Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

 
Таянч сўз ва иборалар: 
Бошқарув; ахборот технологиялари; электрон офис; ААТ таркиби; 
маълумотлар базаси; замонавий идора жиҳозлари; телекоммуникация 
тизимлари; локал тармоқ.
 
 

---

143 
Такрорлаш учун саволлар. 
1. Бошқарув фаолиятида ахборот технологиялари қандай ўринни тутади?
2. Электрон офиснинг фаолият кўрсатиш концепциясини айтиб беринг. 
3. Офисни автоматлаштиришнинг асосий таркибий қисмларини келтиринг. 
4. Маълумотлар базаси нима учун хизмат қилади ? 
5. Замонавий идора жиҳозлари қандай компонентлардан иборат? 
6. Локал тармоқлар фаолият кўрсатиш механизмини айтиб беринг. 
7. Телекоммуникацион тизимлар қандай ташкил этилади ва намоён бўлади? 
5
5
.
.
2
2
.
.
 
 
Т
Т
А
А
Д
Д
Қ
Қ
И
И
Қ
Қ
О
О
Т
Т
 
 
В
В
А
А
 
 
Л
Л
О
О
Й
Й
И
И
Ҳ
Ҳ
А
А
Л
Л
А
А
Ш
Ш
Д
Д
А
А
 
 
А
А
Х
Х
Б
Б
О
О
Р
Р
О
О
Т
Т
 
 
Т
Т
Е
Е
Х
Х
Н
Н
О
О
Л
Л
О
О
Г
Г
И
И
Я
Я
Л
Л
А
А
Р
Р
И
И
 
 
5.2.1. Илмий тадқиқотлар ва лойиҳа-конструкторлик
ишлари ва автоматлаштириш 
Илмий 
тадқиқотлар 
ва 
лойиҳа-конструкторлик 
ишларининг 
самарадорлиги кўп жиҳатдан автоматлаштиришнинг умумий даражаси билан 
боғлиқ. Бу икки йўналишдаги автоматлаштирилган ҳал қилувчи роль янги 
ахборот технологияларига тегишлидир. Илмий фаолиятда асбоб-ускуналар 
дастлабки ўринлардан бирини ишғол этади. Шу боис илмий тадқиқотлар 
самарадорлигини ошириш учун уларни автоматлаштириш муҳим аҳамиятга 
эга. Чунки бу ҳол экспериментни нафақат автоматлаштиришга, балки 
ўрганилаётган объектлар, ҳодиса ва жараёнларни моделлаштиришни амалга 
оширишга ҳам имкон берадики, уларни анъанавий воситалар билан ўрганиш 
жуда қийин ёки имкони йўқ. Бу вазифани ҳал этишга илмий тадқиқотларнинг 
автоматлашган тизимлари(ИТАТ) хизмат қилади. 
Лойиҳалаштирувчи муҳандислар ҳам ўз асбоб-ускуналарига эга. Бироқ бу 
классик воситалар эскирган. Техник воситаларни ишлаб чиқишда қуйидаги 
муҳим тенденциялар аниқ кўзга ташланади: ишлаб чиқилаётган маҳсулотлар 
сони ҳар ўн беш йилда икки баробар кўпаймоқда, маҳсулотлар мураккаблиги 
эса ҳар ўн йилда ва янги намуналарни яратишда таҳлил қилинадиган илмий-
техник ахборот ҳажми ҳар саккиз йилда икки баробарга ошмоқда. Айни 
пайтда лойиҳалашда сўнги пайтларгача лойиҳачилар сонининг экстенсив 
ўсиш тенденцияси устиворлик қилмоқда. Чунки меҳнат самарадорлиги жуда 
секин ошаяпти. Шуни айтиш кифояки, саноат ишлаб чиқариш соҳасида
самарадорлик 1900 йилдан буён ўртача 1000% га, лойиҳалашда эса бор-йўғи 
20% га ошган. Янги ахборот технологияларини барча жойларда фойдаланиш 
бу салбий тенденцияни автоматик лойиҳалаш тузимини(ААТ) яратиш йўли 
билан енгиб ўтишга имкон беради.
Бу, ИТАТ ва АЛТ тизимларидан ҳар бири, албатта, ўзига хосликка эга ва 
олдига қўйилган мақсад, методларга эришиши жиҳатидан фарқланишади. 
Бироқ кўпинча бу турдаги тизимлар ўртасида ўзаро яқин алоқани кузатиш 
мумкин, уларни ЭХМ базасида амалга ошириладиган жараёнида у ёки бу 
тадқиқотни бажариш талаб этилиши мумкин ва аксинча, илмий тадқиқот 

---

144 
давомида янги асбобни конструктуралаш, лойиҳалашда эса илмий 
экспериментни амалга ошириш эҳтиёжи юзага келиши мумкин. Бундан ўзаро 
боғлиқлиқ шунга олиб келадики, аслида «соф» ИТАТ ва АЛТ бўлмайди, 
уларнинг ҳар биридан умумий элементларни топиш мумкин. Бундан ташқи, 
ИТАТ ва АЛТ бир-бирига конвергенциялашади, бу ҳол энг аввало улар 
интеллектуаллигининг ошиши билан боғлиқ. Охир-оқибатда униси ҳам, 
буниси ҳам аниқ предмет соҳа вазифаларини ҳал этишга йўналтилган эксперт 
тузилмани ўзида намоён этади.