|
1-rasm. 40°C (a) seolit sorbentini va 50°C (b) sintez qilingan sorbentlarda
benzol bugʻi adsorbsiya izotermalari
40°C haroratda olingan seolit namunasida karbonat angidrid adsorbsiyasi 50°C
haroratda olingan sorbentga nisbatan yuqori boʻlishi aniqlandi. 40°C haroratda sintez
qilingan namunada adsorbilangan CO
2
miqdori nisbiy bosim nol qiymatidan P/P
0
=0,8
gacha keskin koʻtarilishi va P/P
0
=0,9 da toʻyinish holatiga yaqinlashishib, keyin
oʻzgarishsiz qolishi kuzatildi (1-a-rasm). Olingan sorbsiya izotermasi UYUPAK
tasnifi boʻyicha IA tipga mansub boʻlib, gʻovaklar umumiy hajmining 60-75 % mikro
gʻovaklardan iborat ekanligi hisoblab topildi [1].
Adabiyotlar
1.A. L. Pulin; A. A. Fomkin (2004). Thermodynamics of CO2adsorption on zeolite NaX in
wide intervals of pressures and temperatures., 53(8), 1630-1634.
2.Голубева, О.Ю. Исследование кристаллизации цеолитов в системе SiO
2
- Al
2
O
3
-Na
2
O-
K
2
О-(TEA)
2
O-Н
2
О / О.Ю. Голубева, Е.А. Николаева, А.Е. Лапшин // Физика и химия стекла.
2011. Т. 37. №4. С.426-432.
3.Uzokov J R, Mukhamadiev N K, Sayitkulov Sh M 2019 Preparation of nanosorbents for
chromatography by sol-gel technology based on tetraetoxysilane and metal oxides. Uzbek chemical
journal V 93
5
. pp 78-84.
MAHALLIY CHIQINDINI HISOBLANGAN SILIKAGELNI TARKIBI VA
XOSSALARI, ISHLATILISH SOHALARI
Nahanova G.Oʻ., Umirov N.N.
Qarshi DU
Silikagel (lot. silex - chaqmoqtosh va gelo - iviq) - polisilikat kislotaning
quritilgan angidridi (geli); qattiq gidrofil sorbent (qarang Sorbentlar) S. natriy yoki
kaliy silikat eritmasiga sulfat yoki xlorid kislota qoʻshib hosil qilinadi. Ortosilikat
kislotaning ortoefirlarini gidrolitik parchalash yoʻli bilan yuqori sifatli S. olinadi. S.
mineral moylarni tozalashda, katalizator sifatida, yogʻlar, yonilgʻilar, organik
suyuqliklarni quritishda ishlatiladi. Gʻovaklarga suv yoki boshqa suyuqliklar, gaz
yoki havo yutilishi mumkin. Oʻrtacha teshik hajmi 2,4 nanometr boʻlgan kremniy
295
gidrogel suv molekulalariga kuchli yaqinlikka ega va qurituvchi sifatida keng
qoʻllaniladi. Bu qattiq va shaffof, ammo silikat shishasi yoki kvartsga qaraganda
ancha yumshoq, u suv bilan toʻyinganda qattiq boʻlib qoladi. Kremniy gidrogel
odatda bir necha millimetr diametrli granulalar koʻrinishida sotiladi. Ba’zi granulalar
tarkibida oz miqdordagi indikator moddalar kiritiladi, ular suvni singdirganda rangini
oʻzgartiradi. Kremniy gidrogel granulalarini oʻz ichiga olgan, odatda “toʻyinmagan”
degan
ogohlantiruvchi
kichik
qo gʻoz konvertlarga solinib, oziq-ovqat
mahsulotlarining buzilishiga olib kelishi mumkin boʻlgan namlikni yutish uchun
quruq oziq-ovqat paketlariga kiritiladi. Silikagellarga 1640-yillarda ilmiy qiziqish
paydo boʻla boshlandi. Biz fikr yuritmoqchi boʻlgan chiqindi silikagel, polietilen
ishlab
chiqarishda
polimerlanish
zonasida
hosil
boʻladigan
ketonlarni
adsorbtsiyalashda ishlatiladi. Ishlash muddatini oʻtab boʻlgan silikagel yangisiga
almashtiriladi, qayta ishlatilmaydi [1].
