Muhammad al-xozazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti telekommunikatsiya texnologiyalari

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XOZAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI
FAKULTETI

Bajardi: 007-guruh talabasi Abdunazarova Dildora

1-2 - Laboratoriya ishi

Mavzu: Ma`lumotlar bazasini loyihalash. Mohiyat – aloqa diagrammasini qurish (ER modeli).
Ishdan maqsad: ma`limotlar bazasini loyihalash uchun mohiyat – aloqa modelini ishlab chiqish bo`yicha ko`nikmaga ega bo`lish.
Masalani qo`yilishi: ma`lumotlar bazasini lohiyalash va “Mohiyat–aloqa” modelini ishlab chiqish.
Uslubiy ko`rsatmalar: ma`lumotlar bazasini lohiyalash quyidagi tashkil etuvchilarini o‘rganishni taqozo etadi. Ob`yektlar, ob`yekt xususiyatlari, bog`lanishlar (ob`yekt munosabatlari), vaqt oralig`i va hokazolar.
“Kafedra” predmet sohasining ob’ektlari

№	Ob’ektlar
1	Talabalar
2	O‘qituvchilar
3	Xodimlar
4	Fanlar
5	Xonalar

Talabalar ob’ektining xususiyatlari

ID	O`quvchi ID	Familiya	Ismi	Fakultet	Bosqichi	Guruhi	Telefon raqami
1		Abdullayev	Abdulaziz	Telekommunikatsiya Texnalogiyalari	2	415-20	99 154 78 12
2		Abdunazarova	Dildora	Telekommunikatsiya Texnalogiyalari	2	415-20	93 162 26 12
3		Ergasheva	Sevara	Axborot xavfsizligi	2	714-20	99 094 32 14
4		Meliziyayeva	Munojatxon	Dasturiy injinering	2	315-20	99 111 36 60
5		Majidov	Alisher	Axborot xavfsizligi	2	714-20	33 158 96 06
6		Nortojiyev	Sardorbek	Kampyuter injinering	2	218-20	94 815 35 01

O‘qituvchilar ob’ektining xususiyatlari

ID	Familiya	Ism	Sharifi	Telefon raqami	Ish vaqti	Staji	Manzili	Darajasi
1	Yuldashov	Raxmon	Xusanovich	99 568 23 45	8.00 16.00	10 yil	Toshkent shaxar Shayxontohur tumani	Kata o`tuvchi
2	Yunisov	Jura	Yunisovich	94 564 87 12	8.00 16.00	30 yil	Toshkent Shaxar yunisabot tumani	datsent
3	Sattarov	Xurshid	Abdushukurovich	90 788 85 56	8.00 16.00	12 yil	Toshkent shaxar Shayxontohur tumani	Kata o`qituvchi
4	Islamova	Odila	Abduraimovna	33 564 23 75	8.00 1600	15 yil	Toshkent shaxar chilonzor tuman	Katta O`qituvchi
5	Saidova	Gulchehra	Alisherovna	90 451 23 78		5	Toshkent Shaxar yunisabot tumani	Assisten

Xodimlar ob’ektining xususiyatlari

ID	Familiya	Ism	Lavozimi	Ish vaqti	Telefon raqami	Manzili	Staji	Maoshi
1	Asadova	Zarnigor	labarand	14.00 18.00	9465823 45	Navoi shaxar	1 yil	500000
2	Mallayev	Oybek	Usmonqulovich	8.00 18.00	94216758	Toshkent shaxar	21	8000000
2	Abenov	Sirojbek	Alisherovich	8.00 18.00	934871295	Toshkent shaxar	3	1000000
2	Qosimova	Lobar	Ravshanbek qizi	8.00 13.00	994871263	Farg`ona viloyati	5	600000

Fanlar ob’ektining xususiyatlari

ID	Fan nomi	O‘tiladigan bosqichi	Soati
1	Ma`lumotlar bazasi	2	60
2	Elektronika va sxemalar	2	60
3	Algoritimlarni loyihalash	2	60
4	Dasturlash	1	60

Telefon raqami

Dars berish


Familiya

Manzili

O’tiladigan bosqichi

ID

Ish vaqti


Ism

Soati


Staji

Fanlar


ID

O’qituvchi-lar

Nomi


Darajasii


Kafedra


Lavozimi

Maoshi

Telefon raqami


Ishlaydi


O`qitadi


Manzili

ID


Xodimlar


Staji

Ism



Talabalar



Ish vaqti

Familiya

Fakulteti
v

IDD

Ism

Familiya

Guruhi

Bosqichi

Telefon raqami

3 - LABORATORIYA ISHI

Mavzu: SQL tilida jadvallar yaratish, o„zgartirish va o„chirish

Ishdan maqsad: predmet soha ma‘lumotlar bazasini so`rovlar orqali yaratishni va so`rovlar orqali oddiy jarayonlarni bajarishni o`rganish, hamda ko`nikmaga ega bo`lish. Talabalarda DDL komandalaridan foydalanish va shu orqali relyasion MB yaratish ko‘nikmasini hosil qilish.

Masalani qo`yilishi: Predmet soha ma`lumotlar bazasini SQL so`rovlari orqali yaratish. Mavjud ob`yektlarni so`rovlar orqali ma`lumotlar bilan to`ldirish, o`zgartirish va keraksiz ma`lumotlarni o`chirishni ko`rib chiqish.

Uslubiy ko`rsatmalar: SQL tilida quyidagi asosiy ma‘lumotlar turlari ishlatilib, ularning formatlari har xil MBBT lar uchun farq qilishi mumkin:
SQL tili quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:

DDL ( Mа‘lumоtlаrni Tа‘riflаsh Tili ) - ANSI dа ma‘lumotlar sxemаsini tа‘riflаsh tili, оb‘ektlаrni (jаdvаllаr, indekslаr, tаsаvirlаr vа hоkаzо) yarаtuvchi buyruqlar to‘plamidan ibоrаt.

DML (Mа‘lumоtlаrni O‗zgаrtirish Tili) - bu iхtiyoriy dаqiqаdа jаdvаllаrdа qаndаy qiymаtlаr sаqlаnishini аniqlоvchi buyruqlar mаjmuаsidir.

DCL (Mа‘lumоtlаrni Bоshqаrish Tili) fоydаlаnuvchigа aniq оb‘ektlаrga tа‘sir o‗tkаzishgа ruхsаt berish yoki bermаslikni аniqlоvchi buyruqlardаn ibоrаt.
DDL tilining asosiy komandalari:

CREATE – yangi jadval hosil qilish uchun ishlatiladi. Quyidagi ko‘rinishda yoziladi:

CREATE TABLE ( ustun_nomi va toifasi, … ); ALTER – jadvalga o‘zgartirish kiritish uchun ishlatiladi. Bu

buyruq jadvalga yangi ustunlar qo'shish, ustunlarni o'chirish, ustunlar kattaligini o'zgartirish, hamda cheklanishlarni qo'shish va olib tashlash imkoniyatlariga ega. Bu buyruq ANSI standarti qismi emas, shuning uchun har xil tizimlarda har xil imkoniyatlarga ega. Misol uchun jadvalga ustun qo‘shish buyrug‘i sintaksisi quyidagicha:

ALTER TABLE ADD ;


DROP - jadvalni o‘chirish buyrug‘i. Jadvalni o'chirish imkoniga ega bo‘lish uchun, jadval egasi (ya‘ni yaratuvchisi) bo‘lshingiz kerak. Faqat bo‗sh jadvalni o'chirish mumkin. Qatorlarga ega bo‘lgan, to‘ldirilgan jadvalni o‗chirish mumkin emas, ya‘ni jadval o‗chirishdan oldin tozalangan bo‘lshi kerak. Jadvalni o'chirish buyrug'i quyidagi ko‗rinishga ega:

Ishni bajarish tartibi:
1.Eski yaratilgan ma’lumotlar bazasini ko’ramiz;
So`rov: show databases; natija;

2. Yangi Kafedra nomli baza yaratamiz;

So`rov: create database kafedra;
Natija:

3. Talabalar nomli jadval yaratamiz;

So`rov: create table talabalar (id int, familiya varchar(20), ism varchar(12), fakultet varchar(40), bosqich int, guruhi int, telefon_raqami int);
Natija:

