yashash davrining o‘sishi bilan birga tug‘ilish ham ko‘pgina regionlarda yuqori darajada (1000 kishiga 40 ta bola) bo‘lib kelmoqda. Aholini o‘sishi Afrika, Markaziy Amerika, Yaqin va O‘rta Sharq, Janubiy-Sharqiy Osiyo, Hindiston, Xitoy davlatlari xalqlariga xosdir. Urbanizasiya natijasida regionlar yashash sharoiti yomonlashadi, atmosfera havosizaxarli moddalarga qishloq joylaridan ko‘ra uglerod oksidi 50 barobarga, azot oksidi150, uchuvchan uglevodorodlar 2000 barobarga ortiqdir. Energetika, ishlab chiqarish, transport vositalarining o‘sishi. yer yuzi aholisining o‘sishi va harbiy extiyojlar energetika, ishlab chiqarish, transtport vositalarining o‘sishini rag‘batlantiradi. Dunyo miqyosidagi avtomobil parkining o‘sishi 1960 yildan 1990 yilgacha 120 dan420 mln.avtomobilga oshdi. Qishloq xo‘jaligida ham tuproq unumndorligini oshirish va zararkunandalar bilan kurashish maqsadida ko‘p yillar mobaynida sun'iy o‘g‘itlar bilan birgalikda turli toksikantlardan foydalanib kelindi. 1986 yilda er yuzida 1 ga xaydalgan erga 90 kg mineral og‘it to‘g‘ri keldi, bu o‘z yo‘lida tuproqni nitrat, ftor, stronsiy bilan yuqori darajada to‘yinishiga olib keldi. Pestisidlar bilan zaxarlanishdan xar yili 10 mingga yaqin kishi vafot etadi, suv xavzalari zaxarlanadi, o‘rmonlarini, qush va hayvonlarni qirilishiga olib keladi.
Inson o‘z faoliyati bilan tabiatga bevosita ta'sirida er yuzining bir necha regionlarida biosferaning buzilishi natijasida yangi yashash muhiti - texnosfera yaratildi. Biosfera-yeryuzidagi hayotni tarqalish maydoni bo‘lib, o‘z ichiga texnogen ta'sirga yoliqmagan atmosferaning quyi qatlamini, gidrosferani va erning yuqori qatlamini oladi. Texnosfera-insonlamingo‘zini moddiy va ijtimoiy-iqtisodiy extiyojlarini qonish maqsadida bevosita yoki bilvosita texnik vositalar yordamida o‘zgangan biosfera regionidir. Ishlab chiqarish muhiti - inson ish faoliyatini olib boradigan bo‘shliqdir. Texnosfera sharoitida negativ ta'sirlar texnosfera elementlari va insonlarning xatti-harakati asosida bo‘ladi. Xar bir oqimni o‘zgarishiga yarasha «inson-yashash muhiti» tizimini qulay xolatdan o‘ta xavfli xolatgacha o‘zgartirish mumkin. Xavfdeb - tirik va tirik bo‘lmagan materiyaning shu materiyaning o‘ziga, ya'ni odamlarga, tabiatga, moddiy boyliklarga ziyon keltiruvchi salbiy xususiyatiga aytiladi. Xavf HFXning markaziy tushunchasi hisoblanadi. Xavflarni tabiiy va antropogen kelib chiquvchilarga ajratilishi mumkin. Tabiiy xavflar xaroratni o‘zgarishi, tabiiy ofatlar natijasida yuzaga kelsa, antropogen xavflar inson faoliyati natijasida hosil bo‘ladigan chiqindilar, mexanik, issiqlik, elektromagnit energiyasining chiqindilarini atsmosferaga, suv xavzalariga tushishidan xosil bo‘ladi. Noosfera tushunchasi, ya'ni insonning biosfera taqdirigajavobgarligi vao‘z navbatida insoniyatning kelajagiga javobgarligini anglatib, cheklanmagan tabiiy resurs boyliklariga al'ternativ nuqtai nazardan yondashuv ko‘rinishida V.I.Vernadskiy tomonidan shakllantirilgan. Hozirgi vaqtda iste'molchi prinsipini, aniqrog‘i jamiyatning tabiiy-moddiy hayoti sharoitlari asoslari deyarli sarflab bo‘linganligini isbotlashning hojati yo‘q. Biosferadagi o‘zgarishlar odamzotning aktiv faoliyati natijasida o‘tgan asrlar mobaynida yuzaga kelganligi (yer shari yuzasining harorati ortishi, suvlarning va tuproqlarningdunyo miqyosidagi ifloslanishi, er kurrasining cho‘llashishi, Dunyo okeanining ifloslanishi, ozon qatlamining emirilishi) hozirgi kunda xammamizga ma'lum. Shu sababli, tabiatdan boyliklaridan foydalanishning zamonaviy konsepsiyasi odam va tabiat o‘rtasidagi o‘zaro ta'sirlarning uyg‘un tarzdagi me'yorlashish tamoyillariga asoslanishi kerak. Ushbu o‘quv qo‘llanmasi Oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, unda XX asrning ikkinchi yarmisiga tegishli bo‘lgan global ekologik muammolarning asosiy aspektlari alohida qismlar bo‘yicha keltirilgan. Ushbu o‘quv qo‘llanmasining o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, ekologik holatni asoslashda tabiiy jarayonlarni tavsiflashda matematik modellarga keng o‘rin berilgan. Noosferahaqidagi ta'limot extiyoj sifatidagi komponentlardan biri - hayot faoliyati havfsizligi masalalarini o‘z ichiga oladi. Shu nuqtai nazardan olib qaralganda, ushbu o‘quv qo‘llanmada odamning o‘zi yashab turgan muihit bilan aloqalari havfsizligi mavzulari (tabiiy, ishlab chiqarish, maishiy turmushgaoid) yoritilgan bo‘limlar kiritilgan va bu mavzular favqulotda holatlarning salbiy omillari ta'siridan odamlami himoya qilish masalalari bilan bog‘langan. Atrof muhitning sifatida va uning ekologik jihatdan istiqbolli imkoniyatlarini taxlil qilishda aniq turdagi tizimning monitoring kuzatish tizimi va uning holatini nazorat qilishni tashkil qilish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan. Bunda, atrof muhitning toksikologik aspektlari har tomonlama tahlil qilinib, bu holat zamonaviy ekologik inqiroz sharoitida juda muhini ahamiyat kasb etadi. Ushbu o‘quv qo‘llanmasining yangi bo‘limlari «ishlab chiqarish qurilmalariga asosiy talablar» va «Komp'yuter bilan ishlash havfsizligi» kabi bo‘limlar xisoblanadi. Bu erda, tabiiy-ijtimoiy tizim ekologik nazorat va boshqaruv ob'ekti sifatida qarab chiqiladi, shuningdek ekologik havfsizlik masalalari va uni boshqarish masalalari ko‘rib chiqilgan. Hayot jamiyatdan tashqi boshqaruv tizimini - davlat tomonidan himoya qilinadigan huquqiy me'yorlar tizimini yaratishni talab qiladi. Havfli ishlab chiqarish omillari (HIO) - bu shunday ishlab chiqarish omillari xisoblanadiki, bunda ma'lum bir sharoitlarda ushbu omillar ta'sirida ishchilarga jarohat etkazilishi yoki ularning sog‘ligining keskin tarzda buzilishiga olib kelishi mumkin. Jarohat-buodam organizmi to‘qimalarining buzilishi va uning tashqi ta'sirlar natijasida funksiyasining izdan chiqishi xisoblanadi. Jarohat ishlab chiqarish jarayonida yuz bergan baxtsiz xodisa natijasida yuz berib, bunda havfli ishlab chiqarish omillarining ishchilarning o‘z mehnat burchini bajarishi