|
III. YANGI MAVZU BAYONI.
Janni Rodari ertaklari haqida
Ertaklar - xayolot mahsuli. Deyarli barcha ertaklardagi umumiy jihat shundaki. u-.hbu janrga mansub asar qahramonlari og'ir vaziyatga tushib qolganlarida, chigal muammoga duch kelganlarida ularga qayerdandir madad yetib keladi. J.Rodanning «Hunshni eplolmagan kuchukcha» va «Shahzoda Plombir» ertaklari ham ana shunday voqealar zaminiga qu- rilgan. Avvalo. «Hurishni eplolmagan kuchukcha» ertagiga to'xtalaylik.
Bu ertak zaminda ham chigal muammoni qandaj hal etish masalasi ko'ndalang bo'ladi. Shuni alohida ta'kidlash kerakki. Janni Rodari «Uch- tadan oxiri bor ertaklar» turkumi bilan iahon ertakchihgida > angi bir usulni yaratdi. Bu >angihk shundan borat ediki, ularda voqealar yechimi uch xil yakun topadi. Bunda har bir yakun o'zining boshqasidan tubdan farq qiladigan mazmun-mohiyatiga ega bo'ladi. Ushbu turkumga kirgan «Sehrli nog'ora», «Ayyor Baratmo», «Sahrodagi uy», «Milanda yoqqan shlyapa yomg'iri», « Rinaldonrng sarguzashtlan» kabi o'quvch.ni o'ta qiziqtiruvchi ertak laming barchasi uch xi) yakun topadi. «Hunshini eplolmagan kuchuk- cha>> ham »hu turkumga mansubdir. Ertakda tasv lrlanishicha, bir kuchukcha aslida hurish- lozimligini eshitgani holda. uning qanday bo'hshini tasav vur qila olmaydi. Qolaversa. o'zining qaysi zoiga mansubligi, nima bilan shug'ul- lanishi lozimiigini uzoq vaqt anglay olmay sarson bo'ladi. Kimdir unga «Kuchuk degani hurad:-ku» deb ta'na qilganda. yordam so'rab xo'rozga. kakkuga, sigirga murojaat qiladi Biroq ular o'z tabiatlanga ko'ra nimaga qod.r bo'lsalar, kuchukchaga shuni o'rgatadilar: kuchukcha ular«yordamida» xo'rozday qichqmshni, kakkuday sayrashni. sigirda> mo'rashni o'rganib oladi. o'zicha bu hunarlar orqali mashhurlik darajasini egallayman, deb xomxa- yolga benLdi. Bir dehqon qo'liga tushganda esa. uning umunian hurmasligi evaziga bo'yniga zanjir osiladi, har kungi nasibasi bir parcha suyak bo'ladi.
Nihoyat, kuchukcha ovchi itntng ko'magi bilan o'z mashguloti «vovullash»dan iborat ekanligini tushunib yetadi va vovullab rohatlanad . Bu. albatta, ertakning yuzak; mazmumJir. Buyuk adib ushbu ertak bilan nima demoqchiligiga e'tibor benng. «Men astoydil ertal n:ng uchinchi tuga^hini yoqlayman. In>on uchun avvalo yaxshi bir ustoz darkor». Haqiqa- tan ham bu llkrga qo'sbika bo'ladi. Adibning tikrlanni davom ettirib, ularga quyidagdarni qo'shimcha qilish mumkin: tabiat va jamiyatda hamma nar- samng o'zo'rni bo'lishi lozim. Jajiji kuchukchahayotdao'zo'mini. mashg'u- Totini topguncha qiynaldi, o'ziga yot bo'Igan mashg'ulotlar - xo'rozday qichqirish. kakkuday sayrash. sig:rday mo'rashni ham foydali tomonga yo'naltinshga harakat qildi go'yo. Hatto. hurishni bilmay turib ham o'ziga munosib ish topib olgandek ham bo'ldi. Biroq u faqatduch kelgandagina ichida tushunurish va tushunish qiyin bo'Igan tuvg'uni boshdan kechuadi. Avvahga qayerdan kelayotgan noma'lum bo'Igan g'alati ovoz uning yuragiga jiz etib tekkanday bo'lad!, yuragmi o'ynatib yuboradi...
