Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti Fan: Ma’lumotlar bazasi

MB administratorini xizmat doirasiga quyidagi vazifalar kiradi:

• 
  Predmet soxani tahlili va foydalanuvchilar va axborotni o‘rnini aniqlash;
  
• 
  Ma’lumotlarni tuzilishini loyihalash va ularni takomillashtirish;
  
• 
  Qo‘yilgan topshiriqlar va ma’lumotlarni bir butunligini ta’minlash;
  
• 
  MB ni yuklash va yuritish;
  
• 
  Ma’lumotlarni himoya qilish;
  
• 
  MB ni tiklashni ta’minlab berish;
  
• 
  MB ga murojaatlarni yig`ish va statistik qayta ishlab berish;
  
• 
  MB ga ko‘p foydalanuvchilar rejimida ishlaganda, ma’lumotlarni o‘chib ketishidan himoya qilish;
  
• 
  Texnik vositalar nosoz bo‘lib ishdan chiqqanda, ma’lumotlarni saqlash va qayta tiklash ishlarini bajarish;
  
• 
  Ma‘lumot bazasi tizimining arxitekturasi

  Arxitekturasi bo'yicha DBMSlar bir, ikki va uch pog'onali bo'linadi .Bir pog'onali arxitekturada zarur ma'lumotlarni boshqarish mantig'ini ta'minlaydigan bitta zveno (mijoz) ishlatiladi. va uning vizualizatsiyasi. Ikki darajali arxitekturada  ma'lumotlarni boshqarish mantig'ining muhim qismi ma'lumotlar bazasi serveri (ma'lumotlar bazasi serveri) tomonidan amalga oshiriladi, mijoz segmenti esa asosan foydalanuvchilarga qulay shaklda ma'lumotlarni namoyish qilish bilan shug'ullanadi. Uch bosqichli DBMSda oraliq havola ishlatiladi - dastur serveri, va - bitta havola; 6 - ikki havola; ichida - uchta havola, bu mijoz va ma'lumotlar bazasi serveri o'rtasida vositachi. Ilova serveri mijozni ma'lumotlarni boshqarish va ma'lumotlar bazasi serveri bilan aloqa qilish funktsiyalaridan to'liq xalos qilishga imkon beradi. Joylashuvga qarab alohida qismlar MB ma'lumotlar bazalari mahalliy va tarmoq bazalarini ajratib turadi. Mahalliy ma'lumotlar bazasiga kiruvchi foydalanuvchi kompyuterida mahalliy MBTlarning barcha qismlari joylashgan. Shunday qilib, bir nechta foydalanuvchilar bir vaqtning o'zida bir xil ma'lumotlar bazasi bilan ishlashi mumkin foydalanuvchi kompyuter uning mahalliy ma'lumotlar bazasidan nusxasiga kirish huquqiga ega bo'lishi kerak. Ushbu turdagi DBMSlarning muhim muammolaridan biri bu ma'lumotlar nusxalari tarkibini sinxronlashtirish (ma'lumotlar replikatsiyasi), shu sababli mahalliy DBMSlar bir nechta foydalanuvchining birgalikdagi ishini talab qiladigan muammolarni hal qilish uchun mos emas Tarmoq tarkibiga fayl-server, mijoz-server va tarqatilgan ma'lumotlar bazalari kiradi. Ushbu tizimlarning ajralmas atributi bu kompyuterlar o'rtasida apparat aloqasini ta'minlaydigan va bu imkoniyat yaratadigan tarmoqdir qo'shma ish bir xil ma'lumotlar bazasiga ega bo'lgan ko'plab foydalanuvchilar.

  
  
• 
  Fayl-server DBMS-larida ma'lumotlar bazasi odatda bir yoki bir nechta saqlash qurilmalarida joylashgan. kuchli mashinaushbu maqsadlar uchun maxsus ajratilgan va doimiy ravishda tarmoqqa ulangan. Bunday kompyuter fayl serveri deb ataladi. Ushbu turdagi DBMS-ning shubhasiz afzalligi uni yaratish va texnik xizmat ko'rsatishning nisbatan soddaligi, chunki aslida barchasi mahalliy tarmoqni tashkil qilish va unga ulangan kompyuterlarga tarmoq kompyuterlarini o'rnatish bilan bog'liq. operatsion tizimlar... Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlar bazasining mahalliy va fayl-server versiyalari o'rtasida alohida farqlar mavjud emas, chunki ularda barcha ma'lumotlar bazalari foydalanuvchi kompyuterida to'plangan. Ular odatda arxitekturada bir darajali, ammo ba'zi hollarda dastur serveridan foydalanishlari mumkin. Fayl-server tizimlarining kamchiliklari tarmoqdagi katta yuk. Masalan, mijoz kompyuterida ishlaydigan foydalanuvchi kutubxonada mavjud bo'lgan kitoblardan biri haqida ma'lumot topishi kerak bo'lsa, unda barcha kitoblar to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan butun fayl avval tarmoq orqali uzatiladi va shundan keyingina shu erda yaratilgan yo'l mahalliy nusxa ma'lumotlar kerakli ma'lumotlarni qidiradi. Bir necha o'nlab foydalanuvchilarning ma'lumotlari bilan intensiv ishlashda ishlab chiqarish tarmoq etarli bo'lmasligi mumkin va foydalanuvchiga uning talablariga MBB javobining jiddiy kechikishi g'azablantiradi. Fayl server DBMS nisbatan muvaffaqiyatli ishlatilishi mumkin kichik tashkilotlar bir necha o'nlab mijozlar soni bilan.
  
