Muhammad yusuf she’rlarida jins tushunchasini ifodalovchi birliklar poetikasi

Dekcha — kelib chiqishi fors-tojik tiliga mansub bo‘lib, kichkina qozon, qozoncha⁴ ma`nosini bildiradi. “Devoni lug‘otit turk” da ashich shaklida uchraydi.Yana Devonda keladigan Buqach so‘zi ham qozon yoki tovoq ma`nosini bildirib ashichga sinonimlik qiladi.Bu so‘z L.Budagov lug‘atida qazg‘an, kazan⁵ V.V.Radlov lug‘atida kazg‘an yog‘ochdan ishlangan qozon quyadigan qolip⁶ deb izoh beriladi.V.G.Egorov bu so‘zning qaz, qazu fe`li bilan aloqadorligi, u bizga qaz g‘agan shaklida fonetik o‘zgarishlar bilan yetib kelganligini ta`kidlaydi.Ismoilov bu so‘z turkiy tillarda har xil nomlar bilan atalishini qayd qiladi.Masalan,o‘zbekcha osh qozon, mahalla qozon, to‘y qozon, L.X.G‘afurova uni qaz fe`liga –an qo‘shimchasi qo‘shilishidan hosil bo‘lgan deydi.<sup>7</sup>
Piyola – asli fors-tojikcha va qadimgi grekcha.Tubidan yuqoriga tomon kengayib borgan, kosadan kichik idish bo‘lib, o‘zbek xalqining milliylik semasini bildiradi. Mahmud Koshg‘ariy o‘z asarida ajaq idish, kosa; piyola; o‘g‘uzlar buni bilmasligini ta`kidlaydi.Ular ajaq o‘rnida janaq deydilar
Dasturxon— O‘rtaga yozib ustiga ovqat qo‘yiladigan maxsus mata, ro‘zg‘or buyumi, tik dasturxon, qatak dasturxon⁸ Dasturxon so‘zining kelib chiqishi urf-odat bilan bog‘liq.E.Vohidov bu so‘zni dastor va xvana so‘zlaridan tashkil topganligini ta`kidlaydi. “…dastor ham ro‘mo‘l kabi bir bo‘lak matoni anglatadi.Dast – qo‘l, ro‘ – yuz, mol – mato.Uch so‘zni qo‘shsak dastro‘mol so‘zi kelib chiqadi.Kichkina ro‘mol ro‘molcha deyilgani kabi kichik dastor dastorcha deyiladi.Bu so‘z ko‘proq belbog‘ ma`nosida keladi.O‘zbekning to‘ni to‘shasa, ko‘rpacha, ustiga yopsa ko‘rpa, boshiga qo‘ysa yostiq bo‘lganidek, dastor ham boshga o‘rasa salla,qo‘l yuvsa sochiq, ibodat qilsa joynamoz, yozsa dasturxon,o‘lsa kafanlik bo‘lgan⁹ Dasturxonning turli maqsadlarda ishlatiladigan ko‘rinishlari uchraydi, masalan, damgir osh yaxshi dam yeyishi uchun qopqoqni o‘rab qo‘yadigan maxsus dasturxon.Turkiy tillarning ko‘plarida dasturxon so‘zi quyidagi ma`nilarni bildiradi: 1) ovqatlanish paytida yoyiladigan maxsus mato; 2) har xil noz-ne`matlar bilan to‘ldirilgan stol; 3) to‘y-hashamlarda mehmon olib boradigan yoki unga berib yuboriladigan sovg‘alar. M.Abdiyev fors-tojik tilida qo‘shma so‘z deb hisoblanayotgan dasturxan //dostarxan,poyandoz, choyshab kabi so‘zlar o‘zbek tilida tub so‘zlar ekanligini qayd qilgan¹⁰ Dasturxon har xil naqshlar bilan bezatilgan va uni quroq dasturxon deb atashgan