Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

7.2.4. Рақамли кодлаштириш. Штрихли кодлаштириш 
Ҳисоб ва банк ахборотларини ишлаб чиқишда қўлланиладиган баъзи 
бир кодларни қуришнинг амалий мисолларини кўриб чиқамиз. 
Бухгалтерия ҳисоби рақамларининг кодлари ҳам қўлда ва ҳам 
компьютерлаштирилган шароитларда ишлаб чиқишда кенг қўлланилади. 
Ҳисобнинг мавжуд тизимида бухгалтерия ҳисоб рақамларининг коди тўрт 
белгидан ташкил топади: дастлабки иккитаси — баланс рақамлари, кейинги 
иккитаси — корхоналар, ташкилотларда белгиланган субрақамлар. Халқаро 
ҳисобларда фойдаланиладиган баланс рақамларининг тизими субрақамлар учун 
тўрт разрядни ажратишни кўзда тутади. Бухгалтерия ҳисобини компьютерда 
ишлаб чиқиш лойиҳаларида таҳлилий ҳисобнинг кодини қуришга турлича 
ёндошишлар учрайди. Қоидага кўра, коднинг тузилиши таҳлилийлик ва 
миқдорийликнинг турли хилдаги даражаси билан фарқланади. Дастурлар аниқ 
корхоналар, 
ташкилотларда 
белгиланган 
тахлилийликнинг 
турлича 

---

205 
вариантлари, даражалари (турлича аломатлари) бўйича ҳисобни олиб боришга 
имкон беради. 
Бухгалтерия ҳисоб рақамлари кодларини қуриш ҳисобнинг айрим 
участкаларини маҳаллий ишлаб чиқилиши кўзда тутилмайдиган, бутун ҳисоб 
хўжалик операциялари қайд дафтарини олиб бориш асосида бажариладиган 
дастурларда катта аҳамиятга эга, бу кичик корхоналар учун хосдир. Кодни 
қуришнинг эластик тизими бунда тахлиилий ишлаб чикишларни детал-
лаштиришиинг 
ҳар 
хил 
даражаларида бажаришга имкон беради. 
Таҳлилийликнинг даражалари — бу маълумотларни гуруҳлаштириладиган 
аломатлардир: Масалан, 70-«Ишлар ва хизматлар» рақами учун икки даражани 
ажратиш мумкин: биринчиси — бўлинма учун, иккинчиси— табел рақами 
учун. Ушбу ҳолда таҳлилий маълумотлар бўлинмалар ва табел рақамлари 
кесмасида 
тузилади. 
10-«Материаллар» 
рақами 
учун, 
масалан, 
таҳлилийликнинг учта даражасини ажратиш мумкин: биринчиси — моддий 
бойликларнинг тури (1 белги); иккинчиси — омбор (1 белги); учинчиси — 
материалларнинг рўйхатли рақами (2 белги). Фараз қиламизки, корхонада 
материаллар тўрт хил ва уларнинг 99 рақами мавжуд, улар учта омборда 
жойлашишлари мумкин. 
Бу рақамларни кодлаштирамиз: