Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

7.1.5. Мустақил ахборотлар тўплами 
Файлли ташкил этилган мустақил ахборотлар тўплами база олдида қайта 
ишлаш босқичвда бевосита ҳужжатлардан шаклланадиган дастлабки тўпламлар 
бўлиши мумкин. Бундай тўпламлар аниқлига текширилгач ва хатолар 
тузатилгач маълумотлар базасига юкланиши мумкин. 
Фойдаланувчининг алгоритмик тилда ёзилган амалий дастурида ташкил 
этувчи файллар машина ичида маълумотларни ташкил этишнинг ушбу турига 
киради. Бунда файлларнинг мантиқий тузилмаси ва машина ташувчиларда 
уларнинг жойлашиш параметри ушбу файлларни ишлаб чиқувчи ҳар бир 
дастурда сақланади. Ушбу дастурда уларни яратишга
 
ўзгартириш киритиш 
1.41 

---

197 
назарда тутилган. Тўпламларни файлли ташкил этишда маълумотларнинг 
долзарб ҳолатини, улар ҳаққонийлигини таъминлаш қийин. 
Оралиқ ва нашрга оид маълумотлар — булар вақтинчалик тўпламлар 
саналади. Улар қайта ишлаш жараёнида юзага келади, лекин узоқ вақг 
сақланмайди. Шуни таъкидлаб ўтамизки, маълумотлар базасини бошқариш 
тизимидан фойдаланишда бундай тўпламлар маълумотлар базасининг бир 
қисми саналади. 
Маълумотлар базаси
Маълумотлар базасини нисбатан самарали ташкил этиш бу — 
маълумотлар базасида мантиқан ўзаро боғланган тўпламларни ташкил 
этишдир (1.42-расм). 
Маълумотлар базасини бошқариш учун уни ташкил этиш ва 
юритишда соҳалаштирилган самарали дастурий восита — маълумотлар 
базасини бошқариш тизимидан фойдаланилади (1.43-расм). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.42-расм. Машина ичидаги ахборотлар базасининг мазмуни 
Маълумотлар базаси қайтарилмайдиган маълумотларнинг яхлитланган 
жамламаси саналади. Унинг асосида мазкур соҳанинг барча масалалари ҳал 
этилади. Маълумотлар базасида кўп қиррали кириш ва айнан бир хил 
маълумотлардан турли фойдаланувчилар фойдаланиш имкони мавжуд.Ташкил 
этиладиган маълумотлар базаси тузилмаси муаммо соҳаси маълумотларининг 
ахборот-мантиқий моделини акс этириши лозим. Маълумотлар базасидаги 
мантиқий ўзаро боғлиқлик маълумотлар модели турига мувофиқ ташкил 
этилади. 
Машина ахборотлар базаси 
Маълумотлар базасининг 
яхлитланган тўпламлари 
Маълумотларнинг мустақил 
тўпламлари
Миёрий 
маълумотномали 
ахборотлар 
Режали маълумотлар 
Тезкор ҳисобот 
маълумотлари 
Амалий дастурнинг 
дастлабки, оралиқ ва 
нашрга оид 
маълумотлари 
Маълумотларнинг
бошланғич тўпламлари 

---

198 
Меъёрий-маълумотномали ва бошқа маълумотлар қоида бўйича алоҳида 
тўпламларда жойлаштирилади. Бу тўпламларни юзага келтириш ва юритиш 
технологияси ўз хусусиятига эга. Мазкур тўпламлар маълумотлар базасининг 
бошланғич юкланиш босқичида ташкил этилади. 
Оператив (тезкор) ҳисобот маълумотлари маълумотлар базасига 
вазифаларни ечиш регламентига мувофиқ киритилади. Бу маълумотлар маълум 
даврда тўпланади. Маълум бир ҳисоб-китоб қилингач (масалан, омборхонада 
қолган товарларни ҳисоб-китоб қилиш), тўпланган тезкор ҳисобот 
маълумотлари йўқ қилинади ёки архивда сақланади.