yoki ish rahbarining topshirig‘ini bajarishi davomida amalga oshishi mumkin. Zararli ishlab chiqarish omillari(ZIO)- ma'lum bir sharoitlarda ishchilarning mehnat qobiliyati susayishi yoki sog‘ligi yomonlashishiga olib keluvchi ishlab chiqarish omillari xisoblanadi. Zararli ishlab chiqarish omillari ta'siridayuzaga keluvchi kasalliklar - kacbiy kasalliklar deb ataladi. Havfli ishlab chiqarish omillariga masalan, quyidagilarni kiritish mumkin: • ma'lum bir aniq kuchlanishga ega bo‘lgan elektr toki; • qoyasimon chiqib turuvchi jismlar; • ishchilarning balandlikdan qulab tushishlari yoki biror predmet va uning qismlarining tushib ketishi; • atmosfera bosimidan yuqori bo‘lgan bosim ostida ishlovchi qurilmalar; Zararli ishlab chiqarish omillariga esa quyidagilarni misol qilib keltirishmumkin: • noqulay meteorologik (ob-havo) sharoitlari; • havo muhitining changlar va gazlarga egaligi; • shovqin, infra- va ul'tratovushlar, tebranishlar; • elektromagnit maydon, lazer va ionlashtiruvchi nurlanishlar va boshqalarning mavjudligi kabilar. Barcha havfli va zararli ishlab chiqarish omillari GOST 12.0.003-74 ga muvofiq tarzda fizik, kimyoviy, biologik va ruhiy-liziologik turlarga bo‘linadi. Fizik omillarga elektr toki, harakatlanuvchi mashinalarning, qurilmalar va ularning qismlarining kinetik quvvati, idishlardagi bug‘ yoki gazlar, chidash qiyin bo‘lgan darajadagi shovqinlar, tebranishlar, infra-va ul'tratovushlar, yoritishning etarli emasligi, elektromagnit maydon, ionlashtiruvchi nurlanishlar va boshqalir kiritiladi. Kimyoviy omillar- odam organizmiga turli xil xolatlarda zararli bo‘lgan moddalardan tashkil topgan. Biologik omillar- bu turli xil mikroorganizmlar va shuningdek, o‘simliklar va hayvonlarning odam organizmiga ta'siri xisoblanadi. Ruhiy-fiziologik omillargajisnioniy va ruhiy zo‘riqishlar, aqliy zo‘riqishlar, mehnatning bir xilligi kabilar kiritiladi. Havfli va zararli ishlab chiqarish omillari orasida aniq chegaralanish ko‘pincha hollarda mavjud bo‘lmasligi mumkin. Misol uchun, olaylik ishchiga eritilgan metallning tasirini qarab chiqamiz. Agar, eritilgan metall odamga bevositata'sir ko‘rsatsa, u holda termik (issiqlik ta'sirida) kuyish yuz beradi, bu esa og‘ir jarohatlanishga olib kelishi va ba'zidajabrlanuvchining o‘limiga xam sabab bo‘lishi mumkin. Bu holatda eritilgan metall ishchiga nisbatan havfli ishlab chiqarish omili sifatida ta'sir ko‘rsatadi. Agar eritiladigan metalning doimiy issiqlik nurlanishli ta'siri ostida ishlovchi ishchi bu manba ta'sirida nurlanish olsa bu nurlanish natijasida odam organizmida biokimyoviy o‘zgarishlar yuzaga keladi, bunda organizmda yurak-qon tomir tizimi va asab tizimi faoliyatida buzilishlar kuzatiladi. Bundan tashqari, infraqizil nurlanishlarning odam organizmiga ta'siri natijasida ko‘rish organining faoliyatiga zararli ta'sir kuzatiladi, ko‘zning gavhari xiralashadi. Ushbu ko‘rinishda, ikkinchi holatda erigan metallning issiqlik nurlanishi ta'sirida yuzaga keluvchi ishlab chiqarish omili ishchiga nisbatan zararli omil sifatida qaraladi.