• 
  Mijoz-server (ikki pog'onali) tizimlar tarmoqdagi yukni sezilarli darajada kamaytiradi, chunki mijoz ma'lumotlar bazasi bilan mashinada joylashgan ixtisoslashgan vositachi - ma'lumotlar bazasi serveri orqali aloqa qiladi. Ma'lumotlar bazasi serveri mijozdan so'rov qabul qiladi, ma'lumotlardan kerakli yozuvni qidiradi va uni mijozga uzatadi. Shunday qilib, ammo nisbatan qisqa so'rov tarmoqqa uzatiladi va yagona kerakli kirishma'lumotlar bazasida yuz minglab yozuvlar bo'lsa ham. Odatda, serverga so'rov maxsus tilda shakllantiriladi sQL so'rovlarishuning uchun JB-serverlar ko'pincha SQL-serverlar deb nomlanadi. Ma'lumotlar bazasi serverlari tomonidan ishlab chiqilgan nisbatan murakkab dasturlardir turli firmalarmasalan: Microsoft SQL Server ( SQL Server) Microsoft korporatsiyasi tomonidan, Sybase korporatsiyasi tomonidan Sybase Adaptive Server, shu nomdagi korporatsiya tomonidan Oracle, IBM korporatsiyasi tomonidan DB2, Borland korporatsiyasi tomonidan InterBase va boshqalar. Mijozlar-serverlar uchun ma'lumotlar bazasi yuzlab va minglab mijozlar joylashgan joylarga qadar ishlashni yoki miqyosni taqdim etadi.
  
• 
  Tarqatilgan DBMSlar bir necha o'nlab yoki yuzlab ma'lumotlar bazalari serverlarini o'z ichiga olishi mumkin. Ulardagi mijozlar soni o'nlab va yuz minglab kishini tashkil qilishi mumkin. Odatda, bunday MBBlar alohida bo'linmalari katta hududga tarqalgan davlat darajasidagi tashkilotlarning ishini qo'llab-quvvatlaydi (masalan, Rossiya Federatsiyasi Markaziy saylov komissiyasi). Tarqatilgan DBMS-larda ba'zi bir serverlar hayotiy ma'lumotni buzishi mumkin bo'lgan nosozlik va nosozliklarning juda kam ehtimolligiga erishish uchun bir-birini takrorlashi mumkin.
  
• 
  Hozirgi kunda inson faoliyatida ma’lumotlar bazasi (MB) kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanishda juda muhim rolь o‘ynamoqda. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o‘zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo‘lamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasidir.
  Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez o‘zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni o‘z vaqtida qayta ishlash choralarining yangi usullarini qidirib topishga undamoqda. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun MBni yaratish, so‘ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb bo‘lib qolmokda. Moliya, ishlab chiqarish, savdo-sotiq va boshqa korxonalar ishlarini ma’lumotlar bazasisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi.
  Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko‘rinishda foydalanish juda qiyin edi. Dastur tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan masala uchungina o‘rinli bo‘lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan dasturlardan foydalanishni qiyinlashtirar edi.
  Har qanday axborot tizimining maqsadi real muhit ob’ektlari haqidagi ma’lumotlarga ishlov berishdan iborat. Keng ma’noda ma’lumotlar bazasi - bu qandaydir bir predmet sohasidagi real muhitning aniq ob’ektlari haqidagi ma’lumotlar to‘plamidir. Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni tashkil qilish uchun o‘rganilayotgan real muhitning ma’lum bir qismi tushiniladi. Masalan, korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o‘quv yurti va boshqalar.
  Shuni qayd qilish lozimki, MBni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur:
  Birinchidan, ma’lumotlar turi, ko‘rinishi, ularni qo‘llaydigan programmalarga bog‘liq bo‘lmasligi lozim, ya’ni MBga yangi ma’lumotlarni kiritganda yoki ma’lumotlar turini o‘zgartirganda, programmalarni o‘zgartirish talab etilmasligi lozim.
  Ikkinchidan, MBdagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror programma tuzishga hojat qolmasin.
  Shuning uchun ham MBni tashkil etishda ma’lum qonun va qoidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so‘zini ma’lumot so‘zidan farqlaymiz, ya’ni axborot so‘zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda aniq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz.
  Ma’lumotlar bazasini yaratishda, foydalanuvchi axborotlarni turli belgilar bo‘yicha tartiblashga va ixtiyoriy belgilar birikmasi bilan tanlanmani tez olishga intiladi. Buni faqat ma’lumotlar tizilmalashtirilgan holda bajarish mumkin.