Oʻshbu chiqindi silikagelni qayta ishlash boʻyicha bir qator ilmiy-tadqiqot
ishlari olib borilgan, biroq ishlab chiqarishga joriy qilish mumkin boʻlgan effektiv
natijaga hozircha erishilgani yoʻq. Shunday ekan, ushbu chiqindining tarkibini
oʻrganish, qayta tiklash yoki ishlab chiqarishning boshqa sohalarida foydalanish yil
sayin yigʻilib boradigan chiqindidan unumli foydalanish hamda uning atrof-muxit va
tabiatga zararini kamaytirish kabi dolzarb muammolarni hal qilish mumkin boʻladi.
Natriy yoki kaliy silikat eritmasiga sulfat yoki xlorid kislota qoʻshib hosil qilinadi.
Ortosilikat kislotaning ortoefirlarini gidrolitik parchalash yoʻli bilan yuqori sifatli
siliagel olinadi. Silikagel mineral moylarni tozalashda, katalizator sifatida, yogʻlar,
yonilgʻilar, organik suyuqliklarni quritishda ishlatiladi.Oʻshliqlar suv yoki boshqa
suyuqliklarni oʻz ichiga olishi yoki gaz yoki vakuum bilan toʻldirilgan boʻlishi
mumkin. Oxirgi holatda, material toʻgʻri silika xerogel deb ataladi. Koʻpgina
narsalarda namlik mogʻor va buzilishlarning oʻsishini ragʻbatlantiradi. Kondensatsiya
elektronika kabi boshqa narsalarga ham zarar yetkazishi va vitamin tabletkalari kabi
kimyoviy moddalarning parchalanishini tezlashtirishi mumkin.
Bundan tashqari, toʻlqin qoʻllanmasi ichida hosil boʻladigan va
kondensatsiyalanadigan suv bonchuklari xarakterli impedans va chastotani
oʻzgartirib, signalni pasaytiradi. Kichik siqilgan havo tizimi (kichik uy akvarium
nasosiga oʻxshash) toʻlqin qoʻllanmasi ichidagi havoni silikageli bankasi orqali
aylantirish uchun keng tarqalgan. Silikagel sanoat siqilgan havo tizimlarida havoni
quritish uchun ham ishlatiladi. Kompressordan chiqadigan havo silika gel
bonchuklari toʻshagidan oqib oʻtadi. Silikagel havodan namlikni oʻziga singdirib,
kondensatsiya yoki namlik tufayli siqilgan havoni ishlatish joyida shikastlanishning
oldini oladi. Xuddi shu tizim temir yoʻl lokomotivlarida siqilgan havoni quritish
uchun ishlatiladi, bu erda tormoz havo quvurlarida kondensatsiya va muz tormozning
buzilishiga olib kelishi mumkin. Konditsionerni keng qoʻllashdan oldin, tuzni
toʻplanib qolishning oldini olish uchun etarli darajada quruq boʻlishi uchun silikagel
bonchuklari boʻlgan qopqoqli tuz koʻtargichlar AQShda sotilgan boʻlib, xuddi
shunday quritishni ta’minlash uchun tuz koʻtargichlarga bir nechta guruch donini
qoʻshish amaliyotini almashtirdi.. Silika gel ba’zan muzey va kutubxona
296
koʻrgazmalarida va saqlashda nisbiy namlikni nazorat qilish uchun saqlash vositasi
sifatida ishlatiladi. Boshqa ilovalar orasida diagnostik test chiziqlari, nafas olish
asboblari, shpritslar, dori-darmonlarni tekshirish toʻplamlari va shifoxona sanitariya
toʻplamlari mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |
