Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot texnologiyalari universiteti Tayyorladi: 601-21 Ek va Ao‘ guruhi talabalari

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot texnologiyalari universiteti

Tayyorladi: 601-21 Ek va Ao‘ guruhi talabalari

D. Abdulazizova va Sh. Yaxshiboyeva

Chumolilar koloniyasi algoritmi

Chumolilar koloniyasi algoritmi

• Chumolilar koloniyalarda yashaydigan ijtimoiy mavjudotlardir.
• Haqiqiy chumolilar koloniyasi uya va oziq-ovqat manbai o'rtasidagi eng qisqa yo'lni topish qobiliyatiga ega.
• Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, bu qobiliyat chumolilar o'rtasidagi hidga asoslangan kimyoviy aloqa natijasidir.
• Marko Dorigo va boshqalar haqiqiy chumolilarning yo'nalishi va oziq-ovqat topish strategiyasiga asoslangan chumolilar tizimi algoritmini taklif qildilar (1991).

Chumolilar koloniyasini optimallashtirish

Chumoli oziq-ovqat manbai bilan uyasi o’rtasida boradigan yo’llarni atrof-muhit sharoitlariga qarab belgilaydi. Belgilangan yo’llardan biridan birinchi o’tgan chumoli yo’lda feromon deb nomlangan moddani qoldiradi. Yo’l qisqa bo’lsa, bu modda zichroq bo’ladi va boshqa chumolilar ham xuddi shunday yo’lda davom etadilar. Ikki yo’lning kesishmasida chumoli qaysi yo’ldan borishni aniqlaydi. U qaysi yo’lni tanlashni moddaning zichligiga va tasodifiy mezonga ko’ra qaror qiladi. Ushbu tasodifiy tanlovning sababi, barcha chumolilarni bir xil yo’ldan borishiga to’sqinlik qilib, yangi va qisqaroq yo’llarni kashf qilishdir.

UYA
UYA
UYA
OVQAT
OVQAT
OVQAT
1-rasm. Haqiqiy chumolilarning eng qisqa yo’lni topishi

Haqiqiy chumolilar

• Chumolilar harakatlanayotganda, ular o'z yo'lida feromon moddasini qoldiradilar.
• Yo'llardan teng miqdordagi chumolilar o'tsa ham, uzoq yo'llardagi hid ko'proq bug'lanadi va chumolilar tomonidan tanlanadigan bu yo'lning tanlash ehtimolligi pasayadi.
• Qisqaroq yo'lning hidi vaqt birligida teng miqdorda bug'langan taqdirda ham, navbatga kelgan chumolilar bu yo'lning umumiy hidining kuchayishiga sabab bo'ladi.
• Shunday qilib, chumolilarning oziq-ovqat va uya orasidagi qisqa yo'lni bosib o'tish yo'li boshqa chumolilar uchun ham ushbu yo’lni tanlash imkonini beradi.
• Bu jarayon tabiiy optimallashtirish tizimini belgilaydi.
• Chumolilar koloniyasi algoritmlari chumolilarning bu xatti-harakatiga taqlid qiluvchi optimallashtirish usullaridir.