Muallifdan

-moqchi
 
bajaruvchining 
maqsadini 
bildiradi:bormoqchiman, bormoqchisan. 
Fe’lning  vazifaviy  shakllari
  fe’lning  ma’lum  bir  vazifa  uchun 
xoslangan  shakllaridir.  Ular  uch  xil:  harakat  nomi,  sifatdosh, 
ravishdosh.  
 1) 
harakat  nomi
  fe’lning  otga  yondosh  shaklidir.  Harakat  va 
holatning  nomini  bildiradi.  Harakat  nomi  -(i)sh,  -(u)v,  -moq 
qo‘shimchalari  bilan  hosil  bo‘ladi:  kelish,  borish,  yozuv,  saylov; 
kelmoq,  bormoq.  Harakat  nomining  uchala  shakli  ham  bo‘lishsizlik 
ko‘rsatkichi  -ma  ni  qabul  qilmaydi.  Harakat  nomining  bo‘lishsiz 
shakli  -maslik  qo‘shimchasi  yordamida  yasaladi; 
Aytish-aytmaslik-
mening ishim. Dildor Nizomjonga ko‘rinmaslikka harakat qilardi.
 
 -moq  affiksi  mumtoz  asarlarda  -mak  shaklida  qo‘llangan: 
yashamak siri
. -moq affiksi bilan yasalgan harakat nomi fe’lga yaqin 
turadi. Harakat nomi tuslanmaydi; 
2) sifatdosh
 fe’lning sifatga yondosh (yaqin) shaklidir. Sifatdosh 
qo‘shimchalari: -gan(-kan,-qan), -digan, -yotgan,-r(ar), -ajak, -gusi, -
g‘usi,  -(u)vchi,  kelgan  (qiz),  kulayotgan  (odam),  kelgusi  (avlod), 
kutuvchi. 
 O‘tgan zamon sifatdoshi: kutgan kishi.  
 
Hozirgi zamon sifatdoshi: kutayotgan kishi.  

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
137 
137
 
 Kelasi zamon sifatdoshi: kutadigan kishi.  
-ajak,-gusi, -g‘usi qo‘shimchali sifatdoshlar qadimiy hisoblanadi.  
Sifatdosh otlashadi:
 Bilgan bilmagan ishlar, bilmagan barmog‘in 
tishlar
. 
 Sifatdoshning  bo‘lishsiz  shakli:  -mas. 
Aytar  so‘zni  ayt,  aytmas 
so‘zdan qayt
. 
3)
 
ravishdosh 
fe’lning  ravishga  yondosh  shakli.  Ish-
harakatning 
belgisini bildirgan fe’l shakli 
ravishdosh
 deyiladi. 
Ravishdosh qo‘shimchalari; -(i)b, -a,-y,-gach(-kach,-qach),  
guncha(-kuncha,-quncha); 
ko‘rib, 
yoza 
olmoq, 
kelgach, 
borguncha. 
 –a, -y, -b(ib) yakka yoki takror holda qo‘llanadi; o‘ynab-o‘ynab, 
ayta-ayta,  o‘ynay-o‘ynay.  -b(-ib),  -a,  -y  qo‘shimchali  ravishdoshlar 
tuslanadi,  ya’ni  shaxs-son  qo‘shimchalarini  oladi:  yuboribdi, 
kutaman,  o‘qiyman.  -gani(-kani,-qani),  -gali,  -guncha(-kuncha, 
quncha),-gach(-kach,-qach)  qo‘shimchali  ravishdoshlar  tuslanmaydi. 
-i(b)  qo‘shimchali  ravishdoshning  bo‘lishsiz  shakli-may,(-masdan) 
orqali  hosil  qilinadi.  She’riyatda-mayin  shakli  ham  uchraydi:
 
Qanotini qush qoqmayin uyg‘onar el polvonlari. 
 
-gani  orqali  maqsad  ravishdoshi  yasaladi:  Ko‘rgani  keldim. 
Maqsad ravishdoshining bo‘lishsiz shakli yo‘q.