Muallifdan

23-§. LEKSIKOGRAFIYA 
 
Tildagi barcha so‘zlar, ularning tarixi, izohi, imlosi kabi masalalar 
lug‘atshunoslik  (leksikografiya)da  o‘rganiladi.  Lug‘atlar  ilmiy 
maqsadlarda  tuziladi.  Lug‘atlarning,  dastavval, 
ensiklopedik
  va
 
lingvistik
 turi farqlanadi. 
Ensiklopedik  (qomusiy)  lug‘atlar  ijtimoiy  turmushning  barcha 
sohasiga oid so‘zlarni qamrab oladi. Ensiklopedik lug‘atlarda so‘zlar, 
birikmalar,  ma’lum  bir  voqea-hodisalar  izohlanadi.  Lingvistik 
lug‘atlarda esa faqat so‘zlar beriladi.  
Lug‘atlar  qo‘llanish  doirasiga  ko‘ra  ikki  xil  bo‘ladi:
  umumiy 
lug‘atlar
  va 
maxsus
  lug‘atlar.  Umumiy  lug‘atlar  barchaga 
mo‘ljallangan  bo‘lib,  ulardan  turli  soha  vakillari  foydalanishi 
mumkin.  Masalan:  “Imlo  lug‘ati”,  “Izohli  lug‘at”,  “Ruscha-

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
107 
107
 
o‘zbekcha  lug‘at”.  Maxsus  lug‘atlar  esa  ma’lum  bir  soha  vakillari 
uchun  mo‘ljallangan  bo‘ladi:  “Sinonimlar  lug‘ati”,  “Matematik 
terminlar lug‘ati”. 
So‘zligining  bir  til  yoki  bir  necha  tildan  iborat  bo‘lishiga  ko‘ra 
tarjima lug‘atlari
 va 
bir tilli lug‘atlar 
farqlanadi. 
I.Tarjima  lug‘atlarida bir  tilning  lug‘aviy  birligiga  boshqa  tildagi 
mos birlik beriladi. Masalan, “O‘zbekcha-ruscha lug‘at”.  
 II.  Bir  tilli  lug‘atlar  (o‘z  til  lug‘atlari)  ning  so‘zligi  bir  tilda 
bo‘ladi. Bir tilli lug‘atlarning quyidagi turlari bor. 
1.
 
Izohli lug‘at
da lug‘aviy birliklarning (so‘z yoki iboralarning) 
ma’nosi  izohlanadi.  Lug‘aviy  birlik  ko‘p  ma’noli  bo‘lsa,  uning 
barcha  ma’nolari  beriladi  va  izohlanadi.  “O‘zbek  tilining  izohli 
lug‘ati”  1981  yilda  2  jild  holida  nashr  etilgan  bo‘lib,  oltmish  besh 
mingga yaqin so‘z izohlangan. 
2..
  Imlo  lug‘ati
  so‘zlarning  imlo  qoidalariga  binoan  qanday 
yozilishini  qayd  etadi.  Imlo  lug‘ati  (orfografik  lug‘at)  so‘zlarning 
to‘g‘ri  yozilishini  ko‘rsatadi.  Katta  hajmli  imlo  lug‘ati  1976  yilda 
nashr etilgan, unda 65 ming so‘zning to‘g‘ri yozilishi qayd qilingan. 
O‘quvchilar  uchun  chiqarilgan  maxsus  imlo  lug‘atida  17  ming 
so‘zning to‘g‘ri yozilishi berilgan.