Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnalogiyalar Universiteti Elektron tijorat fakulteti talabasi Botirov Shohjahonning Komputerlarni tashkillashtirish fanidan bajargan Amaliy ishi №8 mavzu: Kompyuterning tashkiliy qismlari

Mini Kompyuterlar
(kichik Kompyuterlar)- hajmi va bajaradigan amallar
tezligi jihatidan blok Kompyuterlardan kamida bir pog‘ona pastdir. Shuni aytish
joizki, ularning gabariti (hajmi) tobora ixchamlashib, hatto shaxsiy Kompyuterdek
kichik joyni egallaydiganlari yaratilmoqda. Bunday Kompyuterlar turkumiga ilk
bor yaratilgan PDP-11 (Programm Driver Processor-dasturiy boshqaruv
protsessori), ilgari harbiy maqsadlar uchun ishlatilgan VAX, SUN turkumli
Kompyuterlar, IBM 4381, Hewlett Packard firmasining HP 9000 va boshqa mini
Kompyuterlar misol bo‘la roladi.
Shaxsiy Kompyuterlar-
hozirda ko‘pchilik
foydalanuvchilar IBM rusumidagi Kompyuterlardan
keng foydalanishmoqda. 
IBM rusumiga
mos Kompyuterlar deganda, ham programma

---

ta‘minoti mosligi, texnik ta‘minoti mosligi, ya‘ni bir-
biriga mos kelishi nazarda 
tutilgan. 
Bunday
Kompyuterlar Pentium 3,4 va 750-1000
megagertsni, xotira hajmi 64128, 512 megabaytni tashkil
qiladi. 
U quyidagi qurilmalardan tashkil topgan: 
- sistema bloki 
- monitor 
- klaviatura 
- sichqoncha
- tashqi qurilmalar
- Sistema bloki- yassi (desktop) yoki minora (town) ko‘rinishida ishlab
chiqariladi. Kompyuterning asosiy qismlari sistema blokida joylashgan bo‘lib,
ular quyidagilardir: 
- Tezkor xotira (RAM- Random Access Memory –ixtiyoriy kirish mumkin
bo‘lgan mikroprotsessor. Tezkor xotira qurilmasi 
registrlardan
tashkil topgan.
- Registr-ma‘lumotlarni ikkilik shaklida vaqtinchalik saqlab turish uchun
mo‘ljallangan qurilma. Har bir registr o‘z navbatida triggerlardan tashkil topgan.
Trigger-bu kichik kondensator bo‘lib, u elektr toki bilan zaryadlangan holda 1 ni ,
aks holda 0 ni ifodalaydi.
- Registrdagi triggerlarning miqdori Kompyuterni necha razryadli ekanini
bildiradi. Registrlar-bu yacheykalar deb xam yuritiladi. Bu yacheykalarning xar
bir razryadida bir bit axborot joylashadi ya‘ni 0 yoki 1 
- Razryadlar soni deganda bir vaqtda qayta ishlanadigan ikkilik razryadlar
soni tushiniladi.
- Qurilmalar nazoratchilari (bu kontrolerlar, adapterlar, elektr manbai bilan
ta‘minlash bloki). 
- Yumshoq disk qurilmasi (FDD-Floppy Disk Driver) 
- Qattiq disk qurilmasi (HDD-Hard Disk Driver) 
- Faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan lazer disk qurilmasi (CD-ROM Compact
Disk Read Only Memory), shinalar, modem va boshqa qurilmalardan iborat. 
- Sistema blokiga uning parallel (LPT) va ketma-ket (COM) portlari orqali
ko‘plab tashqi qurilmalarni ulash mumkin. 
- Ular mos ravishda LPT1, LPT4 va COM1 – COM3 deb nomlanadi. Odatda
LPT portga printer va COM portga faks-modem, sichqoncha va boshqa qurilmalar
ulanadi. 
- Monitor. Monitor (displey) Kompyuterda matn va grafik ma‘lumotlarni
tasvirlash ko‘rish uchun ishlatiladi. Monitorlarning har xil ko‘rinishlari mavjud,
ya‘ni ular o‘zidan chiqaruvchi past radiatsiyali (Lowe radiation) so‘zlarini
uchratish mumkin.Shuning uchun inson organizimiga tas‘iri juda kam miqdorda

---

bo‘lgan 17-21 dyuymli SVGA (Super Video Grafic Adapter-ya‘ni katta video
grafik adapter) monitorlar ishlab chiqarilmoqda.
- Tasvirlash qobiliyati ekranning gorizontal va vertikal nuqtalar soni bilan
beriladi. Masalan: 14 dyuymli Kompyuterlarda tasvirlash qobiliyati 800 x 600, 15
dyuymli monitorda 1024 x 768, 17 dyuymli monitorda 1280 x 1024 va 21
dyuymli monitorda 1600 x 1200. Bundan tashqari ularning yana bir xususiyati
piksellar sonining kata kichikligidir. Tasvirlash qobiliyati 800 x 600 ga teng
bo‘lgan monitorlarda piksel 0,31 mm ga , 1024 x 768 ga teng bo‘lgan
monitorlarda esa piksel 0,28 yoki 0,25 mm teng bo‘lishi kerak. Monitorning tez
ishlashi adapterga bog‘liq. Matn rejimida monitor tez ishlaydi, grafik rejimda
sekinroq ishlaydi. Ularni tez ishlashini o‘rnatish mumkin. 
-
Modem
. Kompyuter telefon tarmog‘i orqali axborot almashish maqsadida
ishlayotganida, telefon tarmog‘idan olingan signalni qabul qiluvchi va uni raqamli
axborotga aylantiruvchi qurilma kerak bo‘ladi. Qurilmaning kirishida axborot
modulyatsiya qilinadi, chiqishida esa demodulyatsiyaga uchraydi, shundan
modem nomi kelib chiqqan. Modemning asosiy vazifasi Kompyuterdan kelgan
signalni telefon tarmog‘i ish chastotasi diapozoniga mos chastotadagi elektr
signaliga aylantirib berishdan iborat. Bu tarmoqning akustik kanalini modem quyi
va yuqori chastota yo‘laklariga ajratadi. Quyi chastotali yo‘lak ma‘lumotlarni
uzatishda, yuqori yo‘lakli chastotalar esa qabul qilish uchun qo‘llaniladi. IBM
rusumidagi Kompyuterlarni ishlab chiqaruvchi firmalar: 
-