Muhammad al-Xorazmiy nomidagi tatu universiteti birinchi bosqich phy-010 guruh talabasi Abdusattorov Akabrning fizika fanidan tayyorlagan taqdimoti

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti PHY-010 guruh talabasi Abdusattorov Akbarnig fizika 1 kursidan tayyorlagan mustaqil ishi

Moddiy nuqtaning aylanma harakati

Mustaqil ish mavzusi:

Mustaqil ish rejasi:

• Moddiy nuqtaning aylanma harakati
• Moddiy nuqtaning egri chiziqli harakatidagi tangensial, normal va toʻla tezlanishlar
• Aylana boʻylab harakatda burilish burchagi, burchak tezlik va burchak tezlanish
• Aylanma va ilgarilanma harakatning kinematik xarakteristikalari orasidagi bogʻlanishlar
• Xulosa.
• Foydalanilgan adabiyotlar

Moddiy nuqtaning aylanma harakati

• Aylanma harakat – bu harakatda jismning barcha nuqtalarining harakat trayektoriyalari aylanalardan iborat bo‘lib, ularning markazi esa, aylanish o‘qi deb ataladigan to‘g‘ri chiziqda yotadi

• Moddiy nuqtaning aylanma harakati ushbu rasmda keltirilgan bo’lib, buyerda:
• M - moddiy nuqta
• OM – radius vektor
• – OM va OX o’qlari orasidagi burchak

lar bilan ifodalnadi

1
Moddiy nuqaning aylanma harakati davomid bosib o’tgan yoyi uzunligini uni bosib o’tish uchun ketgan vaqtga nisbati bilan o’lchanuvchi kattalikka aylanma harakatda nuqtaning chiziqli tezligi deyiladi:
[]
(Bunda bosib o’tilgan yoy uzunligi, – esa shu yoyni bosish uchun ketgan vaqt )
Moddiy nuqtaning aylana bo’ylab harakati 2 turli bo’ladi:

• Aylana bo’ylab tekis harakati
• Ayalna bo’ylab tekis tezlanuvchan harakati

Moddiy nuqtaning egri chiziqli aylanma harakatida tangensial, normal va to’liq tezlanishlar

• Aylanma harakat qilayotgan moddiy nuqtada 3 xil tezlanish mavjud bo’ladi. Bular tangensial,normal va to’liq tezlanishlardir.

• To’liqroq ta’riflaydigan bo’lsak:
• Tangensial tezlanish () – jismning tezligining miqdor o’zgarishi natijasida hosil bo’luvchi vektor kattalik.
• Normal tezlanish() – Tezlik yo’nalishing o’zgarishi hisobiga vujudga keluvchi kattalik.
• Yuqoridagi normal va tangensial tezlanishlarning vektor yig’indisi to’liq tezlanishga teng.

2
Ushbu rasmda uchta tezlanish vektorlarining holati tasvirlangan.

• Demak tangensial hamda normal tezlanishlar o’zaro burchak tashkil qiladi. To’liq tezlanish esa normal va tangensial tezlanishlarning vektor yig’indisi ekanligini ta’kidlash mumkin.
• Aylanma harakatda normal tezlanish vektori radius bo’ylab aylana markaziga intiladi, shu sababli uni markazga intilma tezlanish deb ham yuritiladi.
• Tangensial tezlanish vektori esa tezlik vektori yo’nalishida bo’ladi