Ishlab chiqarish sharoitlarida hayot faoliyati havfsizligi boshqa nom bilan, ya'ni mehnat muhofazasi ham deb ataladi. Hozirgi kunda oxirgi qo‘llanilgan atama eskirgan xisoblanadi va bu atama 1990 yillargacha bo‘lgan davr mobaynida nashr qilingan, ushbu sohaga oid maxsus adabiyotlarda keltiriladi. Mehnatning himoyalanishi havl'sizlikni ta'minlovchi va mehnat jarayonida mehnat qobiliyatini hamda sog‘liqni saqlashga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy, texnik, gigienik va davolash-oldini olish tadbirlari va anjomlarini o‘z ichiga oluvchi qonun doirasidagi akt sifatidagi tizim ko‘rinishida belgilanadi. «Xayot faoliyati xavfsizligi» kelgusida majmuaviy soha ko‘rinishida: ishlab chiqarish sanitariyasi, havfsizlik texnikasi, yong‘in va portlash havfsizligi, shuningdek mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha qonunlarni o‘z ichiga oladi. Bu bo‘limlarning har birini qisqacha tarzda tavsiflab o‘tamiz. Ishlab chiqarish sanitariyasi- bu tashkiliy tadbirlar tizimi va texnik anjomlarni o‘z ichiga olib, ishchilarga ishlab chiqarishning zararli omillari ta'sirini kamaytirish va yo‘qotishni ko‘zdatutadi. Texnika havfsizligi- ishchilarni havfli ishlab chiqarish omillari ta'siridan himoyalashga qaratilgan tashkiliy va texnik tadbirlar va vositalar tizimidan tashkil topgan. Yong‘in va portlash havfsizligi- yong‘inlar va portlashlarni tugatish va ularning oqibatlarini cheklashga qaratilgan tashkiliy va texnik tadbirlar va vositalar tizimidan tashkil topgan. Mehnatni muhofaza qilish qonunchiligi - mehnat qonunchiligining bir qismi hisoblanadi. Elektr tokini insonga ta'siri XVIII asrning oxirgi choragida aniqlangan. Baland voltli elektr kuchlanishlarning manbaini xatarliligini birinchi bo‘lib V.V.Petrov aniqlagan. Ishlab chiqarishdagi elektr jarohatlarni ancha keyin - 1863 yilda o‘zgarmas va 1883 yilda o‘zgaruvchan tokni ta'siri yozilgan. Sanoatda elektr energiyasidan keng ko‘lamda foydalanish yo‘lga qo‘yilganligi sababli elektr toki tasirida ro‘y berishi mumkin bo‘lgan bahtsiz xodisalar va ulardan saqlanish muhim masalalar qatoriga kirib bormoqda. Elektr toki tasirining eng xavfli tomoni shundaki, bu xavfni oldinroq sezish imkoniyati yo‘q. Shuning uchun ham elektr tokini xavfiga qarshi tashkiliy va texnik chora-tadbirlar belgilash, to‘siq vositalari bilan ta'minlash, shaxsiy va jamoa muhofaza tizimlarini o‘rnatish nihoyatda muhim. Umuman, elektr tokini ta'siri faqat birgina biologik ta'sir bilan chegaralanibqolmasdan, balki elektr yoyi ta'siri, magnit maydon tasiri va statik elektr tasirlarigabo‘linadiki, bularni bilish har bir kishi uchun kerakli va zaruriy ma'lumotlarjumlasiga kiradi. Elektr qurilmadan foydalanishda ishlayotganning xavfsizhginita'minlamaydigan, xatto eng mukammal ijro sharoitlari vujudga keladi va maxsus’himoya vositalaridan foydalanishni talab qiladi. Masalan, kommunikatsiya apparatlaribilan ishlash jarayonlarida - o‘chiruvchi, aloqani tiklovchi