4. Jadvalni ko’ramiz;

So’rov: desc talabalar;
Natija:

5. Jadvalga yangi Yoshi nomli satr qo’shamiz;

So’rov: alter table talabalar add yoshi int;
Natija:




6. Fakultet nomli satrning o’lchamini o’zgartiramiz;
So’rov: alter table talabalar modify fakultet varchar(30);
Natija:

7. Bosqich atibutini nomini kursi deb o’zgartiramiz;
So’rov: alter table talabalar change gruh guruh int;
Natija:

4 - LABORATORIYA ISHI

Mavzu: Ma’lumotlarni tanlash va ular ustida amallar

Ishdan maqsad: Talabalarda DML komandalaridan foydalanish va shu orqali relyatsion MB da ishlash ko‘nikmasini hosil qilish.

Masalaning qo’yilishi: Avvalgi laboratoriya mashg‘ulotida yaratilgan futbol klubining MB ustida amallar bajarish.

Uslubiy ko`rsatmalar:Ma‘lumotlar bazasiga axborotlar qo'shish, yangilash, o'chirish va chiqarib tashlash imkonini beradi, odatda ma‘lumotlami boshqarish tili (DML – Data Manipulation Language) yordamida amalga oshiriladi. Barcha

ma‘lumotlarning markazlashtirilgan saqlanishi mavjudligi va ulaming tavsifi ba‘zan so'rovlar tili (querylanguage) deb ataluvchi so'rovlarda tashkil etilgan umumiy uskunasi sifatida DML tilidan foydalanish imkonini beradi. So'rovlar tilining mavjudligi o'ziga xos faylli tizimlarni cheklanishlardan yo'qotish imkoniyatini beradi, unda foydalanuvchilarning fiksirlangan so'rovlar to'plami ustida ish olib borishlari yoki dasturiy ta‘minotni boshqarishda ko'proq murakkab muammolar uchun doimiy ravishda yaratilayotgan dasturlar sonining oshishi nazarda tutiladi.

DML tilining ikki xil turi mavjud - protsedurali va protsedurali bo'lmagan tillar. Ular bir-biridan ma‘lumotlardan ko'chirma olish usullari bilan farqlanadi. Ular o'rtasidagi asosiy farq, protsedurali tillar odatda MB da ketma-ket ravishda axborotlarni qayta ishlaydi, protsedurali bo'lmagan tillar butun yozuvlar to'plamiga birdan operatsiyaga kirishadi.

DML tili so‟rovlari:

SELECT – Amal bajaradigan jadvalimizni tanlash, ekranga chiqarish komandasi.

Sintaksisi esa quyidagicha:

SELECT *FROM // jadvalni to’liq chiqarish SELECT FROM // jadval ustunlarini chiqarish

INSERT – SQL da barcha satrlar ushbu buyruq yordamida kiritiladi.
Sintaksisi esa quyidagicha:

INSERT INTO VALUES (“ustun_info”, “ustun_info”, … );

DELETE – satrlarni jadvaldan o‘chirish buyrug‘i.
Sintaksisi esa quyidagicha:

DELETE FROM WHERE qidiruv_sharti;

UPDATE – Maydon qiymatlarini o‘zgartirish buyrug‘i.
Sintaksisi esa 2 hil:

UPDATE SET column=expression;
UPDATE SET column=expression
WHERE qidiruv_sharti;

Ishni bajarish tartibi

Avvalo 3-laboratoriya ishida tuzgan jadvallarimizni esga olamiz. Endi o‘sha jadvallarni MYSQL da yuqorida sintaksisini keltirib o‘tganimizday komandalardan foydalanib yaratamiz.

1.Jadval ob’yektlariga qiymatlar berami
So`rov; INSERT INTO talabalar(id,familiya,ism,fakultet,bosqich,telefon_raqam,yosh,guruh)values(1,'abdullayev','abdulaziz','Telekom',2,991547812,20,415);




2. Jadvalni tanlaymiz va SELECT operatori orqali ekranga chiqaramiz.
So`rov; Select*from talabalar;




3.MB ga yangi jadval qo’shamiz va UPDATEdan foydalanib maydonga qiymat beramiz.
So`rov: Alter table update talabalar set manzil='Andijon' where id=1;