Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Urganch filial

Friksion uzatish:

Friksion uzatishda (harakatni ishqalanish yordamida uzatadigan qurilmalar friksion mexanizmlar deb ataladi) disklar bir-biriga qattiq siqilgan holda tekkiziladi, ularning aylanish yo’nalishlari xar xil bo’ladi. Bu ikki holda ham aylana harakatni uzatish tenglamalari bir xil.

Bir – biriga mahkamlangan disklar harakati:

Umumiy markazli bir-biriga mahkamlangan disklarning aylanish davrlari, chastotalari va burchak tezliklari bir-xil bo’ladi.

Tishli g’ildirak yordamida uzatish:

Aylana harakatni tishli g’ildiraklar yordamida uzatishda

N₁,N₂ – tishli g’ildiraklarning tishlar soni.

Tishli g’ildiraklar tishlari orasidagi masofa bir xil

bo’ladi d₁=d₂

Tishlar orasidagi masofa d₁=2πR₁/N₁ va d₂=2πR₂/N₂

munosabatga ega,

bu bog’lanishdan quidagi tenglik kelib chiqadi

Bundan R₁/N₁=R₂/N₂. Tishli uzatishda ham ʋ₁=ʋ₂ tenglik o’rinli bo’ladi, xuddi tasmali uzatish kabi, shuning uchun quyidagi tenglikni yozish mumkin.

Burchak tezliklar nisbati, tishlar soniga teskari proporsional.

5- xulosa:

Xulosa o’rnida shuni aytish kerakki, aylanma harakatlar barcha sohalarda ya’ni kompyuter telekommunikatsiya, AT sohalarida ham katta ahamiyat kasb etadi. Bunday harakatlar borligi sababli biz telekommunikatsiya sohalarida katta yutuqlarga erishmoqdamiz.

Aylanma harakatlar kattaliklari hisoblanmish tangensial tezlanish, burchak tezlik, burchak tezlanish kabi kattaliklar sababli biz DVD, CD operatsion disklarni, kompyuterda vinchester, hard disk kompakt disk, kuler, diskovot kabi qurilmalari hamda shu bilan birga avtomashinalarning dvigatellari, motorlari kabi anjomlarni kundalik hayot, turmush tarzimizda bemalol ishlatyapmiz.

Soat millarining harakatini, tekis harakat qilayotgan velosiped yoki avtomobil g’ildiragining harakatini aylanma tekis harakat deyish mumkin.

Moddiy nuqtaning aylana bo’ylab harakati deganda aylanma harakat qilayotgan jismning biror nuqtasi ko’zda tutiladi. Masalan, soat milining ma’lum bir nuqtasini, aytaylik uchini moddiy nuqta deb qarash mumkin. Velosiped yoki avtomobil g’ildiragining o’qidan ma’lum bir uzoqlikdagi nuqtasini ham moddiy nuqta deb olsa bo’lsa. Bunda g’ildirakning aylanma harakati yerga nisbatan emas, balki velosiped yoki avtomobil korpusiga nisbatan qaraladi.

Aylanma harakatlar barchamizni kundalik hayotimizga kirib o’z o’rnini egallagan jarayonlardan hisoblanadi – u harakatlar hoh texnikaga oid bo’lsin, hoh mexanik hodisaga oid bo’lsin.

Bu jarayon hodisalarning barchasini tak tomirida albatta fizika fani yotadi. Fizika fani borligi sababli biz hozirda shiddat bilan rivojlangan shunday zamonda, davrda yashayapmiz. Biz ishlatayotgan telefonlar, kompyuter, noutbuklar, televizorlar, muzlatkich va konditsioner kabi maishiy texnika vositalarining barchasi o’sha biz bilgan fizika qonunlariga asoslanadi.

Tabiatda va texnikada egri chiziqli harakatlar ko’p uchraydi. Masalan: sayyora va sun’iy yo’ldoshlar, samolyot parragi, paraxot vinti, transport vositalari, mashinalarning qismlari, issiq va sovuq havo oqimlari va hokozalar egri chiziqli harakat qiladi.

Qattiq jismlarning aylanma harakati tabiatda va texnikada juda ko’p uchraydi. Yerning o’z o’qi atrofida aylanishi, moxovik deb ataladigan g’ildirak shikivlarining harakati, tegirmon toshining aylanishi, magnitafon kassetasining aylanishi va shu kabilar aylanma harakatga misol bo’la oladi.

Umuman, qattiq jismning har qanday harakatini harakatlarning mustaqillik prinsipiga asosan ilgarilanma va aylanma harakatlarning yig’indisidan iborat deyish mumkin. Masalan, g’ildirakning harakatini olaylik. G’ildirakning harakati o’z o’qi atrofidagi aylanma harakatidan va korpus bilan birgalikda ilgarilanma harakatidan tarkib topgan.