apparatlar bilanishlayotganda apparatlar simlarida kuchlanish paydo bo‘lish extimoli bor, shuninguchun simdan insonni izolyatsiya qiluvchi himoya vositasi (dielektrik qo‘l qoplar)yoki yerdan izolyatsiya qiluvchi (izolyatsion poyafzal, qo‘shimcha taxtacha vahokazo) vositalardan foydalanish zarur. Elektr qurilmada ta'mirlash uchun ish joyini xozirlashda ish olib boriladigan toko‘tuvchi qismlar xatoga yo‘l qo‘yilib, kuchlanish ostida qoldirilgan bo‘lishi mumkin, shu bos tegishli ko‘chma asboblar (kuchlanish ko‘rsatkichlari) bilan ulardakuchlanish bor-yo‘qligini avvaldan tekshirish zarur. Elektr qurilmada ishdaishlayotganlarning mo‘ljalni yo‘qotish xavfi bor, shuning uchun ish qilinadigan joylarva qurilmaning kushni uchastkalari, qolaversa, yaqinlashish yoki tegib ketish xavfibo‘lgan joylarni (ogohlantirish plakatlari) maxsus belgilar bilan avvaldan belgilabqo‘yish zarur. Elektr tokini insonga ta'siri XVIII asrning oxirgi choragida aniqlangan. Baland voltli elektr kuchlanishlarning manbaini xatarliligini birinchi bo‘lib V.V.Petrov aniqlagan. Ishlab chiqarishdagi elektr jarohatlarni ancha keyin - 1863 yilda o‘zgarmas va 1883 yilda o‘zgaruvchan tokni ta'siri yozilgan. Sanoatda elektr energiyasidan keng ko‘lamda foydalanish yo‘lga qo‘yilganligi sababli elektr toki tasirida ro‘y berishi mumkin bo‘lgan bahtsiz xodisalar va ulardan saqlanish muhim masalalar qatoriga kirib bormoqda. Elektr toki tasirining eng xavfli tomoni shundaki, bu xavfni oldinroq sezish imkoniyati yoq. Shuning uchun ham elektr tokini xavfiga qarshi tashkiliy va texnik chora-tadbirlar belgilash, to‘siq vositalari bilan ta'minlash, shaxsiy va jamoa muhofaza tizimlarini o‘rnatish nihoyatda muhim. Umuman, elektr tokini ta'siri faqat birgina biologik ta'sir bilan chegaralanibqolmasdan, balki elektr yoyi ta'siri, magnit maydon tasiri va statik elektr tasirlarigabo‘linadiki, bularni bilish har bir kishi uchun kerakli va zaruriy ma'lumotlar jumlasiga kiradi. Elektr qurilmadan foydalanishda ishlayotganning xavfsizliginita'minlamaydigan, xatto eng mukammal ijro sharoitlari vujudga keladi va maxsus’himoya vositalaridan foydalanishni talab qiladi. Masalan, kommunikatsiya apparatlaribilan ishlash jarayonlarida - o‘chiruvchi, aloqani tiklovchi apparatlar bilanishlayotganda apparatlar simlarida kuchlanish paydo bo‘lish extimoli bor, shuning uchun simdan insonni izolyatsiya qiluvchi himoya vositasi (dielektrik qo‘l qoplar)yoki yerdan izolyatsiya qiluvchi (izolyatsion poyafzal, qo‘shimcha taxtacha vahokazo) vositalardan foydalanish zarur. Elektr qurilmada ta'mirlash uchun ish joyini xozirlashda ish olib boriladigan toko‘tuvchi qismlar xatoga yo‘l qo‘yilib, kuchlanish ostida qoldirilgan bo‘lishi mumkin,shu bois tegishli ko‘chma asbobiar (kuchlanish ko‘rsatkichlari) bilan ulardakuchlanish bor-yo‘qligini avvaldan tekshirish zarur. Elektr qurilmada ishdaishlayotganlarning mo‘ljalni yo‘qotish xavfi bor, shuning uchun ish qilinadigan joylarva qurilmaning qo‘shni uchastkalari, qolaversa, yaqinlashish yoki tegib ketish xavfibo‘lgan joylarni (ogohlantirish plakatlari) maxsus belgilar bilan avvaldan belgilabqo‘yish zarur. Elektr tok ta'siri natijasida inson tanasini shikastlanishielektr jarohatdeb ataladi. Elektr tokining xatarligi shuki, inson o‘z sezgi organlari bilan, kuchlanish bor-yo‘qligini aniqlamaydi. Odam faqat elektr kuchlanish ostida qolgandan keyin himoyalovchi reakssyasi kechikib ishga tushadi. Insonni elektr tokidanjarohatlanishi sabablari quyidagicha: izolyasiya qilinmagan tok o‘tkazuvchi qismlarga tasodifan tegib ketishi; izolyasiyasi lat yegan sababi metal qismlarga tokni o‘tib ketishi; kuchlanish ostida qolgan metalmas buyumlardan, qadamli kuchlanishdan va elektr yoyi orqali. Inson tanasidan o‘tayotgan tok: termik, elektrolitik, biologik ta'sirini va mehanik jarohatlanish olishi mumkin. Termik ta'siri- teri to‘qimasining hujayrasiniqizishidan kuydirishigacha olib kelishi mumkin. Elektrolitik ta'siri - organizmning suyuqliklari parchalanishi natijasida qonning va hujayralarning kimyoviy va fizik hususiyatlari o‘zgarilishi kuzatiladi. Biologik ta'siri- tanani bioenergetik jarayonini buzilishi, ya'ni tirik hujayralarni to‘lqinlanishi va mushaklarni keskin qisqarishiga olib keladigan holat. Elektr tok bilan shikastlanishni ikki turini ko‘rsatish mumkin: elektr jarohat va elektr zarb. Elektr jarohatlanishi - insonni tanasini ayrim joylarini shikastlanishi, elektr kuyishi, elektr belgilari va terini metallanishini ko‘rinishlariga ega. Inson tanasidan tok o‘tishi natijasida tanani qizishi - elektr kuyish deb ataladi. Tanani ichki va tashqi qismi kuyishi mumkin. Jarohat olish sharoitlariga ko‘ra kontakt, yoyi va aralash kuyishlarga ajratiladi. Teri yuzasidagi kul yoki oq-sariq rangli dog‘lar elektr belgilardeb ataladi. Shu dog‘lar tanani elektr o‘tkazgich qismlar bilan tutashgan joylarda hosil bo‘ladi. Ular ko‘pincha og‘riqsiz bo‘ladi, vaqt o‘tishi bilan o‘tib ketadi.
yerga ko‘milgan vertikal elektrodning qarshilig, (h=1,1, d=0,06) 53.07 (lg80+0.5lg3)=53.07 (1.903+0.5 · 0.477) = 114.1 Om Bir – biriga ulangan vertikal elektrodlar soni R=Rum/10=40/10=4OM, n=81 dona Elektrodlarning integral qarshiligi R1e.u.e = R eu / (n*η g) = 114.1/ (81·0,4) = 3,97 Om Elektrodlarni bir-biria ulash uchun ishlatiladigan o‘tkazgichning uzunligi le = a*n + 0.5 = (2·72) + 0,5 = 144,5 m elektr o‘tkazgichlar qarshiligi Re.u.e = Ru / η g = 145/ 0.20 = 725 OM. Ru=p/l=290/2=145OM yerga ulash qurilmasining umumiy qarshiligi Rum= (3.97·725.0) / (3.97+725) = 3.95 Om yerga ulash qurilmasining umumiy qarshiligi 4 Om dan kichik bo‘lganligi sababli hisoblar to‘g‘ri bajarilgan. HULOSA Uslubiy qo’llanmada keltirilgan laboratoriya stendlarida diagnostika va fizioterapiya qurilmalarining va ular qismlarining soddalashtirilgan prinsipial sxemalari keltirilgan va o’rganilgan. Laboratoriya stendlari virtual hisoblanadi, lekin bu dasturda real elektr sxemalari katta darajadagi aniqlikda modellashtiriladi. Talabalar mustaqil ravishda elektr sxemalarini