Endi iir savol ustida o'ylab ko'raylik: kakkudek sayrashni xo'rozdek qichqirishni, sigirdek mo'rashni tinimsiz mashq qila-qila zo'rg'a o'rgangan kuchukchadagi bu o'zganshning, hayajonning boisi ne? Nima uchun u «b'rdaniga hura ketadi»? Hamma gap shundaKi. yozuvchi mana shu mitti kuchukcha taqdirida odamzodga xos bo'Igan muhum va abadiy muammo- lardan biriga javob izlagan. Ya m, dunyodagi har bir tuavjirdot, ayniqsa, inson, avvalo, o'zim, o'zligini tanimagur.cha, k unning avlodi ekani, asosiy vazifasi nimadan 'borat ekanini anglamagunga qadar hayotda o'z o'rnini hech qachon topa olmaydi. Bunday kimsalarning o'zgalar kulgisi va mazaxiga duchor bo'lishi aniqdir.
Bu jihatdai kuchukchanirig dchqon qo'bda tushgan holati Siz-u bizm. aymqsa. jiddiy o'yga toldirmog'i lozim. O'z tabiat-dan yotlik, hayotdagi chFnakam vazifas.ni anglamasl-k kuchukchanirg bo'yniga temir zaniimi soladi. rizqin esa bi r parcha suyakdan iborat qilib qo'yadi.
Demak. har bir odamning. har bir xalqning avvaio o'z tabiatiga sodiq boimog'i. ajdodlari an'analarini teran anglab yetmog'i. uiarni har narsaga chalg'imay davom ettnmog'igina uning o'zligir.i tanishiga garov bo'la olad. Jann; Rodari Siz bilan bizni ana shu haqiqatni unutmaslikka ehaqiradi. Frtakdan kelib ehiqaoigan eng muhim xulosaning ma'nos ham. asarrnng tarbiyaviy ahamiyati ham a>nan shunda.
«Shahzoda Plombir» ertagimng qahramoni sinyor Molteni «Qo'shaloq qutb» firmasidan kreditga. ya'ni qarzga xolodihuk (muzlatkieh) olgan. Ma'lumki kreditga olingan buyumning haqini oyma-oy oz-ozdan to'lab bonsh kerak. Lekin sinyor Molteni bu qarzni ikki oydan ben to'lay ol- mayapti. Buning oqibati esa ma'lum: qarzi.u o'z vaqtida to'lay olmagani uehun finna uning xhlodUnigini qaytanb olad
Xuddi shu o'nnda mo'jiza ro'y beradi Siijyor Molten: yashaydigan ko'p qavatli uynmg barcha xonadonlandag- xolodilniklar ichiga samov iy kelgindilar - marsliklar joylashib ohshadi O'z sayyoralanda faiokat xavFi tug'ilganhgi sababli ular Yermng Shimoliy qutbiga yo'l ohshadi Biroq ke- malarin.ng vonilg'isi tugab (bu yonilg'i yangi yoqqan qor ekanligi ertakdan ma'lum), ular sm> or Molteni yashaydigan uj ga qo nishga njajbwr boiishad.- Xullas, bu voqea haqidagi xabar butun shaharga, shahardan esa butun dunyoga tarqab ketadi Ayniqsa, sin> or Moltemning xolodilnigigajoylashib olgan kelgind'larmng boshlig'i - shahzoda Plomb.rni ko'pc'nilik yaxshi ko'no qoladi. Uning hatto televizor oraali so'zga ch qishi katta shov- shuvlarga sabab bo'ladi.
Aziz o'quvclii, siz «bozor iqtisodivoti» degan liboran" ko'p eshitgansiz. Bozor lqtisodiyotining xususiyatlaridan bu. shuki, unda biron-bir firma yok. kompan-ya o'z mahsulo^itu qanchal k ko'p sotsa, u shuncha'»k boyiydi va yanada taraqqiy etadi. Shunmg uchun ham ular o'z mahsulotlarm, reklama qilish uchun katta-katta mablag' sarflavdilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
