Muallifdan

13-§. ORFOEPIYA 
 
 Orfoepiya (grekcha “orfo- to‘g‘ri, epos-nutq”) talaffuz me’yorlari 
haqidagi  bo‘lim.  Talaffuz  jarayonining  o‘ziga  xos  xususiyatlari 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
74 
74
 
orfoepiyada  o‘rganiladi.  Orfoepiya  me’yorlari  tilning  fonemalar 
tizimi,  fonemalarning  ma’lum  o‘zgarishlari  bilan  bog‘liq.  Orfoepik 
talaffuz  me’yorlari  adabiy  til  bilan  birgalikda  shakllanadi.  Jonli 
so‘zlashuv  va  mahalliy  shevalar  orfoepik  me’yorning  buzilishi 
hisoblanadi. 
O‘zbek 
tilidagi 
asosiy 
orfoepik 
me’yorlar 
quyidagilardan iborat. 
 Unlilar orfoepiyasi:  
1. So‘zning yopiq bo‘g‘inlarida 
i
 unlisi juda qisqa talaffuz etiladi: 
biz,kir, tik, birikma, mis.
 
2.
  oi
  unlilari  yonma-yon  kelgan  so‘zlarda  ular  orasiga  y  qo‘shib 
talaffuz etiladi: 
oid-oyid; qoida-qoyida; foiz-foyiz
. 
3.  Ko‘p  bo‘g‘inli  arabcha  so‘zlarda 
a
  unlisi 
i
  tovushiga  monand 
talaffuz 
etiladi:
 
mulohaza-mulohiza; 
muhokama-muhokima; 
muomala-momila.
 
4. 
a
  unlisi 
i
  bilan  yonma-yon  kelgan  so‘zlarda  qisqa 
y
  qo‘shib 
talaffuz qilinadi:
 zaif-zayif; maishat-mayishat
. 
5.
  a  e 
birikmasida 
e
  tovushi 
y
  tarzida  talaffuz  etiladi: 
aeroport-
ayraport; aeroflot-ayroflot
. 
6.  Unli  tovushlar  til  oldi  undoshlari  bilan  yonma-yon  kelsa 
yumshoq (
malika
), chuqur til orqa undoshlari bilan yonma-yon kelsa 
qattiq talaffuz etiladi (
qatiq)
. 
Undoshlar orfoepiyasi:  
1. b undoshi so‘z oxirida jarangsizlashib 
p
 tarzida talaffuz etiladi: 
istirob-istirop. 
So‘z  o‘rtasida  v  bilan  almashadi:
  kabob-kavob; 
qaboq-qovoq
. 
2. v undoshi so‘z oxirida va jarangsiz undoshlardan oldin f tarzida 
talaffuz etiladi: avtobus-aftobus; Hakimov-Hakimof.