o‘larzi yig‘adi, sozlaydi, o‘lchov asboblarini ulaydi va sxemaning ishlashini kuzatadi, kerakli o‘lchash amallarini bajaradi. Shu narsani ta'kidlash lozimki, tibbiy diagnostika qurilmalarida juda kichik signallar – biopotensiallar kuchaytirilishi kerak. Masalan, elektrokardiografiyada biopotensiallar 0,1 dan 5,0 mV gacha, elektroensefalografiyada 0,02 dan 0,3 mv gacha, elektromiografiyada 0,01 dan 1,0 mv gacha, elektrookulografiyada 0,02 dan 2 mv gacha, teri –galvanik reaksiyalarida 1 dan 100 mv gacha kuchlanishlarga ega bo‘ladi. Shu sababli modellashtiriladigan sxemalarning sezgirligi yetarli darajada katta bo‘lishi kerak. Electronics Workbench (Multisim) dasturi bu talablarga javob beradi. Sekin o‘zgaruvchi biopotensiallarni kuchaytirish uchun o‘zgarmas tok kuchaytirgichlari qo‘llaniladi. Yuqorida keltirilgan laboratoriya stendlarida kuchlanishni ko‘paytirish, stabilizatsiya qilish, chegaralash, galvanizatsiya va elektroforez qurilmasi sxemasi, yolg‘onlik detektori ( poligraf)ning soddalashtirilgan sxemasi, qon aylanishi tezligini o‘lchashda qon urishi (bienie)ning signallari spektral analizi sxemasi, elektrokardiografning soddalashtirilgan sxemasi, elektroakupunktur (elektr igna) stimulyatorning soddalashtirilgan sxemasi ko‘rib chiqilgan ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. Berdnikov A.V., Semko M.V., Shirokova Yu.A. Meditsinskie pribori, apparati i kompleksi. Chast I. Texnicheskie metodi i apparati dlya ekspress-diagnostiki: Uchebnoe posobie / Kazan: Izd-vo Kazan. gos. tex. un-ta, 2004. 176 s. 2. Karlatshuk V.I. Elektronnaya laboratoriya na IVM RS. Programma Electronics Workbench i yee primenenie. - M.: Solon-R, 1999. 3. Katona Zoltan. Elektronika v meditsine: Per s veng./Pod red. M.K. Razmaxnina. — M.Sov. radio, 1980. — 144 s. il. — (Sov.-veng. b-ka po radioelektronike). Per. izd.: Vengriya,1979. 4. Korenevskiy N.A., Popechitelev ye.P., Filist S.A. Proektirovanie elektronnoy meditsinskoy apparaturы dlya diagnostiki i lechebnыx vozdeystviy: Monografiya/ Kurskaya gorodskaya tipografiya. Kursk, 1999. 537 . 4. Kuchumov A.I. Elektronika i sxemotexnika: Uchebnoe posobie. 3-ye izd., — M.: Gelios ARV, 2005. 6. Lachin V.I., Savyolov N.S. Elektronika: ucheb. posobie. — Izd. 6–e, pererab. i dop. —Rostov n/D: Feniks, 2007. 7. Markov B.G. Modelirovanie elektronnыx sxem v programme «Electronics Workbench»:ucheb.-metod. posobie. — Volgograd: Izd-vo VGPU «Peremena», 2006. 8. Aleksenko, A.G. Primenenie pretsizionnыx analogovыx mikrosxem: Monografiya / A.G. Aleksenko, ye.A. Kolombet, G.I. Starodub. – M.: Radio i svyaz, 1985. – 304 s. 9. Kalyakin A.I. Elektronika. Osnovi analogovoy sxemotexniki: Uchebnoe posobie dlya vuzov. – Taganrog: Izd-vo TRTU, 1996. – 178 s. 10. Xristich V.V. Elektronika: Tekstiы leksiy. – Taganrog: Izd-vo TRTU, 2002. – 203 s. 11.Xristich V.V. Laboratorniy praktikum po kursu “Elektronika”. – Taganrog: Izd-vo TTI, 2009. – 148 s. Download 457,6 Kb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish